از دير باز تربيت و نقش آن در پيشبرد مقاصد و اهداف انساني / اخلاق پسنديده و نيكو / مورد اهمٌيٌت بوده است . اكنون مي خواهيم به طور خلاصه و مفيد تربيت اسلامي و زواياي مورد توجه تربيت در اسلام را از ديدگاه قرآن و اسلام و علماي اسلامي با نظريه هاي مهم آن بيان كرده تا هر چه بهتر در اين راستا موفق عمل نماييم .
از جمله موارد مهم و سرنوشت ساز در تربيت سازنده و يا غير آن مي توان عوامل خانواده / اجتماع / وراثت را نام برد كه در اين مقوله بيشتر توضيح خواهيم داد كه كدام عامل و تحت چه شرايطي مهم تر و ضروري تر است و يا نقش كدام قوي تر و موثر تر است .
آن چه كه مسلم و ضروري است نقش با ارزش خانواده و يا بهتر بگوييم پدر و مادر است كه گاه ما آن را عاملي ضعيف دانسته و بيشتر اجتماع را سبب بروز بسياري از مشكلات رفتاري و تربيتي فرزندانمان مي دانيم
در پايان اين بحث شما در خواهيد يافت كه چگونه تربيت اسلامي را  در مورد فرزندان خويش اعمال كرده وراه سعادت و سلامت رفتاري را بهتر بشناسيم .  
 
تشريح و بررسي موضوع :
اولين آموزشگاه اخلاق را خانه بايد دانست زيرا كودك بر مبناي مشاهدات روزمره خويش پايه هاي اخلاقي خود را پي ريزي مي كند . كودك در محيط خانه تعاليم خوب و يا بد را فراگرفته و زير بناي اخلاقي او گذاشته مي شود . خانه پرورشگاه اطفال است و از نظر خوبي و بدي تابع عواملي است كه در آن جا حكمفرماست . اگر اداره كنندگان خانه داراي اخلاق صحيح و نيك باشند . كودكان خوبي پرورش مي دهند . رفتار پدر و مادر براي كودكان سرمشق و الگو خواهد بود زير آنان داراي قوه ي تشخيص نيستند و آن چه كه مي بينند مي آموزند . پس روي همين اصل متوجه خواهيم شد كه تربيت و پرورش كودكان در محيط خانه به صورت عملي خواهد بود . بنابراین والدين بايد بكوشند رفتارهاي پسنديده و فضايل اخلاقي را  در خود پرورش و انجام دهند تا به اهميت اين مسئله پي ببرند كه از راه هاي پند و اندرز نمي توان صفات اخلاقي را در آن ها بوجود آورد .
پرورش اخلاقي كودك در اثر تقليد و پيروي از رفتار ديگران به طور نامحسوس انجام مي گيرد ، اسلام پدران و مادران را مسئول تربيت فرزندان خويش و از وظايف اساسي آن ها بر مي شمرد .
رسول اكرم ( ص )2 در باره ي پرورش اخلاقي مي فرمايد :
" فرزندان خود را تربيت نماييد چه در برابر آنان مسئوليت بس بزرگي داريد ." 
و يا : "كودكان خود را بزرگ و گرامي داشته و خوب تربيت نماييد . "

دين اسلام در تمام شئون زندگي فردي و اجتماعي ، خصوصيت اخلاقي را محترم دانسته و بدان ها توصيه مي نمايد . تربيت در اين راستا ودر زندگي اجتماعي به دو نوع تقسيم مي گردد اول آن كه بر محور فرد و جنبه هاي اخلاقي او دور مي زند كه در اين نوع  خانواده و مربي مي كوشد كودك را به روحيات مثبت اخلاقي مانند : راستي و درستي و امانت داري و صداقت و ....... مجهز سازد و دوم آن كه كودك را به اعتبار ارتباط با ديگران مورد توجه قرار دهد .
تا بتواند از طريق تعامل بهتر با گروه هم سالان و پذيرفتن مسئوليت در زندگي فردي و اجتماعي خود موفق تر برخورد كند . اگر خانواده و مربيان نتوانند در اين جنبه درست و شايسته عمل كنند كودك نمي تواند در ارتباط با ديگران ابتكار و سازندگي داشته وبدون هيچ عكس العمل به جاو مستقل برخورد كند .
 
اكنون اين سئوال پرسيده مي شود كه احساس مسئوليت ويا مسئوليت چيست ؟
چگونه ايجاد مي شود ؟
و چرا بايد مسئوليت پذيرفت ؟ 1
بايد پاسخ داد كه در محيط خانه ويا مدرسه بسياري كودكان اعم از پسر و دختر دوست دارند در كنار والدين و مربيان خود به انجام كارها بپردازند و آمادگي انجام بسياري از كارها را از خود نشان مي دهند . وگاه خيلي خوب از عهده ي انجام آن مسوليت بر مي آيند . در مقابل كودكاني هم هستن كه از انجام كارهاي مربوط به خويش شانه خالي مي كنند ويا آن را ناقص ويا نيمه تمام رها مي كنند . اين همان احساسي است كه بودنش دروجود كودكان مايه ي پيش رفت و تعالي و عدم وجود آن باعث سستي و كاهلي و عدم موفقيت در آنان مي گردد.
دراين جا به اين نكته مهم اشاره و پاسخ سوالي كه در بالا آمده است ، داده مي شود كه پذيرفتن مسئوليت راهي براي ابراز شخصيت ، افكار و عقايد كودكان محسوب مي گردد.  پذيرفتن و انجام مسئوليت به كودكان فرصت بيشتري داده تا خود سختي ها و دشواري هاي كار را قبول نموده و حتي براي آن راه حل مناسب ارائه دهند . واز اين طريق موقعيت خود را در خانوده و اجتماع تثبيت كنند . استعداد پذيرش مسئوليت در اكثر كودكان كم وبيش وجود دارد . و اين باز نقش تربيت است كه بايددر اين مرحله هم آن را پرورش دهد .
تربيت امري بسيار دشوار است واز اين رو مسئله تربيتي در بعضي موارد مشكل و بغرنج است . عدهاي از طريق تربيت صحيح به رشد و شكوفايي وعده اي هم بر اثر اشتباهات تربيتي به ورطه ي نابودي مي روند .www.migna.ir بايد بدانيم كه تربيت اصولي و صحيح آن است كه براساس آمادگي و استعداد جوان پي ريزي شده است ، بايد ديد ذوق و استعداد او براي چه كاري آمادگي دارد ؟ چرا كه وقتي ما احساس مسوليت را در كودكان خود ايجاد كرديم خيلي راحت و آسان مي توانيم با عشق و محبت بدون تحميل عقايد خود او را در راستاي اهدافش در جهت علايق به طرز مثبت و صحيح هدايت نماييم . بايد توجه نمود كه زور و اجبار نتيجه ي خوبي به دنبال ندارد و مي توان با نرمش و ملايمت انگيزه هاي صحيح را به آن ها القا نمود تا با جلوگيري از هر گونه شتاب زدگي به طور منطقي به روش صحيح تربيتي موفق عمل نمود .
امام صادق ( ع ) در اين رابطه مي فرمايد : اساس و شالوده ي اسلام بر متانت استوار شده است ، پرستش و  عبادت  را بر بندگان تحميل نكنيد." پس دريافتيم براي تغيير رفتار در كودكانمان به جاي پند و نصيحت بايد سعي نمود هم خود صحيح برخورد كنيم وهم عامل اصلي در رفتار آنان را تشخيص  و آن را از ميان بر داريم.
 
1: كودكان و قبول مسئوليت
4
آن چه كه در اين مقوله بيشتر مهم شمرده مي شود همان تربيت است . كه گاه ديده شده است"  تربيت كردن مانع تربيت شدن است." 1همان طور كه در تعريف  ها هم آمده است "2 تربيت عبارت از فراهم كردن زمينه ي مساعد و مناسب براي متربي ، تا او خود به اختيار و رغبت خود در شكوفايي استعداد ها و توانايي ها ونهفته هاي فطرت خويش مشاركت كند . " از اين تعريف به خوبي استنباط مي شود كه چگونه تربيت كردن مانع تربيت شدن مي شود . اگر تربيت مربي توام با عشق و محبت ، رغبت و آمادگي رواني و عاطفي نباشد بهترين آموزه ها و پيام ها و رساترين حقايق با اكراه و بيزاري همراه مي گردد.
چه اين امر مهم را نيز سقراط در كلام خويش آورده است : هدف از تربيت عشق به حقيقت است : واگر اين امر مهيا و ميسر نگردد ، تربيتي هم صورت نگرفته است . زير غالب روش ها و اقدامات تربيتي ما در خانه و مدرسه با آماده سازي رواني و عاطفي همراه نيست و آن وقت است كه اين ضد تربيت مي شود . و با هم دلي و همراهي متربي نبوده است . آري در تربيت شدن سخن  فرع است ، كلام بهانه است . اصل مقصود است و اصل معنا و دريافت است كه بايد از جانب كودك و متربي ما صورت گيرد . www.migna.ir از تب حرف باز ايستيم ، از صحبت و اندرز مستقيم بپرهيزيم . و اين همان تربيت خاموش است كه بر تربيت كلامي ارجحيت دارد ، همان كه در آغاز كلام گفتيم والدين بايد رفتار صحيح را در عمل الگو سازي نمايند . . بايد توجه نمود اگر كودك نتواند با نوع تربيت والدين رفتار خويش را منطبق كند و يا در برخورد هاي ميان او و الدين تعامل برقرار نشود و يا كودك نتواند بر اساس محبت وعلاقه رفتار صحيح را كسب كند ،  اين گونه رفتار ها مي تواند زمينه ساز بروز اختلالات رفتاري مانند : خشونت و يا ترس ، اضطراب و  تنش هاي عصبي ، را در او بوجود آورد زير از عوامل شروع يا تشديد رفتارهاي ناسالم نوع رفتار ميان والدين و كودك و يا مربي است .
صدمه ديدن  كودكان مستعد اضطراب4 از خانواده هاي فاقد عاطفه و محبت و پر از هرج و مرج مشابه كودكاني است كه نيازهاي اساسي خود را به راحتي نشناخته و همواره با خشونت و كشمكش هاي رواني مواجه اند . به  اين گونه موارد مي توان ايجاد ناامني در كودك در هنگام سانحه و اتفاقات روزمره و مشكلات اين چنيني را هم اضافه كرد . حتي ترس از تاريكي ، اضطراب ناشي از دوري از والدين در سن مدرسه هم نوعي از اين موارد است كه به نوع تربيت  كودك منتهي مي شود . تحريك پذيري ، نوع تغذيه ، نوع بازي و ساعت خواب و آرامش كودك هر كدام به نوعي مي تواند زمينه ساز اختلال رفتاري و اضطراب در كودك شود .
1: برداشتي از كتاب فيه ما فيه : مولانا جلال الدين بلخي ، ص 55
2:تربيت آسيب زا – دكتر عبدلعظيم كريمي
3: بيتي از سهراب سپهري
4: اختلالات اضطرابي – مترجم مسعود براتيان

عوامل بسيار زيادي در رشد تربيت صحيح اسلامي در كودكان نقش دارد كه خانواده و مربي بايد به آن توجه كافي داشته باشند .
از جمله ي اين عوامل تشويق و تنبيه است . 1
 پيامد هاي به كارگيري اصل تقويت ( تشويق ) در فرايند تربيت بر روان شناختي
 پاسخ به نياز هاي طبيعي و روان زادي كودك
تحريص و تحريك دروني براي پيشرفت در امور
جبران كمبودها و حقارت ها ي عاطفي و اجتماعي
بوجود آمدن حس اعتماد به نفس و تقويت خود پنداره مثبت در كودك
تقويت عزت نفس در كودك
باز خورد مثبت نسبت به اطرافيان
كنترل و هدايت و تقويت رفتار هاي مورد نظر
تغير دهنده و جهت دهنده ي رفتار و سير زندگي كودك
بايد دانست كه تشويق در صورتي داراي آثار فو ق الذكر است كه با رعايت اصول مهم و اساسي تربيت  همراه گردد .
واگر اين اصول رعايت نشود آفات زيان بار و مخربي را در تربيت اصولي او به دنبال خواهد داشت كه عبارت از :
وابستگي كودك به عوامل كنترل بيرون از خود
 ايجاد توقعات و انتظارات تصنعي
 مختل شدن ساخت ها و سازمان هاي شناختي
 كاهش عامل تعادل جويي و خود نظم جويي كودك
 مغرور شدن و احساس مهتري كاذب
 تعارض انتظاراتي در خانه / مدرسه و جامعه
 
1: تربيت آسيب زا – دكتر عبد العظيم كريمي
 به طور كلي در تشويق بايد شرايط مهم وضروري را در نظر گرفت تا درست و شايسته وبه بهترين شكل اثر گذار باشد1 :
 تشويق بايد با :  تقويت دروني كودك همسو باشد .
مستقيما به رفتار مربوط گردد .
علت كاملا مشخص باشد .
 بايد طبيعي ، واقعي و به دور از فريب و ريا باشد 
در سنين پايين بهتر است خيلي سريع و به موقع اعمال گردد . لازم به ذكر است كه درتشويق هدف  امر تعليم و تربيت بايد باشد 2. اگر كودكان هدف از رقابت و تشويق را تشخيص ندهند  هدف دجار اشكال  مي گردد . بعضي از مربيان و معلمين براي دست يابي به اهداف خود و تقويت هرچه سريعتر رفتار هاي مورد نظر سعي مي كنند به هر طريق ممكن رفتار كودك را منطبق خواسته ها و دستورات و مقررات وضع كرده ي خود در آورند بدون اين كه به اثرات مخرب اين روش هاي شتاب زده توجه كنند لذا اگر اين روش هاي ناپسند و تصنعي افزايش يابد در روند تعادل جويي طبيعي كودك اختلال  ايجاد خواهد شد و آفتي بزرگ در امر تربيت و نظام آن است .پس همواره دقت نماييم تا تشويق ها با توجه به شخصيت كودك ، و سوابق باليني و خانوادگي و مدرسه اي باشد تا تاثير خود را براي رسيدن به اهداف مورد نظر تربيتي داشته باشد .
و به طور كلي اگر عوامل بيروني بر عوامل دروني غلبه نمايد تقويت ها و جوايز و پاداش ها به سوء تقويت مكانيزم هاي خود انگيخته نگردد باعث مي شود كه عادت جايگزين صفات گردد رفتار ها خود ساختگي شود
ابزارها و وسايل  به جاي هدف قرار گيرد . همكاري ها به رقابت نا سالم تبديل گردد .
اراده و انتخاب عمل كاهش مي يابد .
وامكان شرطي شدن رفتارها وجود دارد .
در پايان متذكر مي شويم امر تعليم و تربيت جوانب و مراحل حساسي دارد كه اگر نسبت به آن بي توجهي گردد شالوده ي اخلاق اسلامي و سعادت بشري را در هم مي ريزد . چنان كه نبايد از اين امر مهم هم غافل شد كه  تربيت كلامي هميشه مانع تربيت عملي مي گردد و سدي است در برابر آن ، توصيه هاي اخلاقي و تربيتي / بايدها و نبايد ها تربيت را دچار سستي و اختلال مي نمايد . بياييم با رفتار سازنده و اثبات آن در وجود خويش الگويي شايسته براي كودكانمان باشيم .   
 
1: رشد و نقش آن در تحول شناختي كودك / عبدالعظيم كريمي – مجله ي اطلاعات علمي
2: تربيت آسيب زا – عبدلعظيم كريمي
3: نقش رهبري و خود نظم جويي در تربيت عقلاني – مجموعه مقالات دومين سمپوزيوم جايگاه تربيت / عبدالعظيم كريمي   
                                                                                                                                                                                                                                                                                               
فهرست منابع و ماخذ :
پيترمن فرانز- ترجمه براتيان مسعود  اختلالات اظطرابي انتشارات انجمن اوليا و مربيان
د.و.وينيكان – ترجمه طباطبايي نازنين كودك و دنياي خارج او دفتر نشر و فرهنگ اسلامي
رشيد پور- مجيد- تربيت كودك از ديدگاه اسلام انتشارات كعبه
ژان پياژه – ترجمه پور باقر ايرج  روانشناسي كودك انتشارات دانشگاه سپاهيان انقلاب
كريمي – عبدالعظيم – تربيت آسيب زا انتشارات انجمن اوليا و مربيان
مطهري حسين – تربيت فرزند – انتشارات ام ابيها قم    تدوين و گرد آوري:
قاسم برغاني فراهاني / دانشجوي مركز تربيت معلم شهيد مفتح – شهرري رشته : آموزش ابتدايي مرحله كارشناسي - سال تحصيلي 89- 90
استاد راهنما : استاد  زاهدي 
بهار 90