بیماری نقرس چیست و چگونه تشخیص داده می شود؟

نقرس چیست؟
نقرس با نام انگلیسی Gout یک نوع آرتروز بسیار حاد است و در دسته بیماری‌های مفصلی قرار می‌گیرد. این بیماری که در اثر افزایش بیش از حد اسید اوریک در بدن به وجود می‌آید، زندگی فرد را به‌‌شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد و سبب تورم، درد، التهاب، قرمزی و داغ شدن بیش از حد مفاصل می‌شود.

واژهٔ "نقرس" یا "gout" ابتدا توسط راندولفوس باکینگی در حدود سال ۱۲۰۰ میلادی مورد استفاده قرار گرفت. این واژه از عبارت "gutta" در زبان لاتین به معنای "یک قطره" (از مایع) گرفته شده است.بر پایه تعریف واژه‌نامه آکسفورد، این واژه از humorism و «مفهوم چکاندن یک ماده بیمارگونه از خون در میان و اطراف مفاصل است».

ورم مفاصل همراه با سوزش، التهاب و قرمزی معمولاً از ویژگی‌های آن است. مفصل متاتارسوفالانژیال در ابتدای شست پا متداول‌ترین ناحیه ابتلا به این بیماری است (حدود ۵۰٪ از موارد را شامل می‌شود). با این حال، این بیماری می‌تواند در قالب توفوس، سنگ کلیه، یا نفروپاتی اسید اوریک نیز ظاهر شود.

عامل این بیماری افزایش میزان اسید اوریک در خون است و اسید اوریک باعث ایجاد کریستال می‌شود، و کریستال‌ها در مفاصل، تاندون‌ها و بافت‌های اطراف رسوب می‌کند. در صورت مشاهده این کریستال‌های خاص در مایع مفصلی، از ابتلا به این بیماری اطمینان حاصل می‌شود.


طی حملات نقرس که بیشتر در هنگام خواب شبانه رخ می‌دهند، فرد شدیدا بی‌قرار شده و درد مفاصل برای او غیر قابل تحمل می‌شود. حملات نقرس به‌حدی دردناک هستند که حتی تحمل وزن پوست روی مفصل مورد هجوم، برای بیمار سخت است!


یک حملهٔ وخیم نقرس معمولاً اگر درمان نشود، بین پنج تا هفت روز برطرف می‌شود. اما، ۶۰ درصد از افراد معمولاً در طول یک سال دو بار دچار حمله نقرس می‌شوند.
 

اثرات این بیماری بیشتر در نواحی انگشت بزرگ پا، زانو و مچ پا دیده می‌شود. اما گاهی آثار آن سایر نواحی بدن را مانند انگشت‌های دست و پا یا آرنج، درگیر می‌کند و روند طبیعی خواب فرد مبتلا را آشفته خواهد کرد.
 

برای درک بهتر بیماری نقرس بهتر است به سوال اسید اوریک چیست و به چه شکلی در بدن افزایش می‌یابد؟ پاسخ دهیم.

اسید اوریک یک ماده آلی است که در اثر سوختن اسیدهای آمینه در بدن انسان به‌ وجود می‌آید. این ماده خاصیت انحلال پذیری بالایی با آب ندارد، به همین دلیل در صورت افزایش مقدار آن در بدن، به‌شکل بلورهای اسیدی در مفاصل رسوب می‌کند.

مصرف بالای مواد غذایی پروتئین‌دار مانند گوشت قرمز به‌ویژه گوشت گوساله یا جگر آن، میزان پروتئین بدن را تا حد زیادی افزایش می‌دهند. اگر مواد زائد پروتئین به‌درستی دفع نشود موجب بروز بیماری نقرس خواهد شد.

بنابراین طبیعی است افراد با سابقه سنگ کلیه بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار داشته باشند. زیرا عملکرد کلیه‌های آن‌ها برای دفع اسید اوریک مناسب نیست و رسوب این ماده در مفاصل، فرد را به نقرس مبتلا خواهد کرد. از سوی دیگر خود رسوب اسید اوریک درکلیه‌ها باعث به وجود آمدن سنگ کلیه در افراد می‌شود.


چه کسانی به بیماری نقرس مبتلا می‌شوند؟
نقرس می تواند هر کسی را تحت تاثیر قرار دهد. در مردان شایع تر از زنان است. نقرس معمولا در میانسالی ایجاد می شود. زنان معمولاً قبل از یائسگی دچار نقرس نمی شوند، به طور کلی نقرس پس از یائسگی در زنان رخ می دهد.
مردان ممکن است سه برابر بیشتر از زنان به آن مبتلا شوند زیرا در بیشتر عمر خود سطوح بالاتری از اسید اوریک دارند.
زنان پس از یائسگی به این سطوح اسید اوریک می رسند. به همین دلیل است که زنان در سنین بالاتر نسبت به مردان به این بیماری مبتلا می شوند. به ندرت، افراد جوان به این بیماری مبتلا می شوند. با این حال، اگر به نقرس دچار شوند، بیماری شدیدتر می شود. علائم نقرس ممکن است ظاهر شوند و از بین بروند، اما راه هایی برای مدیریت علائم و جلوگیری از عود وجود دارد.

 

خطرات و عوارض نقرس
در بعضی از موارد افراد حملات نقرسی را پس از یک مرتبه درمان، دوباره تجربه نمی‌کنند اما در بیشتر موارد هر چند وقت یک مرتبه علائم و عوارض این بیماری ظاهر می‌شوند. در افرادی که بیماری‌ آن‌ها بسیار پیشرفت کرده است، در نواحی نرم اطراف مفاصل توده‌های بزرگی ایجاد می‌شوند که ظاهر ناحیه درگیر را زشت می‌کنند و در زمان حمله بیماری بسیار متورم خواهند شد. در نوع پیشرفته این بیماری حتی امکان حرکت عادی مفاصل از فرد گرفته می‌شود. بزرگترین تهدید نقرس برای بدن، آسیب به کلیه‌های بیمار و ایجاد شن و سنگ کلیه در آن‌ها است.


علل ابتلا به نقرس
هایپراوریسمی علت اصلی نقرس می‌باشد، که می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد، از جمله رژیم غذایی، استعداد ژنتیکی، یا دفع ناقص اورات، یعنی نمک‌های اسید اوریک.
هیپراوریسمی (Hyperuricemia) بیماری است که در اثر افزایش سطح اسید اوریک خون ایجاد می‌شود. زمانی که سطح اسید اوریک خون از میزان طبیعی 6/8 میلی‌متر در دسی‌لیتر بیشتر شود فرد به هیپراوریسمی مبتلا می‌شود. درواقع این بیماری بر اثر افزایش تولید اسید اوریک و کاهش دفع آن در بدن ایجاد می‌شود.

دفع ناقص اسید اوریک توسط کلیه‌ها عامل اصلی هایپراوریسمی است که حدود ۹۰٪ موارد را شامل می‌شود؛ از طرف دیگر، تولید بیش از حد آن حدود ۱۰٪ موارد را تشکیل می‌دهد. حدود ۱۰٪ از افراد دارای هایپراوریسمی در دوره‌ای از زندگی خود به نقرس مبتلا می‌شوند. با این حال، خطر آن بسته به درجه هایپراوریسمی متغیر است.

وقتی میزان آن بین ۴۱۵ تا ۵۳۰ μmol/l (۷ تا ۹/۸ میلی‌گرم در دسی لیتر) باشد، خطر ۵/۰٪ در سال است، در حالی که در موارد بالای ۵۳۵μmol/l (۹ میلی‌گرم در دسی لیتر)، خطر ۵/۴٪ در سال است.

همان‌طور که گفته شد، این بیماری در اثر تجمع بیش از حد اسید اوریک در بدن اتفاق می‌افتد، اما بهتر است بدانید که تمام افرادی که اسید اوریک آن‌ها بیش از حد معمولی است به نقرس مبتلا نمی‌شوند.

به‌طور کلی عوامل و علل تشدیدکننده افزایش اسید اوریک در بدن و درنتیجه ابتلا به نقرس عبارتند از:
-مصرف بیش از حد گوشت قرمز
- زیاده‌روی در مصرف مکمل‌های پروتئین
-اضافه وزن
-مصرف بالای الکل
-افزایش سن
-وراثت
-جنسیت (این بیماری در مردان رواج بیشتری دارد)
-استفاده از داروهایی مانند دیورتیک و داروهای حاوی سالیسیلات ابتلا به سایر بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت یا فشار خون و کنترل نکردن آن‌ها پیوند اعضا و مصرف داروهای ویژه برای پس نزدن عضو پیوندی

ژنتیک
ابتلا به نقرس تا حدی ژنتیکی است، که حدود ۶۰٪ از تنوع ژنتیکی در میزان اسید اوریک را تشکیل می‌دهد. سه ژن با نام‌های SLC2A9، SLC22A12 و ABCG2 یافت شده‌اند که با نقرس ارتباط متداول دارد، و تنوع آن‌ها می‌تواند خطر ابتلا به آن را حدوداً دو برابر کند. با از بین رفتن عملکرد ژن‌های SLC2A۹ و SLC22A۱۲، جذب اورات کاهش یافته و اورات اضافی ترشح می‌شود و سبب هایپراوریسمی وراثتی می‌گردد.

تعدادی از اختلالات نادر ژنتیکی، مانند نفروپاتی هایپراوریسمی جوانی خانوادگی، بیماری کلیوی کیستی مدولاری، بیش فعالیت سنتتاز فسفوریبوزیل پیروفسفات، و نقص هایپوکزانتین-گوانین فسفوریبوزیل ترنسفرات چنان‌که در سندرم لش نیهان مشاهده می‌شود، با نقرس مرتبط هستند.

 در افرادی که خطر ابتلا به نقرس در آن‌ها زیاد است، کم آبی بدن و تب شدید می‌تواند احتمال بروز حملات را بیشتر کند. همچنین در بسیاری از موارد احتمال عود کردن حمله‌های نقرس با سرمای زیاد بالا می‌رود. به همین دلیل افراد گروه‌های پر خطر باید همواره مواظب دمای بدن خود و همچین میزان آب آن باشند.


بیماری‌ها
نقرس غالباً همراه با بیماری‌های دیگر بروز می‌کند. سندرم متابولیک، ترکیبی از چاقی شکم، زیادی فشار خون، مقاومت به انسولین و میزان غیرعادی لیپید، در حدود ۷۵٪ از موارد ظاهر می‌شود. بیماری‌های دیگری که از عوارض نقرس می‌باشند عبارتند از: پلی سایتمی، مسمویت سرب، نارسایی کلیه، کم خونی همولیتیک، پسوریازیس و پیوند اندام. اگر شاخص توده بدنی در مردان بیش از ۳۵ یا برابر با آن باشد، خطر ابتلا به نقرس سه برابر می‌شود. قرارگیری در معرض سرب به‌طور مداوم و الکل آلوده به سرب به دلیل اثر مضری که روی عملکرد کلیه‌ها می‌گذارند، جزء عوامل خطرزای نقرس هستند. سندروم لش نیهان اغلب با آرتروز نقرسی همراه است.


راه‌های پیشگیری از نقرس
نقرس نیز مانند بسیاری از بیماری‌ها تا حد بسیار زیادی قابل پیشگیری است. روش‌های مختلفی برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری به‌ویژه در گروه‌های پرخطر وجود دارد که اکثر آن‌ها روی یک مساله، یعنی احتیاط در مصرف مواد غذایی پروتئین‌دار تمرکز دارند.

همچنین کاهش وزن و جلوگیری از چاقی مفرط یکی از روش‌های موثر در پیشگیری از ابتلا به این بیماری است. از دیگر راه‌های موثر می‌توان به اجتناب از مصرف مشروبات الکلی یا کاهش مصرف آن‌ها اشاره کرد. علاوه بر این باید اشاره کنیم افزایش میزان نوشیدن آب نیز در کاهش احتمال ابتلا به نقرس موثر است.

 

روش‌های تشخیص نقرس
علائم نقرس با چند بیماری دیگر از جمله روماتیسم مشابه است، به همین دلیل تشخیص آن به دقت و توجه بیشتری نیاز دارد. به‌طور کلی از روش‌های زیر برای تشخیص این بیماری استفاده می‌شود:

آزمایش خون
معمولا اولین روشی که برای تشخیص این بیماری توسط پزشک تجویز می‌شود، آزمایش خون است. در این آزمایش میزان اسید اوریک خون و همچنین کراتین آن نیز اندازه گرفته می‌شود، اما نتیجه آن به‌طور قطعی نشان‌دهنده ابتلا به نقرس نیست. برخی از افرادی که اسید اوریک بالایی دارند به بیماری نقرس مبتلا نیستند و هیچ علائمی از این بیماری در بدن آن‌ها وجود ندارد. از سوی دیگر ممکن است فردی به نقرس مبتلا باشد و همه علائم آن در بدن فرد مشاهده شوند اما میزان اسید اوریک خون او در حالت طبیعی قرار داشته باشد. به همین دلیل توصیه می‌شود به‌غیر از آزمایش خون، از سایر روش‌های تشخیصی نیز استفاده کنید.

آزمایش مایع میان مفصلی
در این آزمایش مایع میان مفصلی از طریق ابزار دقیق و ویژه‌ای نمونه‌برداری شده و برای بررسی به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. اگر در هنگام بررسی این مایع در زیر میکروسکوپ، بلورهای اسید اوریک مشاهده شود، تشخیص بیماری نقرس برای فرد داده خواهد شد. جواب آزمایش نقرس از طریق بررسی مایع میان مفصلی یکی از کامل‌ترین و دقیق‌ترین تشخیص‌های این بیماری است.

آزمایش ادرار
با آزمایش ادرار نیز مقدار اسید اوریک بدن اندازه گرفته می‌شود. به همین دلیل تا حدودی در تشخیص نقرس موثر است.

 سی‌تی اسکن (Dual energy CT scan)
در این نوع سی‌تی اسکن از انرژی دوگانه استفاده می‌شود، به همین دلیل حتی ریزترین بلورهای اسید اوریک در این تصویربرداری نشان داده می‌شوند. می‌توان گفت سی‌تی اسکن دوگانه دقیق‌ترین روش برای تشخیص بیماری نقرس است که به‌دلیل در دسترس نبودن برای همه افراد و هزینه بالای آن، از سایر روش‌ها رواج کمتری دارد.

سونوگرافی
از دیگر روش‌های رایج برای تشخیص نقرس، سونوگرافی اسکلتی عضلانی است که علاوه بر تشخیص ورم، کریستال‌های اسید اوریک را نیز شناسایی می‌کند.

رادیولوژی
یکی دیگر از روش‌‌هایی که برای تشخیص ورم مفاصل به کار می‎رود، عکس‌برداری با اشعه ایکس است. در این روش انواع التهاب‌های مفصلی نشان داده می‌شوند اما بیماری نقرس به‌طور دقیق تشخیص داده نخواهد شد.

 

درمان نقرس
برای بیماری نقرس دو نوع درمان وجود دارد که بهتر است فرد مبتلا از هر دو نوع کنار یکدیگر استفاده کند. نوع اول درمان این بیماری، درمان با داروهای شیمیایی است و نوع دوم شامل درمان با طب سنتی و تغییر سبک زندگی می‌شود.

داروهای توصیه شده در این نوع درمان‌ها عبارتند از:
درمان با داروهای شیمیایی
درمان نقرس با داروهای شیمیایی شامل سه بخش یا مرحله اساسی می‌شود:
در مرحله اول باید سعی شود درد و التهاب ناشی از حملات نقرسی به‌سرعت کاهش یابند. در این مرحله داروهای ضد التهاب مانند ایندومتاسین یا داروهای مسکن مانند ایبوپروفن تجویز می‌شوند. بیمارانی که مصرف داروهای ضد التهاب به دلایل مختلفی برای آن‌ها ممنوعیت دارد، باید از داروهای کلشیسین استفاده کنند. همچنین بیماران کلیوی که از مصرف کلشیسین‌ها منع شده‌اند، باید داروهای کورتیکوستروئیدها را جایگزین سایر داروها کنند.

در مرحله دوم پزشک باید با تجویز داروهای کاهش‌دهنده اسید اوریک، امکان حملات بعدی بیماری را کاهش دهد. داروهای کاهنده سطح اسید اوریک، علاوه بر کم کردن این ماده در بدن، روی کاهش اندازه توفی‌ها (غده‌های حاصل از ورم اسید اوریک) نیز اثر مثبت دارند.
داروهایی مانند آلوپورینول، پروبنسید، فبوکزوستات و پگلوتیکاس می‌توانند سطح عمومی اسید اوریک را در بدن فرد مبتلا کاهش دهند.

درمان با داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAID)، استروئید، یا کُلشیسین باعث بهبود سندرم‌های بیماری می‌شود. پس از اینکه حمله حاد این بیماری فروکش کرد، میزان اسید اوریک را معمولاً با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی کاهش می‌دهند، و در مواردی که حملات پیاپی وجود دارد، با مصرف آلوپورینول یا پروبنسید از افزایش آن جلوگیری می‌کنند. مصرف چربی و کلسترول زیاد نیز باعث شیوع درد در مفاصل بدن می‌شود.
 

در بیشتر موارد دکتر روماتولوژی برای پیشگیری از عود دوباره حملات نقرسی، داروهای پیشگیری‌کننده از بروز حملات را تجویز می‌کند. این داروها در ۶ ماه اول درمان بعد از حمله نقرس مصرف می‌شوند یا به طور کلی در ابتدا تشخیص بیماری تجویز می‌شوند، اما دوره مصرف آن‌ها ۶ ماهه است.

داروهای پیشگیری‌کننده می‌توانند شامل ناپروکسن سدیم، دیکلوفناک، ایندومتاسین یا ایبوپروفن باشند.

 

چه زمان به پزشک مراجعه کنیم؟
نقرس یکی از بیماری‌های آزاردهنده مفصلی است که توجه نکردن به درمان آن می‌تواند عوارض خطرناکی را مانند سنگ کلیه یا خشکی مفصل به همراه داشته باشد. تشخیص به‌موقع و درست این بیماری در کنترل آن تاثیر بسیار زیادی دارد. اگر شما نیز از علائم نقرس برخوردار هستید، باید در اسرع وقت به پزشک ارتوپدی مراجعه کنید تا روند درمان را با تشخیص درست شروع کنید.