اختلال شخصيت هيجاني - نمايشي يا هيستريانيك
اكثر موارد زير در مورد اين افراد صدق مي كنند:
ــ به ظاهرشان بيش از هر چيز ديگري اهميت مي دهند (از يك هفته قبل از ميهماني يا عروسي تقريباً تنها و مهمترين مشغله ذهني آنها پيدا كردن لباس مناسب است)؛
ــ رفتار و حركات اغوا كننده دارند؛
ــ لباس، پوشش و آرايشي اغراق آميز و يا انگشت نما دارند (اگر محدوديتي براي آن نداشته باشند)؛
ــ در جلسات يا ميهماني احساس نارضايتي و ناراحتي مي كنند مگر اينكه مركز توجه باشند (حداقل براي كسانيكه در ذهن خود دارند. « چه ميهماني بيخودي بود! با اون غذا و سرويس شون » و... يا برعكس)؛
ــ اهل بگو و بخند بوده و ظاهراً بسيار خونگرم به نظر مي رسند و دائماً بدنبال تأييد و تحسين ديگران هستند و نسبتاً حسود هستند؛
ــ به راحتي تحت تأثير ديگران يا شرايط قرار گرفته و به راحتي فريب مي خورند؛
ــ رفتاري هيجاني (و غالباً غيرواقعي)، نمايشي و احساسي داشته و در ابراز احساسات مبالغه مي كنند (آ ه ه ه ! چه اجراي خارق العاده اي! بي نظير! محشر!...؛ در حاليكه از آشنايي و دوستي آنها بيش از 4 هفته نگذشته است: « اون بهترين دوستمه »!...)
ــ لفاظ و كلي گو هستند؛
ــ نسبت به انتقاد و عدم تأييد بسيار حساس بوده و بسيار ناراحت مي شوند؛
ــ به سرعت احساسات و خلق شان تغيير مي كند (معمولاً بيش از يكي دو ساعت بطول نمي انجامد)؛
ــ ناكامي هاي خود را به گردن ديگران مي اندازند؛
ــ به سرعت حوصله شان سر مي رود و دائماً بدنبال هيجان و چيزهاي تازه هستند و بدون اينكه كار يا فعاليت قبلي را به جايي برسانند تغيير فعاليت يا شغل مي دهند؛
ــ با دوستان هم جنس خود چندان راحت نيستند (مگر اينكه حداقل از نظر ظاهري برابر يا برتر از آنها باشند)؛
ــ تصميم هاي عجولانه و آني مي گيرند و معمولاً اول عمل مي كنند بعد فكر (بيشتر از روي احساسات مي انديشند يا از روي عقل و منطق)(احساس مي كنم منو دوست داره و يا آدم خوبي هست)؛
ــ معمولاً چندان متعهد و وفادار نيستند؛
ــ در صورت دفع توسط طرف مقابل ممكن است شديداً مجذوب او شده و حتي دست به خودكشي بزنند؛
ــ ممكن است تهديد و يا اقدام به خودكشي كنند (در روابط زناشويي و رمانتيك)؛
ــ در كارهايي كه نيازمند خلاقيت و قدرت تخيل يا رابط عمومي قوي است، معمولاً موفق بوده ولي در مشاغل محاسباتي و منطقي معمولاً ناموفق هستند.
اين افراد در زندگي اشتراكي در برقراري رابطه ي صميمانه دچار مشكل هستند و اغلب يك نقش خاصي را ايفا مي كنند (به عنوان قرباني يا ناجي). آنها از يك طرف از طريق بازيها و نمايش احساس عاطفي و اغوا كننده بدنبال كنترل همسر خود هستند و از طرف ديگر خود را كاملاً وابسته و مطيع او نشان مي دهند. برعكس، مردان با چنين شخصيتي معمولاً رفتاري اجتناب كننده، مهاجم و ضداجتماعي دارند.
نكته: بسياري از افراد با شخصيت هيستريانيك ممكن است دچار اختلالات روان تني (Somatoform يا hysteria) نيز شوند (حملات به ظاهر غش، سكته، فلج و...).
الگوي فكري شخصيت هيستريك
ــ براي اينكه خوشحال باشم بايستي ديگران به من توجه كنند؛
ــ من بايستي توجه باشم تا احساس وجود و بودن بكنم؛
ــ من چيزي نيستم مگر اينكه مردم را تحت تأثير قرار دهم و يا موجب سرگرمي و خشنودي آنها شوم؛
ــ اگر ديگران را مجذوب و درگير خودم نكنم آنها من را دوست نخواهند داشت؛
ــ براي بدست آوردن آنچه كه مي خواهم بايستي ديگران را خيره و مجذوب خود كنم،
ــ اگر ديگران به من توجه نكنند، آنها بي ارزش و كريه هستند؛
ــ من نيازي ندارم كه فكر كنم، مي توانم از طريق احساس و دلم بفهمم؛
ــ اگر مردم را سرگرم كنم آنها متوجه نقص و ضعف من نمي شوند؛
ــ اگر از چيزي خوشم آمد و احساس خوبي كردم نيازي به فكر كردن در مورد آن ندارم و آن را بايستي انجام دهم؛
ــ ديگران فقط زماني به من توجه خواهند كرد كه رفتارم شديد (اغراق آميز) باشد،
ــ آنچه كه دل گواهي مي دهد مهمتر از آن است كه عقل و منطق مي گويد.
توجه: رفتار اغراق آميز افراد هيستريانيك در اكثر موارد نه به منظور برقراري ارتباط جنسي بلكه براي جلب توجه است.
ابعاد پنج گانه شخصيتي هيستريانيك
الف)بي ثباتي احساسي بالا (High Neuroticism):
ب)برون گرايي پايين (Low Extraversion):
پ)پذيرندگي بالا (High Openness):
ت)سازگاري و توافق پذيري بالا (High Agreeableness):
ث)تعهدپذيري و وظيفه شناسي پايين (Low conscientiousness):
شيوع و علل شخصيت هيستريانيك
هنوز بدرستي علت اين نوع اختلال مشخص نشده است اما از آنجائيكه هسته ي اصلي چنين شخصيتي حرمت نفس پايين و الگوي پيوند عاطفي ناامن و ناپايدار است لذا حوادث دوران كودكي (خصوصاً سه سال اول تولد) مي توانند زمينه ساز اين نوع اختلال شخصيتي باشند (والدين بي تفاوت و يا برعكس مستبد كه فقط در شرايط هيجاني بسيار شديد توجه و محبت خود را نسبت به كودكشان نشان مي هند، مي تواند زمينه ساز چنين شخصيتي شود).
تشخيص و درمان اختلال هيستريانيك
درمان شخصيت هيستريانيك معمولاً از طريق ران درماني (خصوصاً شناخت رفتار درماني انفرادي گاهي سايكوآناليتيك) براي مدت طولاني (1تا 3 سال و گاهي بيشتر) مي تواند بسيار كمك كننده باشد. درمان دارويي فقط در صورت وجود دلايل ديگر (نظير افسردگي يا اضطراب شديد) مورد استفاده قرار مي گيرند.
نويسندگان:
دکتر سيد اصغر ساداتيان
دکتر ماهيار آذر