متادون چیست؟

متادون از خانواده مواد شبه افیونی است و بیشتر در درمان وابستگی به سایر شبه افیونی ها نظیر هروئین، کدئین و مورفین کاربرد دارد. متادون یه شبه افیونی( اپیوئید ) مصنوعی است،یعنی از مواد شیمیایی در آزمایشگاه به دست می آید. سایر شبه افیونی ها یا طبیعی هستند مانند مورفین و کدئین که فراوردهای طبیعی بوته خشخاش هستند و یا شبه افیونی های نیمه طبیعی هستند مانند هروئین که مورفینی است که به طریقه شیمیایی پردازش شده است.
متادون در طی جنگ دوم جهانی در آلمان ساخته شد و اولین بار برای تسکین درد به کار رفت. درمان با دوز نگهدارنده متادون که از بروز علایم ترک تریاک جلوگیری کرده و تقاضای آن را کاهش داده و یا از بین می برد، برای اولین بار در سالهای 1960 برای درمان اعتیاد به این ماده متداول شد. استفاده از دوز نگهدارنده متادون به تنهایی منجر به معالجه فرد معتاد نمی شود، بلکه به عنوان جزئی از فرایند درمان معتادان به مواد افیونی مورد استفاده قرار می گیرد. این افراد از حمایت های طبی و اجتماعی لازم برای تثبیت و بهبود زندگی بهره مند و تشویق می شوند مادامی که این دارو در مورد آنها موثر است، به درمان ادامه دهند. بیشتر کسانی که متادون برایشان تجویز می شود، برای وابستگی به مواد افیونی ها تحت درمان قرار گرفته اند. این افراد شامل کسانی هستند که به مواد افیونی مانند تریاک و هروئین و داروهای تجویز شده توسط پزشک نظیر کدئین وابستگی پیدا کرده اند.
افراد معتاد به مواد شبه افیونی های کوتاه اثر مانند هروئین باید متادون را به طور منظم دریافت کنند تا از بروز علائم ترک جلوگیری شود. همچنین متادون برای کسانی که به طور مرتب از مواد شبه افیونی به طور تزریقی استفاده می کنند و آلوده به ویروس ایدز HIV یا هپاتیت C هستند، تجویز می شود تا به ادامه روند ترک در این افراد کمک کند و خطر انتشار عفونت را از طریق استفاده از سوزن مشترک کاهش دهد. متادون گاه در تسکین درد افراد مبتلا به درد شدید مزمن یا درد همراه با بیماری های علاج ناپذیر که منجر به مرگ می شوند، به کار می رود.
متادون چه احساسی در فرد ایجاد می کند؟
برخی از افرادی که درمان با متادون را شروع می کنند، سرخوشی و آرامشی را احساس می کنند که در میان تمامی داروهای شبه افیونی مشترک است. با ادامه درمان و رسیدن به یک دوز ثابت، تحمل به این اثرات ایجاد می شود. کسانی که در حال درمان با متادون هستند، غالباً احساس خویش را از استعمال متادون " طبیعی " عنوان می کنند. درمان با متادون بر تفکر آنها تاثیری ندارد، می توانند کار کنند، به مدرسه بروند و یا از خانواده مراقبت کنند.
متادون همچنین از تاثیر نشئه آور هروئین و سایر شبه افیونی ها ممانعت می کند و بدین ترتیب اثر این داروها را کاهش می دهد. درمان با متادون، عوارض جانبی هم ممکن است به همراه داشته باشد از جمله تعریق، یبوست و افزایش وزن. اثرات متادون برای چه مدت باقی می ماند؟ متادون ماده ای طولانی اثر است. شخصی که به مواد شبه افیونی وابستگی دارد با یک دوز متادون در شبانه روز از علائم ترک مصون می ماند. در مقابل کسی که به هروئین معتاد است، برای جلوگیری از بروز علائم ترک در خود باید سه تا چهار بار در روز این ماده را مصرف کند. درمان روزانه با متادون می تواند تا بی نهایت ادامه یابد اما اگر فردی که متادون دریافت می کند و پزشک با وی برای پایان درمان به توافق برسد، از دوز متادون به تدریج در طول هفته ها یا ماه های متعدد کاسته می شود و فرایند ترک تسهیل می شود. در صورت قطع ناگهانی متادون علائمی چون دل پیچه، اسهال و دردهای عضلانی و استخوانی بروز خواهد کرد. این علائم در طول یک تا سه روز پس از آخرین دوز شروع شده، در طول سه تا پنج روز به اوج خود رسیده و سپس به تدریج از بین می روند، گرچه سایر علائم مانند اختلال خواب و تمایل به مصرف دارو می تواند برای ماه ها ادامه یابد.

آیا متادون خطرناک است؟
زمانی که متادون طبق تجویز پزشک دریافت می شود، بسیار بی خطر بوده و آسیبی به اعضای داخلی و یا قدرت تفکر وارد نمی کند، حتی اگر برای سال ها به طور روزانه مصرف شود. از سوی دیگر متادون یک داروی قوی است و می تواند برای کسانی که آن را به طور منظم دریافت نمی کنند فوق العاده خطرناک باشد، چرا که این افراد نسبت به اثرات آن تحمل پیدا نکرده اند. این دارو حتی دوزهای بسیار پایین نیز می تواند برای کودکان کشنده باشند.ميگنا دات آي آر.از این رو تجویز متادون با دقت پایش و کنترل می شود.
یک مزیت مهم متادون این است که این ماده مصرف هروئین را کاهش می دهد. خطرات مصرف هروئین شامل مرگ بر اثر دریافت دوز بی رویه، ابتلا به عفونت HIV و هپاتیتC از راه کاربرد سوزن مشترک است.
درمان متادون کمک می کند که فرد از فجایع ناشی از استعمال هروئین مصون بماند. آیا متادون اعتیاد آور است؟ تعاریف جدید از "اعتیاد" عوامل متعددی را در ارزیابی مصرف دارو توسط فرد مدنظر قرار می دهند. این عوامل شامل "تحمل" یا نیاز به افزایش مداوم دوز دارو برای رسیدن به اثر یکسان؛"وابستگی جسمی" یا بروز علائم ترک با قطع مصرف و "استعمال همراه با اضطرار" به رغم نتایج منفی حاصل از ادامه مصرف دارو هستند. برخی می گویند متادون به همان اندازه هروئین اعتیاد آور است. کسانی که متادون مصرف می کنند، مسلماً نسبت به برخی اثرات آن تحمل پیدا کرده و در صورتی که دارو را به شکل منظم دریافت نکنند، دچار علائم ترک می شوند. اما اگر چگونگی و علت مصرف دارو را مورد توجه قرار دهیم، متادون در تعریف کامل "ماده اعتیاد اور" نمی گنجد. اول از همه این که تجویز متادون برای بیماران به عنوان یک درمان طبی در نظر گرفته می شود و تنها برای کسانی تجویز می شود که خود هم اکنون وابسته به داروهای شبه افیونی مانند هروئین هستند. برای این افراد، متادون یک جایگزین مطمئن برای روش های خطرناکی چون استفاده از هروئین به شمار می رود. متادون ایشان را از اضطرار برای مصرف ماده مخدر رها کرده و بدان ها امکان بهبود زندگی شان را می بخشد.

متادون گاه به عنوان داروی خیابانی مورد استفاده قرار می گیرد، اما استعمال آن بیشتر به منظور پیشگیری از علائم ترک هروئین است.
اثرات متادون کندتر از ان ظاهر می شوند و بیشتر از آن می پایند که بتوان از آن به عنوان ماده ای مناسب برای سوء مصرف یاد کرد. اثرات طولانی مدت متادون درمان با دوز نگهدارنده متادون یک درمان طولانی مدت است. درمان از یک تا دو الی بیست سال و یا بیشتر به طول می انجامد. این درمان طولانی مدت به لحاظ پزشکی بی خطر و موثرترین درمان موجود برای وابستگی به مواد شبه افیونی است.

مرگ در اثر مصرف متادون معمولاً به دلایل زیر اتفاق می افتد:
1.مصرف بیش از حد به طور اتفاقی: تحقیقات نشان داده است که سوء مصرف الکل و بنزودیازپین ها در مراجعان دریافت متادون شایع است. هرگونه مصرف همزمان داروهای مسکن، از جمله افیونهائی مانند هروئین، الکل و بنزودیازپین ها موجب افزایش خطر سرکوب تنفسی، اغما و مرگ می شود.
2.خودکشی: اختلالات عاطفی در مراجعان دریافت متادون شایع است. 3.صدمات و آسیب ها که شامل تصادف با وسائل نقلیه نیز می باشد.

خطرات دیگر:
1.دسترسی به متادون توسط افراد دیگر ( برای مثال اطفال ) بسیار خطرناک است و می تواند موجب ایجاد علائم OVERDOSE شود. متادون اضافی را باید از دسترس بچه ها دور نگه داشت.
2.تزریق متادون خطری عمده جهت سلامتی افراد است و خطر OVERDOSE، لخته شدن خون، انسداد سیاهرگها و سایر مشکلات طبی را افزایش می دهد.

حاملگی و شیردهی:
زنان جامعه که وابسته به مواد افیونی هستند باید ترغیب شوند که هرچه سریعتر وارد برنامه نگهدارنده متادون شوند زیرا مصرف متادون موجب کاهش عوارض ناشی از مصرف سایر مواد افیونی، مانند هروئین می شود.
دلایل آن عبارتند از:
1.دوره های ترک ناخواسته که با مصرف سایر مواد افیونی همراه است و موجب آسیب به جنین می گردد در مصرف روزانه متادون رخ نمی دهد.
2. کیفیت زندگی این افراد در درمان نگهدارنده با متادون بهبود می یابد که موجب بهبود تغذیه و کاهش تنفس می گردد و نتیجه آن سلامت جنین خواهد بود.
3. متادونی که توسط داروخانه یا مرکز درمانی توزیع می شود حاوی هیچگونه ماده مضر دیگری که به جنین منتقل شود، نیست. همانند سایر مواد افیونی، متادون از راه جفت به جنین منتقل می شود. بیشتر نوزادانی که از مادران مصرف کننده متادون به دنیا می آیند، پس از تولد دچار علائم ترک می شوند.علائم آنها از نظر طول مدت و شدت علائم متغیر است. این نوزادان را می توان پس از تولد در بیمارستان به نحو موفقیت آمیزی درمان نمود.
به طور کلی، زنانی که از متادون استفاده می کنند در مقایسه با مصرف هروئین، دچار مشکلات و عوارض کمتری می شوند. چون مقدار کمی متادون از راه شیر به نوزاد منتقل می شود، مادرانی که در برنامه نگهدارنده با متادون هستند، ترغیب می شوند که به منظور کاهش علائم ترک متادون در نوزادان، به شیردهی ادامه دهند. متادون در شیر مادر 4-2 ساعت از مصرف به حداکثر مقدار خود می رسد، بنابراین شیردادن به نوزاد قبل از مصرف متادون موجب می شود که متادون کمتری به نوزاد برسد .


تفاوت متادون با هروئین و داروهای دیگر مخدر چیست؟
با مصرف منظم متادون، به تدریج میزان آن در بدن بیشتر شده و ذخیره می‌گردد. بنابراین مدت بیشتری در بدن دوام می‌آورد. ضمن این كه حس نشئه و سرخوشی برای فرد ایجاد نمی‌كند. بنابراین امكان زندگی با ثبات را فراهم می‌آورد.  

کاهش آسيب مهمترين هدف ترک اعتياد با متادون
استفاده از متادون از روش هاي درماني براي ترک اعتياد است که در کلينيک هاي ترک اعتياد به کار مي رود تا از بروز عوارض رواني ناشي از ترک پيشگيري شود. در واقع در ميان انواع روش هاي درمان اعتياد، ترک با متادون يکي از بهترين راه هاست. اگرمتادون به شيوه مناسب مصرف شود، بسيار موثر است. با اين حال درباره کاربرد متادون اما و اگرهاي زيادي وجود دارد.
بعضي از معتادان، آن را به اشتباه شبيه موادمخدر فرض مي کنند و بين وابستگي به متادون و وابستگي به موادمخدر تفاوتي قائل نمي شوند. گاهي اطرافيان معتاد او را به وابستگي به متادون متهم و آن را دليل ضعف اراده او در ترک اعتياد تلقي مي کنند. گاهي هم معتاد همزمان متادون و موادمخدر مصرف مي کند که خطر جدي متوجه سلامت وي مي شود. درباره مصرف متادون، چگونگي مصرف، نظم مصرف و عوارض آن پاي صحبت هاي يکي از کارشناسان حوزه اعتياد نشسته ايم.ترک اعتياد با متادون، در درجه اول به افرادي که اعتياد تزريقي به موادمخدر دارند، پيشنهاد مي شود. اگر فردي به يکي از موادمخدر غيرمحرک مانند کريستال، کراک، شيره و ترياک اعتياد داشته باشد، درمانگر با توجه به نوع ماده مخدر، کار درمان را آغاز مي کند.

دکتر عباس محدث حکاک، کارشناس دفتر پيشگيري از اعتياد سازمان بهزيستي خراسان رضوي، با بيان اين مطلب به خراسان مي گويد: چنانچه فرد بالاي ۱۸ سال داشته باشد و به يکي از انواع موادمخدر معتاد باشد و يکي از علايم خطر شامل اعتياد تزريقي، سابقه زندان، اچ آي وي مثبت، جنسيت زن، بارداري، سابقه مصرف ۱۰ ساله ترياک و شيره، سابقه ۳ بار عود، داشتن بيماري هاي رواني مانند افسردگي يا شيزوفرني را داشته باشد به وي ترک با متادون توصيه مي شود. بنابراين در مواردي که فرد معتاد به شيشه (ماده محرک) باشد و يا چند سالي شيره يا ترياک مصرف کرده باشد متادون تجويز نمي شود. استفاده از متادون در واقع يک شيوه ترک است که اگر در جاي صحيح خود به کار رود، بسيار موثر است و در غير اين صورت به فرد لطمه مي زند.کاهش آسيب ناشي از مصرف موادمخدر، مهم ترين هدف ترک با متادون است.

اين کارشناس حوزه اعتياد با اشاره به اين که هدف اوليه ما در اين شيوه درماني سم زدايي نيست، بلکه کاهش آسيب و در پيش گرفتن شيوه نگه دارنده است، تصريح مي کند: فرد معتاد با در پيش گرفتن اين شيوه درماني فرصت پيدا مي کند تا آسيب هايي را که از اين ناحيه ديده است، جبران کند. درمان نگه دارنده از ۶ ماه آغاز مي شود و ممکن است تا چند سال بنا به شرايط فرد معتاد ادامه پيدا کند.منظور ما از درمان نگه دارنده اين است که فرد در شرايط ثابتي قرار مي گيرد و از اين رو از تلاطم و آشفتگي روحي او کاسته مي شود. به عبارتي فرد معتاد به ويژه معتادان تزريقي دائم چرخه نشئگي و خماري را طي مي کنند و در طول زمان دچار خستگي مفرط مي شوند.
مصرف متادون باعث مي شود، اين نوسانات روحي کاهش پيدا کند و به نوعي باعث ثبات خلقي معتاد مي شود. طول اثرگذاري متادون در معتاد ۳۶ ساعت است و به اين ترتيب او در يک نوع ثبات خلقي به سر مي برد که رضايت بخش است. معتاد در چنين شرايطي از دغدغه دائمي براي تهيه و مصرف مواد رها مي شود.
فايده ديگر مصرف متادون اين است که ارتباط فرد با سيستم تهيه و قاچاق مواد قطع مي شود. معتادان به هر حال نياز دائمي به تهيه مواد دارند و بايد دوستي داشته باشند که مواد را از او تهيه کنند. بنابراين به علت خريد دائمي مواد، دائم مرتکب جرم مي شوند و گاهي خود مجبور به قاچاق مواد مي شوند.
ترک با متادون رابطه معتاد با چرخه تهيه و توزيع موادمخدر را قطع مي کند.

دکتر محدث حکاک ادامه مي دهد: از طرف ديگر دوز متادون مشخص است در حالي که مصرف ديگر موادمخدر، دوز مشخصي ندارد و فرد ممکن است هر روز بيشتر از ديروز مصرف کند. تغيير محيط مصرف هم نکته بسيار مهمي است. معتاد مواد را به همراه دوستانش مصرف مي کند اما در مصرف متادون، آن را در حضور درمانگر مصرف مي کند. همين تغيير محيط، تاثيرات بسيار چشمگيري روي شخصيت معتاد مي گذارد و تاثيرگذاري منفي و مخرب دوستان معتاد را به شدت کاهش مي دهد.
در مجموع بايد گفت درمانگر اعتياد پس از مصاحبه با معتاد و مشاهده علايم موجود در جسم و روان وي، تشخيص مي دهد که مصرف متادون به وي کمک مي کند يا خير. کاهش آسيب فردي، جسمي، بازگشت فرد به زندگي عادي، ثبات شغلي، ثبات رفتاري و پيشگيري از تزريق و ابتلاي فرد به HIV و انواع عفونت هاي موضعي و عمومي نيز از مهم ترين فوايد ترک با متادون است.

وابستگي به متادون
با اين وجود وابستگي به متادون از مهم ترين عوارض اين شيوه درماني محسوب مي شود. درمانگر براساس جدول زماني که براي ترک در نظر گرفته است طي ۲ سال مي تواند دوز متادون را کم کند.
گاهي آنزيم هاي کبدي در معتاد بالا مي رود که طبق جدول مشخص از فرد تست کبدي گرفته مي شود. از آن جا که متابوليسم متادون در کبد انجام مي شود تست کبد براي فرد در هنگام مراجعه، به فاصله ۳ ماه بعد و ۶ ماه و ۱۲ ماه بعد انجام مي شود. در هنگام مراجعه بيمار به تست کبد نياز داريم تا بدانيم کبد فرد سالم است يا خير و آيا تحمل داروي متادون را دارد. اگر آنزيم هاي کبدي بالا باشد، نمي توان از متادون استفاده کرد.
گاهي فرد از قبل آسيب کبدي داشته است، اما پس از مصرف متادون تصور مي کند که متادون علت آن است در صورتي که اين گونه نيست، به همين دليل قبل از شروع درمان، تست کبدي انجام مي شود. يک بار ديگر تاکيد مي کنيم که انتخاب شيوه درماني مناسب با توجه به شرايط بيمار يک اصل اساسي است و هرگز نبايد در درمان اعتيادهاي سبک از متادون استفاده کرد. نوع مصرف و مدت زمان مصرف ماده مخدر نقش اساسي در تعيين نوع درمان دارد.


دوز مصرف
در مصرف متادون اول دوز القا و بعد دوز تثبيت داريم؛ به عنوان مثال در ۵ يا ۶ روز اول ميزان متادون زياد مي شود بعد از آن به دوز تثبيت مي رسد که ممکن است يک يا چند سال طول بکشد.
در اين دوره ميزان مصرف متادون ثابت است مگر اين که طي سال اول بدن معتاد مقاومت نشان دهد و درمانگر دوز متادون را کمي بالاتر ببرد. اما اين اتفاق فقط يک بار مي افتد و بيشتر معتادان به سرعت به دوز تثبيت مي رسند. در بسياري از موارد مي توان پس از مدتي ميزان متادون را کم کرد به نحوي که وابستگي فرد روز به روز به متادون کمتر شود و قادر به ترک آن باشد.


نظم مراجعه و مصرف
نظم مراجعه و مصرف متادون يکي از مهم ترين دلايل موفقيت درمان است.وي با اشاره به اين که نظم درماني باعث مي شود بدن به درمان با متادون عادت کند، تصريح مي کند: چنانچه متادون به صورت منظم مصرف نشود، اثر بسيار مخربي روي سلامت فرد مي گذارد.
به اين ترتيب معتادي که تحت درمان با متادون قرار مي گيرد، بايد در ۲ماه اول روزانه متادون را در مرکز دريافت کند، از ماه سوم اجازه دارد روزهاي تعطيل متادون را به منزل ببرد، ماه چهارم دارو را روزدرميان دريافت مي کند يعني يک روز در مرکز دريافت مي کند و يک روز مي برد. در ماه پنجم هفته اي ۲بار و در ماه ششم مي تواند دارو را هفتگي دريافت کند. در طول مدت درمان، از وي مرتب آزمايش گرفته مي شود تا درمانگر متوجه شود دارو را خورده يا خير.
گاهي فرد همزمان با مصرف متادون، موادمخدر هم مصرف مي کند و در اين صورت نظم مصرف مختل مي شود و درمانگر بايد روش هاي خاص ديگري به کار بگيرد. به عبارتي ارزش درماني داروي متادون در مصرف منظم و مستمر است و چنانچه فرد داروي خود را منظم مصرف نکند دچار مشکل جدي مي شود که نياز به مداخله مشاور و روان درمان است.

گاهي اطرافيان معتاد تصور مي کنند که مصرف متادون با موادمخدر تفاوتي ندارد و يا فرد معتاد را بابت ترک نکردن متادون سرزنش مي کنند. در صورتي که گاهي فرد نمي تواند آن را ترک کند و بهتر است او را با مصرف متادون در يک سطح ثابت نگه داريم تا او دوباره به مصرف موادمخدر روي نياورد.
اين کارشناس اعتياد دفتر پيشگيري از اعتياد سازمان بهزيستي تاکيد مي کند: بهتر است تصورات نادرست درباره ترک اعتياد را از ذهن خانواده ها پاک کنيم تا در درمان اعتياد موفق شويم.


مسموميت با متادون
گاهي مصرف کننده دچار افزايش وزن مي شود که دليل آن رسيدن به آرامش خيال و از بين رفتن استرس و بهبود خلق و افزايش اشتهاست و نتيجه مستقيم دارو نيست. اما متادون در برخي موارد ممکن است کشنده باشد به ويژه اگر در دسترس کودکان قرار بگيرد و متاسفانه مواردي ديده شده که کودکان پس از مصرف متادون به علت مسموميت شديد فوت کرده اند.
همچنين فرد معتاد اگر ماده مخدر را همراه با متادون و در دوزهاي بالا مصرف کند، ممکن است آثار مخربي روي سلامتش داشته باشد و حتي به مرگ وي منجر شود. براي پيشگيري از وقوع حوادث احتمالي هشدارهاي لازم به فرد معتاد درباره سمي بودن دارو داده مي شود. همچنين توضيحات کافي روي شيشه ها درج شده است و در کلينيک ها شيشه هاي داراي قفل کودک به معتاد داده مي شود.