بشقابی پر از کرم های زنده که در هم وول می خورند و یک چینی آن ها را با ولع می خورد؛ حال به هم زن است، نه؟ کله پخته یک گوسفند با چشمانی نیمه باز و زبانی بیرون از دهان و دندان هایی سیاه در بشقابی رو به روی شما است و شما با ولع آن را می خورید؛ این یکی چه؟ این یکی هم حال به هم زن است؟ ما معمولا تمایل داریم چیزهایی را که به نظرمان مشمئز کننده می آید، از اساس بد بدانیم. از این رو ممکن است به فرهنگ غذایی چینی که در آن خوردن کرم، سنتی رایج و کهن بوده است، به عنوان فرهنگی پست یا دست کم عجیب و غریب نگاه کنیم. می خواهم در رگ این داوری رایج خیمه بزنم که می گوید: «هر آن چه در نظرمان مشمئزکننده است، از نظر اخلاقی پست یا دست کم عجیب و غریب است.» می خواهم با این داوری مخالفت کنم و نشان دهم که حس اشمئزاز همیشه داور خوبی در باب درستی و نادرستی یک عمل نیست. چرا؟ با من همراه باشید لطفا.
حالت به هم خورد؟ شاید فرهنگی باشد
چرا حال مان به هم می خورد؟ اشمئزاز از کجا آمده است؟ یک پاسخ زیست شناختی روان شناختی به این پرسش آن است که حس اشمئزاز امری اکتسابی در راستای بقا است، از آن رو نوزاد از هیچ چیزی حس اشمئزاز ندارد و همه چیز را به سمت دهان خود می برد و اندک اندک در اجتماع می آموزد که چه چیزی ارزش خوردن دارد و چه چیزی نه.
این امر اکتسابی ارزش بقا به همراه دارد: حس انزجار از غذای فاسد و جسد متعفن در حالت عادی موجب می شود از خوردن آن غذا پرهیز کنیم و از جسد فاسد فاصله بگیریم و این به سلامت، و بقای ما کمک می کند. اما حال به هم زن ها همیشه و صرفا ارزش بقایی ندارند، بلکه جنبه محلی تاریخی هم دارند.
بر این اساس، بگذارید میان حال به هم زن های محلی و حال به همزن های فراگیر (یا جهان شمول) تمایز قائل شویم. شکل گرفتن اشمئزاز در یک فرد بسیاری از اوقات به سبک زیست و فرهنگی که فرد در آن بار آمده است، ربط تنگاتنگ دارد. مثلا کسی که در فرهنگ غذایی ایرانی بار آمده است، احتمال کم تری دارد که حس چندش آوری از خوردن کله پاچه به او دست دهد.
حتی اگر خودش هم کله پاچه نخورد به کسانی که اهل خوردن کله پاچه هستند، به چشم آدم هایی با سنت غذایی عجیب و غریب نگاه نمی کند. اما یک ایرانی ناآشنا با فرهنگ چینی (یا جاهایی مشابه آن) احتمال زیادی دارد که بخشی از آن فرهنگ غذایی چینی،مثل خوردن کرم را مشمئزکننده بیابد. حتی تا به این جای کار هم مشکل چندانی در میان نیست. زیرا مشمئز شدن از چیزی کاملا در اختیار خود انسان نیست و به سبک زیست و فرهنگی که فرد در آن بار آمده است، ربط تنگاتنگ دارد.
مشکل از جایی شروع می شود که ما به صورت خودکار هر چیزی را که مشمئزکننده بیابیم، از نظر اخلاقی محکوم می کنیم:«اَه، اَه اینا دیگه چه جونورایی هستن، کرم می خورن!» غافل از آن که در فرهنگ خود ما نیز می توان چیزهایی یافت که برای خود ما کاملا طبیعی است، اما در فرهنگی دیگر ممکن است کاملا غیرطبیعی و حتی متوحشانه به نظر برسد ( مثال کله پاچه یکی از آن ها است).
گوشه ای از تاریخ اشمئزاز
اما هر امر حال به هم زنی محلی نیست. جسد متعفن و در حال تجزیه احتمالا برای هر کسی در هر فرهنگی در ابتدا حال به هم زن است حتی اگر کم کم به آن عادت کند (امیدوارم حال تان از این مثال به هم نخورده باشد). با این حال، من در این نوشته بیش تر با رفتارهای ارادی و اختیاری آدمیان (مثل غذا خوردن) که ممکن است مشمئزکننده باشد، سر و کار دارم.
می توان نمونه هایی یافت از رفتارهای ارادی و اختیاری آدمیان که به شکلی فراگیر و جهان شمول حال به هم زن است؛ شکنجه را در موارد خاص و تحت شرایط ویژه ای روا می دانند نیز این موارد را استثنایی بر قاعده ای کلی می دانند و آن قاعده کلی ناروابودن شکنجه است.
با این حال، نمونه هایی وجود دارد که روزگاری ناروا و چه بسا مشمئزکننده بوده است اما رفته رفته داوری افراد متفاوت شده است. ازدواج بین نژادی (به ویژه ازدواج میان سیاه و سفید) در آمریکا حتی تا سال 1967 میلادی در 16 ایالت این کشور ممنوع بوده است.
می شود تصور کرد که 50 سال قبل برای یک آمریکایی سفیدپوست (به ویژه در ایالت های جنوبی این کشور) ازدواج با یک سیاه پوست چه قدر ممکن است مشمئزکننده بوده باشد. اما اشمئزاز همیشه دارو خوبی نیست. ازدواج بین دو نژاد شاید تنها موردی نباشد که روزگاری مشمئزکننده بود اما امروز نیست، شاید زمینه های مشابه دیگری نیز بتوان یافت.
دریافت صفحه با کد QR