رسانه، تاب آوری اجتماعی و همبستگی
عفت حیدری روانشناس اجتماعی و فرهنگ یار تاب آوری ایران رسانهها با انتشار اخبار، اطلاعات و پیامهای فرهنگی، نقش مهمی در برقراری ارتباط میان افراد مختلف یک جامعه ایفا میکنند. از طریق رسانههای جمعی، مردم میتوانند به راحتی به اطلاعات دسترسی داشته و تجربیات مشترک را درک کنند. این اشتراک اطلاعاتی و فرهنگی باعث افزایش حس تعلق و همبستگی در میان اعضای جامعه میشود. به علاوه، رسانهها فرهنگ مشترک، نمادها، ارزشها و هنجارهای اجتماعی را ترویج میدهند که به ایجاد پیوندهای عاطفی و شناختی افراد کمک میکند.
تبلیغات و برنامههای رسانهای درباره وقایع مهم ملی، اعیاد، مناسبتهای فرهنگی یا حتی پیامهای همبستگی در مواقع بحران، میتوانند افراد جامعه را به سوی اهداف مشترک هدایت کنند و از این طریق حس وحدت و همکاری تقویت شود. به عبارت دیگر، رسانه پلی است که شکافهای اجتماعی را کاهش داده و زمینه را برای مشارکت فعال اجتماعی فراهم میآورد.
تابآوری اجتماعی به معنای دوام و انعطافپذیری جامعه در برابر مشکلات و بحرانها است و رسانهها در این زمینه نیز نقش بسیار مهمی دارند. در شرایط بحرانها مانند بلایای طبیعی، بحرانهای اقتصادی یا تهدیدات اجتماعی، رسانهها با اطلاعرسانی سریع، دقیق و مسئولانه میتوانند به کاهش اضطراب و وحشت عمومی کمک کنند. این اطلاعرسانی درست موجب میشود مردم اعتماد بیشتری به منابع اطلاعاتی داشته و راهکارهای مقابله با بحران را بهتر دنبال کنند.
رسانهها همچنین فضای گفتگو و تبادل نظر را فراهم میآورند که در آن اعضای جامعه میتوانند نظرات و راهحلهای خود را بیان کنند. این فرآیند مشارکت اجتماعی باعث میشود افراد احساس مسئولیت و همکاری بیشتر کرده و به دنبال راه حلهای جمعی برای بحرانها باشند. به این ترتیب، رسانه موجب تقویت انگیزههای اجتماعی و حفظ انسجام در شرایط دشوار میشود که از ارکان اصلی تابآوری اجتماعی به شمار میآید.
همبستگی اجتماعی به معنای پیوند و ارتباط متقابل اعضای یک جامعه است که بر اساس ارزشها، احساسات مشترک و مسئولیتهای متقابل تشکیل میشود. این مفهوم نشاندهنده درجه وحدت، انسجام و تعلق افراد به یکدیگر و به جامعه است.
همبستگی اجتماعی باعث ایجاد اتحاد، هماهنگی و تعادل در جامعه میشود و از بروز ناهماهنگی و آسیبهای اجتماعی جلوگیری میکند. این پدیده به کمک روابط انسانی، احساس مسئولیت جمعی و اهداف مشترک شکل میگیرد و از نظر جامعهشناسان مانند امیل دورکیم، پایه اصلی گرایش اجتماعی و انسجام اجتماعی است.
ظهور رسانههای دیجیتال و شبکههای اجتماعی، افق جدیدی در عرصه همبستگی و تابآوری اجتماعی گشوده است. این رسانهها امکان ارتباط بیواسطه و سریع را برای کاربران فراهم میسازند و از این طریق تبادل اطلاعات و تجربیات را تسهیل میکنند. به ویژه در بحرانهای ناگهانی، شبکههای اجتماعی میتوانند اطلاعات اضطراری را به سرعت به دست مردم رسانده و هماهنگی میان افراد و نهادها را افزایش دهند.
اما رسانههای دیجیتال چالشهایی نیز دارند. انتشار اطلاعات نادرست یا شایعات میتواند منجر به ایجاد اضطراب و بیاعتمادی در جامعه شود و همبستگی اجتماعی را تضعیف کند. بنابراین، اهمیت آموزش رسانهای و سواد رسانهای برای کاربران بسیار زیاد است تا بتوانند منابع معتبر را تشخیص دهند و نقش مثبتی در تقویت تابآوری اجتماعی ایفا کنند.
یکی از پیشنیازهای اصلی همبستگی و تابآوری اجتماعی، وجود اعتماد میان اعضای جامعه است. رسانهها از طریق اطلاعرسانی منصفانه، شفاف و قابل اعتماد، میتوانند به خلق فضای اعتماد عمومی کمک کنند. اطلاعرسانی مستمر و دقیق از فعالیتهای نهادهای حکومتی، سازمانهای غیردولتی و دیگر بازیگران اجتماعی، اعتماد به نظامها و ساختارهای اجتماعی را ارتقا میدهد.
علاوه بر این، رسانهها با پرداختن به موضوع عدالت اجتماعی، فرصتهای برابر، و مبارزه با تبعیض، به تقویت همبستگی میان گروههای مختلف اجتماعی یاری میرسانند. وجود چنین فضایی، زمینهساز تابآوری بهتر در مواجهه با بحرانها و مشکلات اجتماعی خواهد بود.
رسانهها به عنوان واسطههای اصلی ارتباطی در جوامع مدرن، نقش محوری در شکلدهی، حفظ و تقویت همبستگی و تابآوری اجتماعی دارند. آنها با گسترش آگاهی، ترویج فرهنگ و ایجاد کانالهای ارتباطی تاثیرگذار، به پیدایش حس تعلق اجتماعی و توانایی مقابله جامعه با بحرانها کمک میکنند. با توجه به تاثیرات گسترده رسانههای دیجیتال و شبکههای اجتماعی، تقویت سواد رسانهای و تلاش برای انتشار اطلاعات معتبر و سالم، کلید توسعه جامعهای همبسته و تابآور خواهد بود.رسانهها باید به عنوان نیرویی سازنده و متحدکننده، در جهت تحقق عدالت، همدلی و پایداری اجتماعی به کار گرفته شوند.
