فرهنگ و هویت سرمایه‌های ناملموس یک ملت هستند
مدارس و کتابخانه‌ها، به عنوان دو مرکز اصلی انتقال دانش و فرهنگ
جنگ‌های نظامی به تدریج جای خود را به جنگ‌های نرم داده‌اند که در آنها ایدئولوژی، رسانه و فرهنگ به عنوان ابزارهای اصلی تهاجم به کار می‌روند.
جنگ نرم، به معنای تهاجم غیرمستقیم به ارزش‌ها و هویت ملی و دینی جوامع است و هدف آن تغییر باورها و نگرش‌های فرهنگی است.رسانه‌ها به عنوان ابزارهای قدرتمند در جنگ نرم عمل می‌کنند. آنها می‌توانند افکار عمومی را تحت تأثیر قرار دهند و به ترویج ایدئولوژی‌های خاص بپردازند.
این رسانه‌ها با استفاده از تکنیک‌های روانشناختی و تبلیغاتی، به سست کردن بنیان‌های فکری و فرهنگی جوامع می‌پردازند. به عنوان مثال، رسانه‌های غربی به طور مداوم تلاش می‌کنند تا سبک زندگی و ارزش‌های فرهنگی جوامع دیگر را به چالش بکشند و آنها را به سمت فرهنگ خود سوق دهند.
جنگ نرم می‌تواند به تدریج هویت ملی و دینی جوامع را تضعیف کند. این نوع جنگ به دنبال ایجاد انفعال فکری و فرهنگی در میان مردم است و می‌تواند منجر به بحران هویت شود. در این راستا، حفظ هویت دینی و ملی به عنوان یک راهبرد اساسی برای مقابله با تهدیدات جنگ نرم مطرح می‌شود.
جنگ نرم به عنوان یک پدیده پیچیده و چند بعدی، نیازمند توجه و آگاهی بیشتر از سوی جوامع است. تقویت هویت ملی و دینی و استفاده از رسانه‌های داخلی برای مقابله با این تهدیدات، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به حفظ فرهنگ و ارزش‌های ملی کمک کند.مراکز آموزشی مانند مدارس و کتابخانه‌ها، به عنوان قلب تپنده فرهنگی هر جامعه، بعنوان عناصر اصلی سازنده فرهنگ نقش مهمی در حفظ و تاب آوری فرهنگی دارند.
بنظر می‌رسد در مقابل سیل همه جانبه تهدیدات، تنها راه مقابله، تقویت تاب‌آوری فرهنگی است. تاب‌آوری فرهنگی به معنای مقاومت جامعه در برابر تأثیرات خارجی و تداوم هویت و ارزش‌های داخلی است.
فرهنگ و هویت، ستون‌های اصلی هر جامعه‌اند. فرهنگ، شامل باورها، ارزش‌ها، زبان، هنر، رسوم و رفتارهای مشترکی است که یک گروه را از گروه‌های دیگر متمایز میکند. هویت نیز، تصویر ذهنی افراد از خودشان در چارچوب فرهنگ محلی، ملی و گاهی جهانی است. وقتی فرهنگ و هویت تحت تأثیر قرار گیرند، تمامی ساختارهای اجتماعی از جمله نظام آموزشی، خانواده و رسانه‌ها دچار تغییرات عمیقی می‌شوند. بنابراین، حفظ فرهنگ و هویت در مقابل جنگ‌های نرم، یک ضرورت استراتژیک است.
مدارس و کتابخانه‌ها، به عنوان دو مرکز اصلی انتقال دانش و فرهنگ، نقش محوری در شکل‌دهی به هویت فردی و اجتماعی دارند. مدارس، جایی هستند که افراد اولین تماس خود با فرهنگ، تاریخ، زبان و ارزش‌های ملی را دارند. در کنار آن، کتابخانه‌ها، منبعی امن و مستقل از اطلاعات معتبر هستند که به تقویت دانش و افزایش آگاهی فرهنگی کمک می‌کنند. با این حال، این دو نهاد در معرض تهاجم‌های فرهنگی شدیدی قرار دارند. از طریق برنامه‌های درسی غیراستاندارد، رسانه‌های اجتماعی، کتاب‌های غیرمعتبر و حتی سیاست‌های فرهنگی نادرست، فضاها آرام‌آرام از دسترس فرهنگ ملی خارج می‌شوند.
در این شرایط، تاب‌آوری فرهنگی به عنوان یک استراتژی هوشمندانه برای حفظ فرهنگ و هویت مطرح می‌شود. تاب‌آوری فرهنگی به معنای ایجاد ظرفیت در جامعه برای مقاومت در برابر تأثیرات خارجی، بازیابی ارزش‌های بومی و انعطاف‌پذیری در مواجهه با تغییرات است.
در مدارس، تاب‌آوری فرهنگی از طریق برنامه‌های درسی تعاملی و فعال شکل می‌گیرد. معلم‌ها باید به عنوان نخبگان فرهنگی عمل کنند و علاوه بر انتقال دانش، هویت فرهنگی دانش‌آموزان را تقویت کنند. استفاده از داستان‌های ملی، شعر، موسیقی و هنرهای بومی در کلاس درس، می‌تواند تأثیر بسزایی در ایجاد احساس تعلق و علاقه به فرهنگ داشته باشد. همچنین، فضای کتابخانه‌های مدرسه باید به گونه‌ای طراحی شود که دانش‌آموزان را به مطالعه کتاب‌های فرهنگی، تاریخی و ادبی ترغیب کند. این کتاب‌ها نه تنها دانش را افزایش می‌دهند، بلکه موجب تقویت فرهنگ و هویت نسل‌های آینده می‌شوند.
یکی از چالش‌های مهم در این زمینه، عدم توجه کافی به اهمیت تاب‌آوری فرهنگی در سطح سیاست‌گذاری‌های آموزشی است. در بسیاری از موارد، برنامه‌های درسی فقط به انتقال معلومات محدود می‌شوند و فراموش می‌شود که مدرسه، یک مکان فرهنگ‌ساز است. همچنین، کتابخانه‌ها به عنوان مراکز انتقال فرهنگ، اغلب فاقد اعتبار و منابع لازم هستند.
حل این مشکلات نیازمند مشارکت تمامی بخش‌های دولتی، فرهنگی و آموزشی است. باید منابع لازم برای تقویت کتابخانه‌ها اختصاص یابد، برنامه‌های درسی بازنگری شود و معلمان آموزش‌های لازم را در زمینه فرهنگ و هویت ببینند.
فرهنگ و هویت سرمایه‌های ناملموس یک ملت هستند که بدون حفاظت از آنها، هیچ توسعه‌ای موفق نخواهد بود. مدارس و کتابخانه‌ها، به عنوان دو نهاد فرهنگی اصلی، مسئولیت سنگینی در این زمینه دارند، اما این مسئولیت، تنها با ایجاد تاب‌آوری فرهنگی در این نهادها قابل اجرا است. تاب‌آوری فرهنگی نه تنها در مقابل جنگ نرم دفاع میکند، بلکه زمینه لازم برای ارتقاء فرهنگ ملی و هویت اجتماعی را فراهم میکند. اگر بخواهیم نسل‌های آینده ما، فرهنگ و هویت خود را حفظ کنند، باید از همین امروز در مدارس و کتابخانه‌ها شروع کنیم. زیرا جنگ واقعی، جنگ فرهنگی است و نبرد آن در کلاس درس و کتابخانه صورت می‌گیرد.
شایان توجه اینکه اولین رسانه و آدرس تخصصی تاب‌آوری در شبکه جهانی اینترنت، در سال ۱۳۹۴ توسط دکتر محمدرضا مقدسی در کرمانشاه تأسیس و رونمایی شد، این پایگاه هم اکنون مرجع آموزش و پژوهش تاب‌آوری در ایران است.
