مهارت تفکر انتقادی شما در چه سطحی است؟
اگر نتوانید انتقادی فکر کنید، قدرت تفکر خلاقانه نخواهید داشت. و اگر نتوانید خلاقانه فکر کنید، آثار خلاقانه نیز نمی‌توانید تولید کنید و به کپی کردن روی می‌آورید. برای اینکه بتوانیم خلاقانه فکر کنیم، باید بتوانیم از چارچوب چیزهایی که می‌بینیم و می‌شنویم پایمان را فراتر بگذاریم.
باید مشاهده کنیم، سوال بپرسیم و تحلیل کنیم تا بتوانیم دریچه افکار تازه را در ذهنمان باز کرده و تفکرات قدیمی را کنار بگذاریم.
حال ببینیم تفکر انتقادی چیست. تفکر انتقادی به طور کلی به معنی تحلیل جملات و تعیین ارزش آنها برای رسیدن به نتیجه‌گیری است. در زیر به یک مثال عالی از تفکر انتقادی که به اکتشاف خلاق منجر میشود اشاره می‌کنیم:
یک روز یک شخص گفت، «زمین گرد است!» مردم بدون اینکه به دلایلی که برای ادعایش می‌آورد گوش کنند، او را رد کرده و مسخره کردند، «زمین نمی‌تواند گرد باشد، زمین صاف است. ببین!» اما آن فرد اظهار داشت که افق انحنای کمی دارد. جهان صاف نبود. او تعصباتش را کنار گذاشته و ذهنش را به تحلیل چیزهایی که همه عمر در سرش فرو کرده بودند، باز کرد. چرا باید آن حرف‌ها را باور می‌کرد؟ چه چیز باعث می‌شد آن حرف‌ها درست باشد؟ چه چیز باعث می‌شد اشتباه باشد؟ او سوالات زیادی پرسید و دلیل و مدرک خواست. حرف‌ها و استدلالات مقامات را بررسی کرد. آن فرد فقط گفته‌های دیگران را رد نکرد. او فرضیاتی را برای اثبات ادعایش مطرح کرد. او خلاقانه فکر می‌کرد و بعد ارزیابی انتقادی ایده نوآورانه خود، وارد عملی شد که دنیا را تغییر داد. تفکر انتقادی و تفکر خلاقانه همگام هستند. تفکر خلاقانه به معنی تولید ایده و فرایند است؛ تفکر انتقادی آن افکار را ارزیابی کرده و موجب تصمیم‌گیری منطقی میشود. حال ببینیم برای خلاقانه‌تر فکر کردن چطور باید انتقادی فکر کنیم؟ در زیر چند نکته مفید برایتان مطرح می‌کنیم.
جزئیات کوچک مهم هستند
به کلماتی مثل «امکان داشتن»، «توانستن» و «انجان دادن» دقت کنید. بین انجام احتمالی یا حتمی یک کار مشابه تفاوت زیادی وجود دارد. هیچوقت چیزی را در ظاهر قبول نکنید.
از افراد مطلع سوال کنید
اگر فرد متخصصی برای پشتیبانی از حرف خود استدلال می‌کند، از او سوال کنید. آن فرد چه کفایتی دارد که بتواند نصیحت کند؟ آن فرد برای ادعای حرفش چه اعتباری دارد؟ چرا در مورد آن موضوع خاص صاحب‌نظر است؟
کلی‌گویی‌ها را کنار بگذارید
کلی‌گویی معمولاً اعتبار و ارزش یک استدلال را از همان ابتدا پایین می‌آورد. جملاتی که در آن از «همه‌چیز» و «همه‌کس» استفاده میشود را کنار بگذارید. همه یک کار را انجام نمی‌دهند و همه نمی‌دانند.
مراقب سفسطه‌ها باشید
مراقب سفسطه‌ها و استدلالات غلط باشید. سفسطه بسیار زیرکانه توجه شما را از تفکر انتقادی واقعی منحرف می‌کند.
گارد نگیرید
یکی از بزرگترین موانع تفکر خلاقانه تعصب است که دشمن تفکر انتقادی نیز هست. ارزش‌ها، احساسات، امیال و تجربیات شما بر اعتقادات و توانایی‌تان برای داشتن ذهنی باز و روشن اثر می‌گذارد. تعصبات را کنار بگذارید و برای فکر کردن به اطلاعاتی که دریافت می‌کنید وقت بگذارید.
حرف آخر:
برای قبول کردن درستی حرف دیگران آماده باشید. بحث کردن کار جالبی است اما همیشه به این معنی نیست که حق با شماست. آن کسی که ادعا کرده بود زمین گرد است، تلاش بسیاری کرده بود تا تئوری خود را به اثبات برساند. او به دنبال سند و مدرک برای ایده‌های خود رفته بود و برای روبه‌رو شدن با شکست هم آماده بود. او برای ایده خلاقانه خود فکر بسیار کرده بود. از روی هوا و هوس حرف نزده بود. قبل از رفتن برای اثبات ادعای خود و گرد بودن زمین، تفکرات انتقادی بسیاری داشته است. اگر سخنی را از شخصی می شنوید، یا از طریق رسانه ها مانند تلویزیون، اخبار، روزنامه ها، جرائد و اینترنت حرفی به گوشتان می خورد، سربسته و بدون تحقیق و کسب اطلاعات دقیق آنرا قبول نکنید.
باید مشاهده کنیم، سوال بپرسیم و تحلیل کنیم تا بتوانیم دریچه افکار تازه را در ذهنمان باز کرده و تفکرات قدیمی را کنار بگذاریم.
حال ببینیم تفکر انتقادی چیست. تفکر انتقادی به طور کلی به معنی تحلیل جملات و تعیین ارزش آنها برای رسیدن به نتیجه‌گیری است. در زیر به یک مثال عالی از تفکر انتقادی که به اکتشاف خلاق منجر میشود اشاره می‌کنیم:
یک روز یک شخص گفت، «زمین گرد است!» مردم بدون اینکه به دلایلی که برای ادعایش می‌آورد گوش کنند، او را رد کرده و مسخره کردند، «زمین نمی‌تواند گرد باشد، زمین صاف است. ببین!» اما آن فرد اظهار داشت که افق انحنای کمی دارد. جهان صاف نبود. او تعصباتش را کنار گذاشته و ذهنش را به تحلیل چیزهایی که همه عمر در سرش فرو کرده بودند، باز کرد. چرا باید آن حرف‌ها را باور می‌کرد؟ چه چیز باعث می‌شد آن حرف‌ها درست باشد؟ چه چیز باعث می‌شد اشتباه باشد؟ او سوالات زیادی پرسید و دلیل و مدرک خواست. حرف‌ها و استدلالات مقامات را بررسی کرد. آن فرد فقط گفته‌های دیگران را رد نکرد. او فرضیاتی را برای اثبات ادعایش مطرح کرد. او خلاقانه فکر می‌کرد و بعد ارزیابی انتقادی ایده نوآورانه خود، وارد عملی شد که دنیا را تغییر داد. تفکر انتقادی و تفکر خلاقانه همگام هستند. تفکر خلاقانه به معنی تولید ایده و فرایند است؛ تفکر انتقادی آن افکار را ارزیابی کرده و موجب تصمیم‌گیری منطقی میشود. حال ببینیم برای خلاقانه‌تر فکر کردن چطور باید انتقادی فکر کنیم؟ در زیر چند نکته مفید برایتان مطرح می‌کنیم.
جزئیات کوچک مهم هستند
به کلماتی مثل «امکان داشتن»، «توانستن» و «انجان دادن» دقت کنید. بین انجام احتمالی یا حتمی یک کار مشابه تفاوت زیادی وجود دارد. هیچوقت چیزی را در ظاهر قبول نکنید.
از افراد مطلع سوال کنید
اگر فرد متخصصی برای پشتیبانی از حرف خود استدلال می‌کند، از او سوال کنید. آن فرد چه کفایتی دارد که بتواند نصیحت کند؟ آن فرد برای ادعای حرفش چه اعتباری دارد؟ چرا در مورد آن موضوع خاص صاحب‌نظر است؟
کلی‌گویی‌ها را کنار بگذارید
کلی‌گویی معمولاً اعتبار و ارزش یک استدلال را از همان ابتدا پایین می‌آورد. جملاتی که در آن از «همه‌چیز» و «همه‌کس» استفاده میشود را کنار بگذارید. همه یک کار را انجام نمی‌دهند و همه نمی‌دانند.
مراقب سفسطه‌ها باشید
مراقب سفسطه‌ها و استدلالات غلط باشید. سفسطه بسیار زیرکانه توجه شما را از تفکر انتقادی واقعی منحرف می‌کند.
گارد نگیرید
یکی از بزرگترین موانع تفکر خلاقانه تعصب است که دشمن تفکر انتقادی نیز هست. ارزش‌ها، احساسات، امیال و تجربیات شما بر اعتقادات و توانایی‌تان برای داشتن ذهنی باز و روشن اثر می‌گذارد. تعصبات را کنار بگذارید و برای فکر کردن به اطلاعاتی که دریافت می‌کنید وقت بگذارید.
حرف آخر:
برای قبول کردن درستی حرف دیگران آماده باشید. بحث کردن کار جالبی است اما همیشه به این معنی نیست که حق با شماست. آن کسی که ادعا کرده بود زمین گرد است، تلاش بسیاری کرده بود تا تئوری خود را به اثبات برساند. او به دنبال سند و مدرک برای ایده‌های خود رفته بود و برای روبه‌رو شدن با شکست هم آماده بود. او برای ایده خلاقانه خود فکر بسیار کرده بود. از روی هوا و هوس حرف نزده بود. قبل از رفتن برای اثبات ادعای خود و گرد بودن زمین، تفکرات انتقادی بسیاری داشته است. اگر سخنی را از شخصی می شنوید، یا از طریق رسانه ها مانند تلویزیون، اخبار، روزنامه ها، جرائد و اینترنت حرفی به گوشتان می خورد، سربسته و بدون تحقیق و کسب اطلاعات دقیق آنرا قبول نکنید.
مرجع : نشريه مردمان
