با افزایش سن، بهدلیل ساخته شدن پلاک (رسوب چربی) در دیواره داخلی شریانها (سرخرگ)، به مرور دیواره عروق (رگ های خونی) ضخیم شده و مسیر طبیعی جریان خون درون شریانها باریک میشود.
در طول زمان، بهدلیل گردش کلسترول در جریان خون نیز این پلاکها بزرگ تر میشوند و شریانها مرتبا باریکتر و سفتتر میشوند. این امر منجر به کاهش جریان خون به مناطقی که توسط این رگها خونرسانی میشوند، خواهد شد. این پدیده، آترواسکلروز نامیده شده و به معنی سخت شدن شریانها است.
آنژیوگرافی دارای کاربرد وسیعی شده که در مقایسه با عمل جراحی دارای مزایای بهتری دارد از جمله:
-کاهش هزینه کوتاه شدن دوره بستری
-کاهش عوارض بعد از عمل جراحی
امروزه از این روش علاوه بر بررسی عروق قلب ، برای مغز، عروق کلیه ، ریه و دستگاه گوارش نیز به کار گرفته میشود.
آنژیوگرافی برای تشخیص است، نه درمان
همان گونه که برای درمان هر بیماری، شیوههای مختلفی وجود دارد که متخصص پس از بررسی وجوه مختلف و با توجه به شرایط بیماری بهترین آنها را انتخاب میکند، برای تشخیص بیماریها نیز روشهای گوناگونی متصور است و بیماریهای قلبی نیز از این قاعده کلی مستثنی نیستند.
پس بیماران باید توجه داشته باشند آنژیوگرافی یک روش تشخیصی است و نه درمانی، که با انجام آن محل تنگی رگ و رگهای گرفتهشده مشخص میشود. در واقع به کمک آنژیوگرافی میتوانیم به طور دقیق تصمیم بگیریم چه کاری باید برای بیمار انجام شود. همچنین در افرادی که دردهای قلبی آنها را آزار میدهد و پاسخ تست ورزششان نیز مثبت است، استفاده می شود. البته باید به دردهایی توجه داشت که هنگام فعالیت بدنی وجود دارند و با استراحت بهبود مییابند و هنگام بروز به دستها هم انتشار پیدا میکنند.
پس آنژیوگرافی در موارد آنژین صدری (درد قفسه سینه)، سکته قلبی، تنگی آئورت یا نارسایی قلبی بدون دلیل انجام میگیرد.
نحوه انجام آنژیوگرافی
برای انجام
آنژیوگرافی در محل کشاله ران یک سوراخ کوچک ایجاد می شود، سپس کاتتر که لوله ای بلند، باریک و توخالی است را به داخل رگ رانده و از آن جا به داخل قلب و رگ های کرونر می فرستند. پس از این که نوک کاتتر به داخل رگ کرونری فرستاده شد ماده ای حاوی یُد که ماده حاجب نامیده می شود تزریق می شود و تصویر رگ ها نمایان می شود. بعد از تزریق موادی مثل تالیوم یا تکنزیوم ابتدا در حال استراحت تصویر قلب بیمار به وسیله دوربین گاما مشخص می شود، سپس بیمار ورزش می کند و با حداکثر فعالیت ورزشی جریان خون قلب تا ۵ برابر افزوده می شود، در این حال اگر یک یا چند شاخه از رگ های کرونر دچار تنگی باشد به آن قسمت های قلب به اندازه بقیه جاها خون نمی رسد و تصویر آن قسمت ها کم رنگ تر خواهد بود، به این ترتیب تنگی رگ های قلبی مشخص خواهد شد.
در سال های اخیر روش های نوینی از جمله سی تی اسکن سه بعدی و
آنژیوگرافی به واسطه ام آر آی ابداع شده است. در این روش ها بعد از تصویربرداری از قلب با استفاده از نرمافزارهای رایانه ای همه اجزای قلب به جز رگ ها را در تصویر حذف می کنند و بدین ترتیب تصویری روشن و سه بعدی از رگ های کرونری ارائه می دهند.نقطه قوت این روش ایجاد تصویر مستقیم از رگ های قلب و تعیین درصد تنگی آن ها به طور نسبتا دقیق است. حُسن دوم این روش این است که در صورت وجود تنگی شدید رگ های کرونری در همان زمان می توان درمان، شامل بالن زدن یا استنت گذاری، را انجام داد.
معمولا قبل از هر گونه عمل باز یا بسته روی رگ های کرونری ابتدا باید با آنژیوگرافی آناتومی رگ ها و محل دقیق تنگی را مشخص کرد.
کاربرد آنژیوگرافی
کاربرد تشخیصی
در این روش امکان اندازهگیری مستقیم فشارهای داخل قلب (میتواند به طور مستقیم فشار خون بطنها ، دهلیزها و سرخرگهای قلبی و حتی مویرگهای ریوی را اندازهگیری نماید)، میزان اشباع اکسیژن و با تزریق ماده حاجب امکان مشاهده عروق کرونر قلب، حفرههای قلبی و عروق بزرگ (میتوان از مسیر حرکت خون در قلب یا رگهاب کرونری فیلم یا عکس تهیه کرد) فراهم میشود. کاربرد معمول آنژیوگرافی شامل تایید ناهنجاریهای احتمالی قلب و تعیین موقعیت آناتومیک و اهمیت فیزیولوژیک آنها میباشد. اغلب قبل از اقدامات درمانی مانند آنژیوپلاستی شریان (سرخرگ) کرونر، پیوند عروق کرونر یا عمل جراحی دریچهها نیز به آنژیوگرافی قلبی نیاز است.
اقدام دیگری که گاه از طریق همین کاتر انجام میگردد آنژیوپلاستی نام دارد. آنژیوپلاستی به معنی باز کردن یا ترمیم رگ میباشد. در این روش رگ مسدود توسط بادکنکی متسع میشود و چند ثانیه در این حالت نگاه داشته میشود تا رگ باز شود. گاهی نیز برای محکم کاری یک لوله محکم به نام استنت (Stent) داخل رگ مسدود قرار داده میشود تا از انسداد مجدد آن جلوگیری به عمل آید.
كاربرد معمول آنژيوگرافي شامل بررسي مشكلات اكتسابي (تنگي عروق كرونر)، تاييد ناهنجاريهاي مادرزادي قلب (سوراخهاي داخل قلب يا تنگي دريچهها) و… است. در صورت وجود شواهدي دال بر تنگي رگها يا مشكلات ساختماني قلب معمولا متخصص قلب انجام عمل آنژيوگرافي را به فرد بیمار توصيه ميكند و معمولا قبل از هر گونه عمل جراحي روي رگهاي كرونري يا اعمال جراحي مرتبط با مشكلات مادرزادي، ابتدا بايد با آنژيوگرافي آناتومي موضع مربوطه را مشخص كرد. در آنژيوگرافي امكان اندازهگيري مستقيم فشارهاي داخل قلب، مشاهده عروق كرونر، حفرههاي قلبي و عروق بزرگ و… فراهم ميشود.
کاربرد درمانی
در مواردی که آنژیوپلاستی با موفقیت روبرو نمیشود یا تعداد رگهای مسدود یا شدت انسداد آن زیاد باشد از اقدام دیگری به نام بایپس شریان کرونروی (یا عمل کنار گذر) استفاده میشود. در این عمل جراحی که معمولاً چند ساعت به طول میانجامد تکهای از سیاهرگهای پا یا سرخرگهای داخل قفسه سینه بریده شده و به صورت کنار گذر در محل انسداد سرخرگ کرونری پیونده زده میشود تا جریان خون به نواحی پائین دست آن برقرار بماند و از سکتههای قلبی یا قطع کامل جریان خون پیشگیری شود.
همچنين اقدامات درماني در آنژيوگرافي نيز امكانپذير بوده كه از جمله آنها آنژيوپلاستي به معني باز كردن يا ترميم رگ است. در اين روش رگ مسدود توسط بادكنكي به نام
بالون، متسع و چند ثانيه در اين حالت نگه داشته ميشود تا رگ باز شود؛ گاهي نيز براي جلوگيري از انسداد مجدد وسيله فنرمانندي به نام استنت داخل رگ مسدود قرار داده ميشود.
تعریف آنژیوپلاستی
بعضی اقدامات درمانی در آنژيوگرافی امکان پذیر می باشد مثل آنژیوپلاستی به معنی ترمیم یا بازکردن رگ که در این روش رگ مسدود توسط بادکنکی به نام بالون، متسع و چند ثانیه در این حالت نگه داشته میشود تا رگ باز شود، گاهی نیز برای جلوگیری از انسداد مجدد وسیله فنرمانندی به نام استنت داخل رگ مسدود جایگذاری میشود.
یکی از عوارض آنژیوپلاستی می تواند درصورتیکه پزشک مهارت کافی نداشته باشد، رخ دهد. طی فشاری که توسط بالون به رگ وارد می کند، رگ پاره شود. البته در بیمارستان هایی که آنژیوپلاستی انجام می شود پزشک جراح قلب آماده است تا در صورت نیاز، بیمار را فورا به اتاق عمل انتقال دهند و درمان کنند.
شایع ترین خطرات ناشی از آنژیوگرافی عبارتند از: خونریزی،سکته قلبی،سکته مغزی،عفونت در محل تزریق،نارسایی کلیه،واکنش به رنگ اما در موارد نادر اگر در حین عبور کانتر بیمار دچار عارضه ای شود، معمولا میتوان به سرعت داروهای لازم را به طور مستقیم به داخل قلب تزریق و مشکل را رفع کرد .
تشخیص انسداد و گرفتگی رگ
در صورتی که تشخیص انسداد و گرفتگی رگ تایید شود ممکن است پزشک انجام آنژیوپلاستی را تجویز نماید که در واقع نقش درمانی دارد و طی آن انهدام لخته مسدودکننده رگ انجام میشود.
شاید گاهی آنژیوگرافی نگران کننده به نظر برسد اما واقعیت این است که در صورت انجام آن توسط متخصص کاردیولوژیست و در مرکز درمانی مجهز و مطمئن، بیمار با مشکل خاصی مواجه نخواهد بود.
طی آنژیوگرافی یک لوله بسیار کوچک به نام کاتاتر از قسمت کشاله ران به داخل رگ وارد میشود. سر کاتاتر یا در قلب و یا در مدخل عروق تغذیهکننده قلب قرار داده میشود و یک مایع خاص از طریق آن تزریق میشود که به وسیله اشعه ایکس قابل رویت بوده و تصاویر را شفاف میسازد. تصاویر به دست آمده آنژیوگرام نامیده میشوند.
با عبور اشعه ایکس از بدن در مقادیر مختلف و جذب آن توسط بافتهای متفاوت تصویر تهیه شده و در کامپیوتر ذخیره و یا روی فیلم ظاهر میشوند. این روش در زمانی کوتاه وضعیت عروق قلب را به خوبی نشان میدهد و بیمار و پزشک کاملا از این وضعیت آگاه میشوند و پزشک نوع درمان را با اطمینان بیشتری تعیین میکند.
معمولا کلیه مراحل کار حدود نیم ساعت به طول میانجامد و پس از آن بیمار یک شب را در بیمارستان میگذراند اما پس از مرخص شدن از بیمارستان تکلیف او روشن شده در صورت وجود انسداد در عروق، تحت درمان مناسب قرار میگیرد.
قبل از انجام آنژیوگرافی چه باید کرد؟
- قبل از انجام
آنژیوگرافی، اگر بیمار داروهای قندخون، فشارخون، چربی خون و ضدآنژین را مصرف می کند، باید به پزشک بگوید.
- میزان مصرف مایعات چند روز قبل از انجام آزمایش باید افزایش یابد.
- افرادی که به ید یا غذاهای دریایی حساسیت دارند، یا مبتلا به دیابت یا مشکلات کلیوی هستند، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای واکنش و حساسیت نسبت به ید موجود در مواد رنگی آنژیوگرافی باشند، بنابراین باید حتما این مسئله را از قبل به پزشک بگویند.
- سابقه واکنش به مواد حاجب در گذشته، مصرف داروی ویاگرا (Viagra) یا احتمال حاملگی نیز باید حتما به پزشک گزارش شود.
- فرد باید 8 تا 12 ساعت قبل از انجام آزمایش چیزی نخورد. در برخی موارد از افراد خواسته میشود که شب قبل از انجام آنژیوگرافی در بیمارستان بستری شوند، در غیر این صورت، صبح همان روز در بیمارستان مورد معاینه قرار میگیرند.
- قبل از انجام آنژیوگرافی باید رضایتنامه بیمار امضا شود و لباس مخصوص (گان) پوشیده شود. معمولا مراقب بهداشتی نحوه انجام آزمایش و خطرات احتمالی آن را توضیح خواهد داد.
- قبل از آنژیوگرافی، موهای محل ورود کتتر آنژیوگرافی در قسمت بازو یا ران تراشیده می شوند.
فرد در طول انجام آزمایش چه احساسی خواهد داشت؟
فرد در طول انجام آزمایش بیدار خواهد بود و ممکن است کمی احساس فشار در محل ورود لوله داشته باشد. در برخی موارد، پس از تزریق ماده حاجب، فرد احساس گر گرفتگی خواهد داشت.
پس از انجام آزمایش، لوله از محل خارج میشود. فرد ممکن است احساس فشار شدیدی در محل ورود کتتر داشته باشد که جهت پیشگیری از خونریزی اعمال میشود. اگر کتتر از طریق شریان رانی فرستاده شده باشد، معمولاً از فرد خواسته میشود که برای چندین ساعت پس از انجام تست، صاف به پشت بخوابد تا از خونریزی پیشگیری شود. این امر ممکن است باعث درد و ناراحتی پشت شود.
عوارض آنژیوگرافی
شاید این سوال برای افراد مطرح شود که آنژیوگرافی عوارضی هم دارد یا نه؟
در پاسخ به این سوال باید گفت، آنژیوگرافی یک اقدام تهاجمی به شمار میرود و در نتیجه طبیعی است پس از آن عوارضی نیز برای بیمار ایجاد شود. در آنژیوگرافی، شریان بیمار را باز کرده و داخل آئورت و عروق کرونر میرویم، بنابراین ممکن است عوارضی مانند خونریزی در محل ورود به رگ ایجاد شود، و یا برای بیمارانی که دچار نارسایی قلبی پیشرفته هستند، خطراتی داشته باشد. ولی معمولا در هر ده هزار مورد ممکن است تنها هفت یا هشت مورد خطر پیش بیاید، اما با وجود این باید بگوییم آنژیوگرافی بیخطر هم نیست.
خطر مرگ ( کمتراز 0/11 درصد) انفارکتوس قلبی حوادث عروقی مغزی آریتمی عوارض عروقی حساسیت به ماده حاجب پارگی حفرات قلب افت فشارخون و عوارض همو دینامیک درکل آنژیوگرافی روش بسیار کم عارضه ای است و هیچ منع مطلقی ندارد مگراینکه خود بیمار رضایت به انجام آنژیو گرافی نداشته باشد بیشتر عوارض بدلیل بیماری پیشرفته بیمار از نظر شدت بیماری یا بیماریهای همراه با بیماری عروق کرونر است.
عوارض ماژوریا اصلی آنژیو گرافی کمتر از دو درصد است که اغلب براحتی با آمادگی کامل بیمار و رعایت شرایط آمادگی و کنترل وضعیت کلیوی و دیابت و داروهای ضد انعقاد و کنترل حساسیت و قطع بعضی داروها قابل پیشگیری و درمان می باشند بجز عوارض ناخواسته و غیر قابل پیش بینی که شرایط خاصی ضرورت دارد.
ـ معمولا طول مدت بستری برای آنژیو گرافی در بیماران سر پایی ۶-۴ ساعت و اطمینان از کنترل خونریزی و تثبیت علایم حیاتی و ریتم بیمار در صورتی که بیمار نیاز به آنژیوپلاستی یا جراحی اورژانس قلب نداشته باشد بیمار مرخص و ادامه درمان دارویی یا درمان مداخله ای را پیگیری می نماید.
ـ عوارض قلبی آنژیوگرافی درگروهی ازبیماران که تنگی سه رگ کرونر یا تنگی شدید شاهرگ قلب دارند- بیمارانی که درکلاس سه و چهار قلبی هستند بیماری دریچه ای میترال یا آئورت یا دریچه فلزی دارند- درصد پمپاژقلبی کمتراز ۳۰درصد دارند تست ورزش پرخطر دارند فشار شریان ریوی بالا دارند و…بالاتر و بیشتر است.
ـ عوارض عروقی آنژیوگرافی دربیمارانی که استعداد خونریزی دارند یا وضیعت انعقادی کنترل نشده ای دارند بیماری عروق محیطی دارند یا فشار خون کنترل نشده دارند یا نارسایی شدید
آئورت یا سکته مغزی اخیر دارند بیشتر است.
مراقبت های پس از آنژیوگرافی در منزل چیست؟
مراقبتهای پس از آنژیوگرافی عبارتند از:
۱-قبل از ترخیص از بیمارستان، محل آنژیوگرافی برداشته می شود و نیاز به پانسمان مجدد نیست. اما لازم است این محل را تمیز و خشک نگه دارید ( از مالیدن کرم و مواد گیاهی و غیره روی آن خودداری کنید).
۲-شما می توانید از روز ترخیص دوش بگیرید اما توصیه می شود تا ۳ تا ۴ روز از نشستن در وان یا لگن خودداری کنید.
۳- در مراقبت بعد از آنژیوگرافی شما می توانید از روز سوم فعالیت های جنسی نرمال خود را از سر بگیرید.
۴-توصیه می شود از رانندگی طولانی مدت پرهیز نمایید و چنانچه اجبار به رانندگی مسافت طولانی دارید هر ۲ ساعت یکبار ماشین را پاک کرده کمی قدم زده و پای خود را کشیده و به آن استراحت دهید.
۵-از انجام ورزش های سنگین و کشیدن و هل دادن اجسام ( بخصوص اگر از رگ دست آنژیوگرافی شده اید) تا یک هفته خودداری کنید.
۶-از دویدن، کوهنوردی و یا راه رفتن سربالایی یا سرازیری تا یک هفته خودداری کنید.