شاید کمتر کسی را بتوان یافت که دستکم در سالهای آغازین زندگی به خلبانشدن تمایل نداشته است؛ تمایلی که در علاقه دیرین انسان به پرواز ریشه دارد. در دهههای گذشته این حس با بازکردن دستها از هم و دویدن به خیال پرواز بال میگرفت، اندکی بعد به بازیهای آتاری دست یافت و اکنون با شبیهسازهای بسیار دقیق و پیچیده که روی تبلتها نیز قابل اجرا هستند، ارضا میشود. با این حال، گرچه همیشه کسانی بودهاند که این رویا را پیگیری کرده و به سرانجام رساندهاند، اما دیگر افراد اغلب آنقدر زود این تصمیم را به فراموشی سپردهاند که حتی از اطلاعات اولیه درباره خلبانشدن و روشها و شرایط آن نیز بیخبرند.
مقدمه:
متاسفانه به علت ضعف در اطلاع رسانی در زمینه خلبانی هواپیماهای مسافربری خیلی از افراد از چگونگی ورود به این دوره اطلاع ندارند و درصد زیادی از افراد فکر میکنند برای ورود به این رشته اول باید وارد ارتش شده سپس از طریق ارتش به خلبانی هواپیماهای مسافربری بروند در صورتی که نمیدانند همه افرادی که وارد ارتش میشوند نیز خلبان نمیشوند و فقط یک سری افراد خاص بر اساس رتبه ایی که به دست میآورند میتوانند خلبان هواپیماهای جنگی شوند. به همین دلیل تصمیم گرفتم که یک مقاله تقریبا کامل در این زمینه بنویسم.
در ایران و بسیاری از کشورهای دیگر دو راه اصلی برای خلبانشدن وجود دارد. نخست انتخاب رشته هوانوردی در دانشگاه هوایی ارتش است و دوم گذراندن دورههای لازم و گرفتن مدارک مورد نیاز خلبانی که البته خانمها تنها راه دوم را میتوانند انتخاب کنند.
برای خلبان شدن شما باید از طریق آموزشگاه هایی که زیر نظر سازمان هواپیمایی کشوری فعالیت میکنند اقدام به ثبت نام کنید. مرکز آموزش فنون هوایی علاوه بر تهران شعبه هایی نیز در شیراز ـ تبریز ـ مشهد ـ اهواز دارد که علاوه برآموزش رسمی خلبانی هواپیماهای موتوردار، به آموزشهای دیگر نظیر هواپیماهای گلایدر ـ پاراگلایدر ـ هواپیماهای سبک و مدل، چتر بازی و بالن میپردازد. . برای مثال هر سال هما برای تامین نیروی خود تعدادی از افراد را آموزش میدهد و از بین آن افراد تعدادی را انتخاب میکند.
خلبان کیست؟
بالاترین فرد در سیستم هدایت وکنترل و نظارت هواپیما خلبان است که در واقع فرمانده هواپیمایی که میلیونها دلار ارزش دارد میباشد.
شرایط خلبانی چیست؟
یک خلبان به دلیل در اختیار داشتن یک هواپیما که میلیونها دلار ارزش دارد می بایست شرایط پذیرش این مسئولیت خطیر را داشته باشد که این آمادگی در 3 مرحله سنجیده میشود مرحله اول داشتن حداقل مدرک دیپلم و موفقیت در آزمون علمی در مرحله بعد میبایست از لحاظ جسمی در معاینات پذیرفته شود که در این زمینه فرد داوطلب میبایست حداکثر 20سال سن داشته باشد ضمن اینکه باید دارای کارت پایان خدمت و یا معافیت دائم غیر پزشکی باشید.
معمولا حداکثر سن شما باید 26 سال باشد تا بتوانید در آزمون استخدام و مصاحبه شرکت کنید.
معاینات پزشکی:
تست پزشکی در بخش هواپیماهای غیر نظامی (Civil) شامل 2 گواهینامه کلاس 1 و کلاس 2 میباشد.
گواهینامه کلاس 2 برای:
1- دانشجویان PPL و خلبانان دارای گواهینامه PPL
2- مهندس پرواز و ناوبر
گواهینامه کلاس 1 برای دانشجویان CPL و IR و خلبانان دارای گواهینامه CPL و IR.
درگواهینامه تست پزشکی کلاس 2 شرایط کمی سادهتر میباشد. ولی بطور کلی آزمایشات کامل خون و ادرار، نوار قلب، نوار مغز، اکو کاردیو گرافی قلب، هولتر مانیتورینگ (در صورت لزوم) ، تست چشم (شامل دید دور و دید میانه و دید نزدیک، عمق دید ، تست رنگ، و تست چشم با دستگاه) ، نوار گوش یا ادیومتری (شنیدن فرکانسهای 125 و 250 و 500 و 1000و 2000 و 3000 و 4000 و 8000 هرتز برای هردوگوش در مدت زمان خاص) ، عکس ازریهها وسینوسها و نوار ریه، عکس از فک و دندانها و معاینه دندان، تست HIV و معاینه کامل بدن و انجام فشارخون.
تست هوش همان تست هوشی است که برای یک فرد بالغ و دارای مدرک دیپلم در آزمونهای ورودی ارگانها برگزار میشود و منابع آن کتابهای تست هوش موجود در کتاب فروشی هاست.
تست روان شناسی نیز بسیار ساده است تا سلامت روانی شما را تایید کنند.
حداقل قد مورد نیاز برای خلبانی نیز 165 سانتی متر میباشد.
بعد از گذراندن تمامی معاینات پزشکی در صورت قبولی کارت AMC به شما داده میشود که نشان دهنده سلامت کامل شماست و شما مجاز به شرکت در کلاسهای خلبانی هستید.
مدارک مورد نیاز:
برای خلبان شدن شما نیاز به سه مدرک دارید:
1- مدرک PPL: این مدرک برای هواپیماهای سبک نظیر Cessna است. هزینه این مدرک تقریبا 6 میلیون تومان است. کلمه PPL مخفف Private Pilot's Licence به معنی مدرک خلبانی شخصی است.
2-مدرک CPL: این مدرک برای هواپیماهای سنگین و باربری نظیر هواپیماهای Boeing 747 , ATR , AirBus A310 و ... است. هزینه این مدرک تقریبا 24. 5 میلیون تومان است. کلمه CPL مخفف Commerical Pilot's Licence به معنی مدرک خلبانی تجاری است.
3-مدرک IR: این مدرک برای کار در شرکتهای هواپیمایی لازم است. این کلمه مخفف Instrument Rating به معنی نحوه عملکرد ابزار است. هزینه این دوره را نمیدونم.
دورههای درسی خلبانی:
در صورت قبولی در آزمون علمی و پزشکی اولیه چنانچه زبان انگلیسی را خوب بدانند نیازی به گذراندن دوره کلاس زبان ندارد اما در صورتی که آمادگی لازم را نداشته باشند باید دوره آموزش زبان انگلیسی را طی کنند. پس از آن دوره مقدماتی کلاسهای زمینی برگزار خواهد شد که این دوره شامل دروس: هواشناسی، آیرودینامیک، آلات دقیق پرواز، ناوبری هوایی، مقررات وزن وتعادل، قابلیتهای هواپیما، موتور سیستم، نحوه کار با کامپیوتر پرواز و محاسبات، نقشه خوانی و فیزیولوژی پرواز میشود.
سپس دانشجویان به میزان 45 ساعت پرواز آموزش همرا ه با استاد و همچنین به صورت مستقل (solo) خواهند داشت که این پروازها با هواپیماهای آموزشی از نوع (Cessna) بونانزا (Bonanza) انجام میشود. چنانچه دانشجویان در دروس تئوری نمرات لازم را کسب کرده و در آزمایش کتبی، شفاهی و عملی پرواز نیز موفق شوند در این مرحله گواهینامه خلبانی شخصی (PPL) به آنها داده میشود و از این به بعد به عنوان یک خلبان دارای گواهینامه میتواند پرواز نماید. ولی قوانین به این دسته از خلبانان اجازه فعالیت حرفهای نمیدهند یعنی نمیتوانند شغل خلبانی را پیشه کنند و صرفا میتوانند به عنوان تفریح و یا با هواپیمای شخصی خود پرواز داشته باشند و مجاز به پرواز با هواپیماهای سنگین و مسافربری و یا باری و غیره نیستند، و اگر شخص قصد داشته باشد یک خلبان حرفهای بشود لازم است دوره عالی خلبانی را طی کند که این دوره شامل خلبانی بازرگانی (CPL)، خلبانی با هواپیمای چند موتوره، پرواز بادستگاه (Instumenrating) و یک دوره کوتاه مدت آموزش سیستمهای هواپیمایی که قرار است با آن پرواز کند، طی کرده تا بتواند جذب شرکتهای هواپیمایی شده و بعنوان یک خلبان حرفهای مشغول به خدمت شود. علاقمندان به خلبانیCPL میبایست حدود یکهزار ساعت کلاس زمینی پیرامون دروس مقدماتی پرواز و چگونگی استفاده از دستگاههایکمک ناوبری و 200 ساعت پرواز با نظارت اساتید را طی کند دوره هواپیمای دوموتوره با استاد و کلاسهای زمینی همراه است و جهت آموزش دوره پرواز با دستگاه حداقل 30 ساعت پرواز با استاد و گذراندن کلاسهای زمینی مربوط میشود.
دریافت گواهینامه هر یک از دورههای فوق منوط به گذراندن آزمون کتبی و عملی میباشد داوطلبان میبایست شخصا هزینه آموزش این دورهها را پرداخت نمایند. هزینه ادامه تحصیل در رشتههای مذکور بسیار گران است البته بعضی از شرکتهای هواپیمایی با ارائه بورس به تعدادی از داوطلبان این هزینه را تقبل میکنند تا داوطلب پس از فارغ التحصیل در خدمت آنان قرار گیرد. اما در حال حاضر این شرکتها بندرت چنین بورسها و آزمونهایی را برگزار میکنند و در صورت نیاز به خلبان حرفهای از فارغ التحصیلان مرکز فنون هوایی که بصورت آزاد آموزش دیدهاند استخدام میکنند گواهینامه صادره از طرف مرکز آموزش فنون هوایی ارزش بین المللی دارد و در خارج از کشور قابل ارائه میباشد.
ادامه تحصیل دختران در رشته خلبانی اگر چه با مشکلات فراوانی روبرو است اما امکان پذیر میباشد، هم اکنون در شهرهای شیراز ـ تهران ـ تبریز ـ اهواز ـ مشهد مراکز و شعبه هایی برای آموزش خلبانی به دختران وجود دارد، لازم بذکر است که هنوز اقداماتی در خصوص اشتغال به کار ایشان انجام نپذیرفته است.
یک خلبان به لحاظ تنظیم ساعات پرواز در اوقات متفاوت نمیتواند برنامه ریزی دقیقی برای زندگی شخصی خود داشته باشد و بیشتر باید از یک برنامه شناور استفاده نماید بدین گونه که در هر هفته یا هر ماه برنامه پرواز تغییر میکند و چنانچه با این تغییرات آشنا نباشد، در زندگی شخصی دچار مشکل خواهد شد.
فرد خلبان میبایست از سلامت جسمی و روحی برخوردار باشد به همین لحاظ تا سن تقریبا 40 سالگی هر سال یکبار و بعد از سن 40سالگی هر شش ماه یکبار مورد آزمایشات خاص قرار میگیرد. در کل فرد داوطلب این رشته میبایست به موقعیت حساس و پر مخاطره این رشته توجه و با اطلاعات کافی وکاملی متقاضیاین رشته شود این را باور کنید که اگر به این رشته علاقه نداشته باشید و فقط به خاطر حقوق و مزایا وارد این رشته شوید دچار مشکل خواهید.
در بالا به یکی از راههای خلبان شدن , یعنی استخدام در نیروی هوایی ارتش و گذراندان دوره هوانوردی در دانشگاه این نیرو اشاره شد.
خلبان شدن از این راه در کنار مزیتهای عمدهای که دارد شاید بتوان گفت دو اشکال مهم را هم دارد یکی اینکه زنان نمیتوانند از این راه خلبان شوند و دیگر آنکه خلبان نظامی بودن مخاطرات و مشکلاتی را میتواند به همراه داشته باشند و به همین خاطر خیلی از افراد این خطرات را با وجود مزیتها بسیار عمدهای شغل به جان نمیگیرند.
راه دوم: راه دوم شبیه راه اول است با این تفاوت که شما به جای اینکه به استخدام نیروی هوایی ارتش درآیید و در دانشگاه افسری نیروی هوایی آموزش ببینید. به استخدام شرکت هواپیمایی کشور که وابسته به وزارت راه و ترابری است در میآیید و در دانشکده این شرکت دوره خلبانی خود را میگذرانید. البته فعلا از این راه هم زنان نمیتواند شرکت کنند.
برای ورود به دانشکده پرواز شرکت هواپیمائی کشور فرد میبایست دارای مدرک دیپلم متوسطه و مدرک پیش دانشگاهی در رشته ریاضی باشند و حدکثر سن هم 22 سال تمام در نظر گرفته شده است.
فرد متقاضی میبایست در کنکور سراسری شرکت نماید و در صورت کسب نمره علمی لازم و انتخاب کد رشته خلبانی در انتخاب رشته خود میتواند وارد مرحله معاینه پزشکی , مصاحبه و گزینش شرکت هواپیمای کشور گردد.
معاینات پزشکی همانند مرحله اول (استخدام در نیروی هوایی ارتش) صورت میگرید و استانداردهای آن در همه دنیا تقریبا یکسان است. فرد مورد نظر باید از نظر جسمی و روحی کاملا در شرایط نرمال و مناسب باشد و نیز از نظر اخلاقی صلاحیدهای لازم را نیز داشته باشد. در هر صورت چناچه فردی موفق به گذراندن مراحل گزینش شد میتواند در دانشکده پرواز شروع به تحصیل نماید و دورهای تحصیلی خود را بگذراند. این دوره 4 ساله است و فرد در این دوره با اصول تئوری و عملی پرواز آشنا شده و برای خلبان شدن آماده میگردد.
در صورت موفقیت دوره 4 ساله خلبانی شرکت هواپیمایی فرد را به استخدام خود درآورده و در ابتدا به عنوان کمک خلبان با یکی هواپیماهای مسافربری و در یکی از ایر لاینهای مشغول به فعالیت خواهد شد. خلبان شدن به این صورت پیچیده گی و مخاطرات راه اول را ندارد و فقط مهم استعداد و توناییهای لازم برای شغل خلبانی از این راه فاکتور مهمی است. ضمنا یک خلبان خطوط مسافری میباست از لحاظ روحی و روانی در درجه مناسب و عالی قرار داشته باشید چرا که جان دهها مسافر بر عهده اوست.
پرواز از دانشگاه شهید ستاری
از زمان تاسیس دانشکده پرواز تا سال 82 پذیرش داوطلبان استخدام در نیروی هوایی ارتش از دو گروه آزمایشی تجربی و ریاضی به صورت نیمهمتمرکز از طریق کنکور سراسری انجام میشد. اما از سال 85 این دانشگاهها از نظارت وزارت علوم خارج شدند و چون داوطلبان ورود به این دانشگاهها باید دوره 45 روزه آموزش نظامی را بگذرانند، تغییراتی در پذیرش این دانشگاه ایجاد شد. از آنجا که تاریخ برگزاری آزمون این دانشگاه زمان دقیقی ندارد علاقهمندان باید از اواخر بهمن گوش به زنگ باشند تا دچار مشکل ثبتنام نشوند.
اگر سنتان از 20 گذشته است میتوانید مستقیم به سراغ ادامه مطلب و بخش پرواز با گواهینامه بروید. برای شرکت در آزمون دانشکده پرواز باید زیر 20 سال داشته باشید. حداقل معدل کلتان 14 باشد و اگر در آزمون موفق شدید طبق برنامه زمانی که به شما اعلام خواهد شد برای آزمونهای صلاحیت مراجعه کنید.
این مرحله اغلب در سه روز در تهران برگزار میشود. روز اول به معاینات پزشکی اختصاص دارد. قد شما نباید از 165 کمتر باشد. جراحات ناشی از تیغ و چاقو و جراحی یا شکستگی نداشته باشید. فاصله زانوهایتان از عرض یک قنداق تفنگ بیشتر نباشد.
پس از بررسی برخی موارد دیگر پزشکی، میزان دید (درجه چشم)، میزان آستیگمات بودن چشمها و کوررنگیتان معاینه خواهد شد. پزشک دیگری دندانها و لثههایتان را بررسی خواهد کرد. افرادی که بیش از چهار دندان پر شده دارند یا یک دندان کم دارند مردود خواهند شد.
عفونتهای دهان و دندان نیز جلوی امضاشدن کارتتان را خواهد گرفت. اصولا اگر رویای خلبانی در سر میپرورانید باید از آغاز به فکر دهان و دندانتان بوده باشید و مرتب مسواک بزنید. مراحل بعدی نیز معاینه قلب، فشار خون، اعصاب، حلق، بینی و شنوایی را شامل میشود. بیماران آسم و سینوزیت نیز باید در این مرحله با آزمون خلبانی خداحافظی کنند.
روز دوم باید تست ورزش (چند دور دویدن دور یک میدان بزرگ، شنا، دراز و نشست و توانایی انجام ورزشهای کششی) بدهید و روز سوم نوبت آزمونهای عقیدتی است.
اما اگر این آزمون را از سر بگذرانید دو ماه در پادگانی مخصوص و با شرایطی ویژه دوره خواهید دید و پس از یک استراحت کوتاه، تحصیلتان در دانشگاه شهید ستاری آغاز میشود. تحصیل دانشجویان دانشگاه شهید ستاری شبانهروزی است و امکانات دانشگاهی خوبی در اختیار دانشجویان قرار میگیرد. برنامه صبحگاه عمومی رسمی دانشگاه شنبهها انجام میشود و پوشیدن البسه نظامی برای تردد به قسمتهای مختلف دانشگاه ضروری است. دانشجویان بعد گذراندن چهار سال و موفقیت در آزمونهای عملی و تئوری پرواز با درجه ستوان دومی فارغالتحصیل شده و با توجه به مهارتها و تخصصهای دوران دانشجویی به یکی از پایگاههای نیروی هوایی منتقل و پرواز خود را با یکی از جنگندهها یا هواپیماهای ترابری شروع میکنند.
پرواز با گواهینامه
بر اساس آییننامه سازمان هواپیمایی کشوری جمهوری اسلامی ایران، متقاضی صدور گواهینامه پرسنل پروازی در صورت با موفقیت گذراندن دوره آموزشی مصوب در مرکز آموزش مورد تائید، اثبات دانش علمی، اثبات مهارت پرواز در سیمولاتور، اثبات مهارت پرواز با وسیله پرنده، اثبات توانایی صحبتکردن و فهمیدن زبان مورد نیاز برای مکالمات رادیویی و دارا بودن سلامت پزشکی مناسب میتواند گواهینامه مدنظر را از سازمان دریافت کند.
مرکز آموزش فنون و خدمات هوایی یک مرکز دولتی است که دورههای آموزشی خلبانی را به صورت ترکیبی از آموزش مجازی تئوری و آموزش حضوری پرواز را برگزار میکند.
دانشجویان پس از پایان دوره خلبانی و دیسپچری برای دریافت گواهینامه به سازمان هواپیمایی کشوری معرفی خواهند شد و پس از موفقیت در آزمون سازمان هواپیمایی گواهینامه بینالمللی برای دانشجو صادر خواهد شد.
نامنویسی در آموزشگاههای آزاد هم شرایط خود را دارد اما شاید برای بسیاری مهمترین مساله هزینه دستکم 30 میلیون تومانی است که برای گذراندن این دوره باید بپردازید. البته پیشتر شرکتهای هواپیمایی هم خود در جذب خلبان اقدام میکردند، اما اکنون اغلب ترجیح میدهند هزینهها در آموزشگاههای خصوصی انجام شود و خلبان که آماده شد به شرکتهای هواپیمایی بیاید. نکته مهم دیگر درباره آموزشگاههای آزاد این است که برای نامنویسی در آنها شرایط جنسیتی وجود ندارد یعنی خانمها نیز میتوانند در این آموزشگاهها نامنویسی و مدرک دریافت کنند. هم اکنون در شهرهای شیراز، تهران، تبریز، اهواز و مشهد مراکزی برای آموزش خلبانی به دختران وجود دارد، اما هنوز اقدامی برای اشتغال به کار ایشان انجام نشده است.
داشتن مدرک دیپلم، حداقل ١٨ سال سن، حداقل قد ١٦٥ سانتیمتر، قبولی در آزمون و مصاحبه ورودی (شامل زبان انگلیسی، هوش و اطلاعات عمومی درخصوص هوافضا)، احراز صلاحیت پزشکی طبق استاندارد سازمان هواپیمایی کشوری، تدین به یکی از ادیان رسمی کشور، عدم اعتیاد و عدم سوءپیشینه و داشتن کارت پایان خدمت وظیفه عمومی یا معافیت دائم غیرپزشکی یا معافیت تحصیلی برای آقایان شرایط پذیرش در این آموزشگاههاست. پس از قبولی در آزمون ورودی نیز باید در مصاحبه حضوری شرکت کنید و سلامت جسمانیتان تائید شود.
بر اساس آییننامه ICAS101 (PEL) سازمان هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران، معاینات پزشکی لازم برای دریافت گواهینامه پرسنلی، شامل سلامت فیزیکی و روانی، دید و تشخیص رنگ و شنوایی است. تست پزشکی در بخش هواپیماهای غیر نظامی (Civil) شامل 2 گواهینامه کلاس 1 و کلاس 2 است. گواهینامه کلاس 2 برای دانشجویان PPL، خلبانان دارای گواهینامه PPL، مهندس پرواز و ناوبر است و گواهینامه کلاس 1 برای دانشجویان CPL و IR و خلبانان دارای گواهینامه CPL و IR خواهد بود.
مدرک PPL برای هواپیماهای سبک مانند Cessna است. کلمه PPL مخفف Private Pilot’s Licence به معنی مدرک خلبانی شخصی است. مدرک CPL برای هواپیماهای سنگین و باربری مانند هواپیماهای Boeing 747 , ATR , AirBus و... است و CPL مخفف Commerical Pilot’s Licence به معنی مدرک خلبانی تجاری است.
برای دریافت PPL دانشجو بعد از گذراندن کلاسهای زمینی و بعد از 40 ساعت پرواز به سازمان هواپیمایی کشوری معرفی میشود و در صورت موفقیت در آزمون گواهینامه PPL دریافت میکند. برای دریافت CPL دانشجو باید بعد از سپریکردن کلاسهای زمینی و 110 ساعت پرواز، در آزمون سازمان هواپیمایی کشوری شرکت کند.
برای مرحله سوم Instrument Rating) IR) نیز دانشجو همانند مراحل قبلی بعد از سپریکردن کلاسهای زمینی به مدت چهار ماه و 40 ساعت پرواز (که 20 ساعت آن با سیملاتور است و 20 ساعت دیگر آن با هواپیماست)، با ادوات ناوبری هواپیما که به خلبان بدون دید معروف است، آشنا خواهد شد و در صورت موفقیت در این مرحله خلبان نامیده میشود. بعد از گذراندن این مرحله است که فرد میتواند جذب شرکتهای هواپیمایی شده و به عنوان یک خلبان حرفهای مشغول به خدمت شود.
راه سوم: راههای اول و دوم هر یک اشتراک مهم دارند و اینکه فرد به عنوان شغل و منبع درآمد خود خلبان میشود و هر چند از لذت پرواز برخوردار میشود. افرادی هستند که دوست دارند پرواز را تجربه کنند ولی احتمالا نمیتوانند از راه اول یا دوم به هدف خود برسند و اصلا شاید شغل خلبانی رو دوست نداشته باشند و فقط برای تفریح و لذت پرواز دوست داشته باشند خلبان شوند و خلبانی کنند. برای این دسته افراد راه سومی در نظر گرفته شده که به تازگی زنان هم میتواند این راه را تجربه کنند.
این راه شرکت در موسسههای آموزش خلبانی و گذراندن دورههای مقدماتی پرواز و نهایتا پرواز با یک هواپیمای کوچک و ساده ملخ دار است. البته برای شرکت در این موسسات و آموزشگاههای خصوصی پرواز شما باید علاوه بر اینکه استعداد و علاقه به پرواز داشته باشید توناییهای لازم جسمی و روحی پرواز را هم داشته باشید و نیز تونایی پرداخت شهریهای این موسسات که بسیار زیاد هم هست را نیز داشته باشید. البته در صورت موفقیت و کسب نمره علمی و عملی لازم پرواز اکثر این موسسات به شما گواهینامه پرواز و خلبانی میدهد و شما با این گواهینامه میتوانید نهایتا با یک هواپیمای کوچک و تک نفره پرواز کنید ولی اگر خواسته باشید مثلا با یک بوئینگ مسافری یا یک جت پرواز کنید باید همان راهای اول و دوم خلبان شدن را پیش بگیرید. لازمه یاداوآوری کنم آین آموزشگاههای در حال حاضر در تمام شهرهای ایران وجود ندارند و فقط شهرهای تهران – اصفهان و شیراز این دورهها را برگذار میکنند. در ضمن به دلیل شهریه بالای این آموزشگاههای بسیاری از علاقه مندان پرواز نمیتوانند در این آموزشگاهها ثبت نام کنند. خلبان شدن رویایی بزرگی هست و البته دستیابی به این رویا هم بسیار سخت و طاقت فرسات و کمتر کسی تمامی شرایط لازم را برای خلبان شدن را دارد و همین است که اکثر آنانی که در دوران کودکی و نوجوانی این رویا را در سر دارند در آخر به رویای خود دست نمییابند.
مشکلات
زندگی به روش خلبانی
زندگی یک خلبان، خاص است که هر کسی توانایی زندگی در چنین شرایطی را ندارد. سفرهای پیدر پی، خطرات پرواز، استرس مسئولیت حفظ جان مردم، پروازهای غیرمنتظره، دوری از خانواده و... بخشی از مشکلاتی است که اگر فرد بدون آگاهی از آنها وارد این حرفه شود، ممکن است دچار مشکل شود.
بالاترین فرد در سیستم هدایت وکنترل و نظارت هواپیما خلبان است که در واقع فرمانده هواپیمایی است که میلیونها دلار ارزش دارد. خلبان در طول پرواز مسئولیت جان صدها مسافر را که هزاران چشم به راه دارند بردوش میکشد. داشتن توانایی مدیریت بحران و حفظ قوه تعقل و تفکر و خونسردی حتی تا دم مرگ تواناییهایی است که یک خلبان به آن نیاز دارد. از سوی دیگر یک خلبان به لحاظ تنظیم ساعات پرواز در اوقات متفاوت نمیتواند برنامهریزی دقیقی برای زندگی شخصی خود داشته باشد و بیشتر باید از یک برنامه شناور استفاده کند، چرا که هر هفته یا هر ماه برنامه پروازها تغییر میکند.
علاوه بر اینها سلامت جسمی و روحی تنها برای ورود به کار خلبانی لازم نیست. خلبان باید مرتب از شرایط جسمی و روحی خودش باخبر باشد و بر اساس آییننامهها و دستورالعملهای سازمان هواپیمایی کشوری قوانین سختگیرانهای برای بررسی سلامت خلبانان در کلاسهای مختلف وجود دارد.
در صورت ایجاد وقفه در خدمترسانی خلبانان، هرخلبان تا تقریبا 40 سالگی باید هر سال یکبار و بعد از 40سالگی هر شش ماه یکبار مورد آزمایشهای ویژه قرار گیرد.
گرچه خلبانان گاه با فرارسیدن موعد یا سقف پرواز و گاه به ناگزیر بازنشسته میشوند، اما بسیاری از آنان نیز تازه پس از فرارسیدن موعد بازنشستگی و سقف پرواز در یک هواپیمایی، در شرکتی دیگر مشغول به کار میشوند، چرا که برخی شرکتهای هواپیمایی اصولا استخدام خلبانان بازنشسته شرکتهای دیگر را ترجیح میدهند. این مساله البته مانند مشاغل دیگر تنها به دلیل هزینههای بیمه نیست.
هر خلبان تازه در شرکت باید دورهها و شرایطی را از سربگذراند که برای شرکت هزینه دارد، اما خلبانان بازنشسته علاوه بر داشتن همه این موارد کولهباری از تجربه را نیز بر دوش دارند. هم به دلیل مسائل مربوط به بیمه و هم از آنجا که خلبانان بازنشسته بسیاری از دورهها و شرایط لازم را از قبل گذراندهاند و نیاز به سرمایهگذاری تازه ندارند.
با دانستن این سختیها شاید دیگر چندان شگفتانگیز و حتی جذاب نباشد دانستن این که حداقل حقوق خلبانان در دنیا حدود پنج هزار دلار در ماه است و خلبانان ایرانی نیز به طور متوسط پنج تا ده میلیون تومان در ماه دستمزد میگیرند. البته آن گونه که همکارانشان میگویند، هستند خلبانانی که هنوز درآمدشان از این کمتر است و صدالبته که دیگرانی هم هستند که دریافتیشان گاه تا بیش از دو برابر این ارقام میرسد.
اشتغال ۲۵۰۰ خلبان در مشاغل غیر مرتبط
صنعت هوایی ایران که چیزی حدود ۴۰سال در تحریم به سر برده و به جز ۱۶ هواپیمای پسابرجامی هواپیمای نو به خود ندیده بود، حالا دیگر جایی برای استخدام خلبانها ندارد.
روزنامه شهروند نوشت: «خلبانی را میشناسم که راننده اسنپ شده است» این جمله را هوشنگ شهبازی یکی از خلبانان کهنهکار و معروف صنعت هوایی ایران میگوید. کسی که چندسال پیش هواپیمایی را بدون بازشدن چرخ، سالم به زمین نشاند و بعد از آن بود که سر زبانها افتاد. صنعت هوایی ایران که چیزی حدود ۴۰سال در تحریم به سر برده و به جز ۱۶ هواپیمای پسابرجامی هواپیمای نو به خود ندیده بود، حالا دیگر جایی برای استخدام خلبانها ندارد. خلبانهایی که به گفته هادی بهادری، عضو کمیسیون عمران مجلس دهم گاهی بیشتر از یکمیلیارد تومان برای آموزششان هزینه کردهاند اما با وجود هواپیماهای منسوخ و زمینگیر و صنعت هوایی که میگویند زیانده شده، دیگر پذیرای هیچ خلبانی نیست. این در حالی است که خلبانشدن آرزوی کودکی بسیاری از شهروندان ایرانی بوده است!
خلبانشدن آسان است؟
خلبانشدن در روزهای کودکی آرزوی خیلی از کودکان ایرانی بوده است. فکر اینکه سوار یک هواپیما باشی و در آسمانها پرواز کنی، واقعا وسوسهانگیز است. شاید این آرزو تا چندینسال پیش با هزینه زیاد قابل برآوردهشدن بود اما حالا یادگرفتن خلبانی یک چیز است و خلبانشدن رویایی محال. مهاجرت خلبانهای ایرانی به خارج کشور و جذب آنها توسط کشورهای همسایه یکی از معضلات امروز این شغل جذاب است. این روزها دیگر حتی با هزینههای چند صدمیلیونی هم نمیتوان خلبان شد و فقط این امکان وجود دارد که گواهینامه خلبانی گرفت وگرنه این روزها فارغالتحصیلان این رشته اصلا اوضاع خوبی ندارند و بازار کاری برای آنها وجود ندارد.
اینکه افراد انگشتشماری در ایران میتوانند لباس خلبانی بر تن کنند، نشاندهنده دشوار و گرانبودن هزینه برآوردهشدن این رویای بزرگ است. برای محققشدن این رویای بزرگ فرد متقاضی باید گواهینامه لازم برای پرواز را از سازمان هواپیمایی کشور اخذ کند، البته این درصورتی است که شما هواپیمای اختصاصی داشته باشید، وگرنه اخذ گواهینامه پرواز با هواپیما نیاز به یک آموزش ۱۰۶ ساعته دارد. ۶۰ ساعت آموزش به صورت تئوری است که شامل مباحث آیرودینامیک، مکالمات، هواشناسی، قوانین و مقررات پرواز و شناخت موتور هواپیما میشود.
یکی از راههای بسیار سخت برای خلبانشدن این است که متقاضی در کنکور سراسری شرکت کند و نمره لازم برای انتخاب رشته خلبانی را به دست بیاورد تا در دانشکدهای که دانشکده شرکت هواپیمایی کشور متعلق به وزارت راهوشهرسازی است، قبول شود. پس از گذراندن دوره تحصیلی ۴ساله و در صورت کسب نمرات رضایتبخش شرکت هواپیمایی کشور شما را به استخدام خودش درآورده و در ابتدا بهعنوان کمکخلبان در یکی از ایرلاینهای ایرانی مشغول به کارتان خواهد کرد.
البته از آنجایی که دانشکده هواپیمایی کشور اصولا یک مرکز آموزشی دولتی است، هزینههای تحصیل در آن بهمراتب کمتر از هزینههای تحصیل در آموزشگاههای آزاد خلبانی است. اما یادتان باشد که تنها تعداد انگشتشماری هرسال در دانشکده هواپیمایی کشور قبول میشوند. بنابراین خیلیها راه دوم را برای خلبانشدن انتخاب میکنند. این راه که عمومیترین و رایجترین راه تحصیل در رشته خلبانی در ایران و جهان است، چیزی نیست جز تحصیل در آموزشگاههای آزاد خلبانی.
آموزش خلبانی به شرط جیب پر پول
شما میتوانید با تحصیل در این دانشگاه انواع مدارک معتبر خلبانی را دریافت کرده و به رویای خود برسید، البته برای رسیدن به این رویا باید هزینه گزافی هم پرداخت کرد. هزینه تحصیل در آموزشگاههای آزاد خلبانی بسیار بالاست و پرداخت چنین هزینههایی از عهده هرکسی برنمیآید. این روزها هزینه رسیدن به این رویای بزرگ تا زمانی که یک فرد بتواند مدارک لازم را کسب کند و کمکخلبان شود، رقمی بین ۳۰۰ تا ۴۰۰میلیون تومان است. فردی که متقاضی خلبانی است، برای هر ساعت پرواز باید رقمی بین ۸۰۰ تا ۹۰۰هزار تومان هزینه کند تا به اصطلاح تمرین عملی لازم برای یادگرفتن خلبانی داشته باشد.
شهریهها چقدر رشد کردهاند؟
در تعرفه سال ۹۶ هزینه گذراندن دوره تئوری پرواز با هواپیما حدود ۳.۵میلیون تومان بود که این نرخ در سال ۹۷ به ۴.۵میلیون تومان هم رسیده که مدت زمان لازم برای برگزاری این دورهها حدود دوماه تا دوماهونیم است. علاوه بر این، ۴۶ساعت از این زمان نیز به آموزش عملی پرواز با هواپیما با حضور مربی اختصاص دارد که هزینه هر ساعت پرواز آموزشی هم نزدیک به یکمیلیون تومان است.
البته این یکمیلیون تومان فقط هزینه اجاره هواپیماست و مربی هم بابت آموزش مبلغ جداگانهای دریافت میکند. با این حال بعد از سپریشدن دورهای ۵ تا ۱۰ساله و صرف هزینهای کلان، فرد متقاضی با دریافت گواهینامه خلبانی تبدیل به کمکخلبان میشود و باید مدتها کنار یک خلبان حرفهای پرواز کند تا درنهایت بتواند به خلبانی باتجربه تبدیل شود. البته دریافت گواهینامه خلبانی به معنی استخدام در ایرلاینها یا سازمانهای هواپیمایی نیست.
خلبانان پشت درهای بسته
این روزها خلبانشدن نه تنها بهصرفه نیست و هزینهای کلان را میطلبد، بلکه بازار کار هم ندارد. فعالان این شغل و خلبانهای حرفهای از اشباعشدن بازار کار این شغل در ایران و نبود امکانات لازم برای ورود خلبانان جدید به این حیطه میگویند.
در حال حاضر وضع استخدام خلبان در میان ایرلاینهای داخلی اصلا مناسب نیست و کم نیستند افرادی که مدارک معتبر خلبانی و ساعتهای آموزشی پروازی بالایی دارند اما هنوز نتوانستهاند در هیچ یک از ایرلاینهای کشورمان مشغول به کار شوند. علاوه بر این در سالهای گذشته موضوع مهاجرت خلبانان همواره مطرح بوده؛ به طوری که یک روز مهاجرت این افراد به ترکیه و روزهای دیگر به کشورهایی مانند امارات و هند مطرح میشود. علاوه بر این حقوق پایین خلبانها و کمکخلبانهای ایرانی در داخل کشور در قیاس با خارج یکی از دلایلی است که منجر به مهاجرت تعداد زیادی از خلبانهای باتجربه از کشور شده است.
چندی پیش هادی بهادری، عضو کمیسیون عمران مجلس، از وضع مهاجرت خلبانهای ایرانی انتقاد کرده و گفته بود که وقتی برای تربیت یک خلبان از درجه کمکخلبانی به خلبانی بیش از یکمیلیارد تومان هزینه میشود، باید شرایط را برای حفظ این افراد فراهم کرد. این نماینده مجلس مهمترین عامل مهاجرت خلبانان ایرانی را به خارج از کشور تفاوت چشمگیر میان حقوق پرداختی خطوط هوایی داخلی با ایرلاینهای خارجی عنوان کرده که به گفته او گاهی اوقات این اختلاف قیمت چندین برابر نیز میشود.
هواپیما نداریم که خلبان داشته باشیم!
مهاجرت خلبانها و نبودن بازار کار مناسب برای آنها در داخل کشور یکی از مسائلی است که اهالی این شغل مهم هم مدام به آن اشاره میکنند.
هوشنگ شهبازی یکی از خلبانان قدیمی و کارکشته است که انتقادات زیادی درباره وضع فعلی خلبانان ایرانی دارد. شهبازی درباره اینکه چرا این روزها بازار کار مناسبی برای خلبانان ایرانی در داخل کشور وجود ندارد، به «شهروند» میگوید: «نه تنها قشر خلبانها بلکه نیروهای انسانی و مغزهای متفکر کشور در عرصههای مختلف به دلیل نبود زیرساخت و تفکر صحیح مدیریتی به فکر مهاجرت افتادهاند. خلبانی همیشه یک شغل جذاب و آرزویی بزرگ برای جوانهای ایرانی بوده و ما به این دلیل که در کشور هواپیما نداریم، نمیتوانیم حق خلبانشدن را از جوانان بگیریم.»
او ادامه میدهد: «وقتی فردی بیش از ۳۰۰میلیون تومان برای خلبانشدن هزینه میکند، چرا نباید بتواند به شغل دلخواهش در کشور مشغول شود؟ متاسفانه در حال حاضر هیچکدام از ایرلاینها و شرکتهای هواپیمایی خلبان استخدام نمیکنند و این موضوع واقعا دردناک است؛ زیرا در حال حاضر چون تحریم هستیم و هواپیما نداریم، خیلیها باید بیخیال خلبانی شوند و شغل دیگری را باید انتخاب کنند.»
بیشتر هواپیماهایمان زمینگیر هستند
شهبازی میگوید که شاید حدود ۵۰ تا ۱۰۰ هواپیما در خطوط هوایی ایران کاملا سالم و روبهراه باشند و پرواز مداوم انجام بدهند، اما در ازای این ۵۰ تا ۱۰۰ هواپیما بین ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ خلبان مجوز پرواز دارند.
او تأکید میکند: «خلبانهایی در این شرکتها حضور دارند که تعداد زیادی از آنها مازاد هستند و ممکن است در طول یک ماه فقط یک پرواز داشته باشند. حقوق ماهیانه این خلبانها هم رقمی بین ۱۰ تا ۱۵میلیون است که البته قابل قیاس با حقوق خلبانان خارج از کشور نیست. کشورهایی مثل مالزی، کویت، ترکیه و حتی هندوستان کشورهایی هستند که علاقه زیادی به جذب خلبانان ایرانی دارند و حقوقهای هنگفتی هم به آنها پرداخت میکنند.» کاپیتان شهبازی در اینباره ادامه میدهد: «حدود ۳۰ تا ۴۰ نفر از خلبانان باتجربه و معروف شرایط خروجشان از کشور مهیا شده و به دنبال مهاجرت هستند تا جایی که اطلاع دارم هم بیش از ۱۰۰ نفر تاییدیههای خود را گرفتهاند و در طی یکی دوسال آینده به کشورهایی مانند سنگاپور، هند، مالزی و حتی اروپا خواهند رفت.»
خلبانی که راننده اسنپ شده است
البته میگویند با وجود صنعت هوایی ضعیف ایران، خلبانان ایرانی از نظر سطح علمی در دنیا شناختهشده هستند و اصلا نمیتوان آنها را با خلبانان هندی، پاکستانی و حتی ترکیهای مقایسه کرد. خلبانان ایرانی در خارج از کشور میتوانند درآمدی بین ۱۲ تا ۱۵هزار دلار در ماه داشته باشند و مسأله مالی مهمترین دلیل مهاجرت خلبانان ایرانی از کشور است.
شهبازی میگوید: «یک خلبان در ایران با ۵ تا ۱۰میلیون تومان که نمیتواند زندگی کند. متاسفانه در حال حاضر ۲۵۰۰ خلبان با گواهینامه در جیبشان در این کشور وجود دارند که به مشاغل غیر مرتبط اشتغال دارند. باورکردنی نیست اما من خلبانی را میشناسم که چندین سال است گواهینامه خود را گرفته اما در هیچ سازمان هواپیمایی استخدام نشده و برای گذران زندگی راننده اسنپ شده است. این موضوع مایه تاسف بسیار زیادی است. ما برای این خلبانان نمیتوانیم زیرساخت تهیه کنیم که منظورم از تهیه زیرساخت خرید هواپیما است.»