سالانه سه هزار نفر در لیست انتظار پیوند عضو فوت میکنند، این درحالیست که هر سال حدود ۷ هزار عضو قابل پیوند به خاک سپرده میشود، یعنی از سه هزار فرد مرگ مغزی شده که قابلیت اهدای عضو دارند فقط خانواده یکسوم از آنها به اهدای عضو رضایت میدهند. اگرچه همین تعداد توانسته ایران را جزو کشورهای دارای رتبه در فرآیند اهدای عضو قرار دهد، اما به نظر میرسد برای اینکه دیگر کسی در لیست انتظار دریافت عضو باقی نماند باید اقدامات بیشتری انجام داد.
۳۱ اردیبهشت سال ۱۳۶۸ دکتر ایرج فاضل، اولین فتوای مجاز بودن پیوند عضو از افراد مرگ مغزی را از امام خمینی (ره) دریافت کرد. فتوای بعدی در این باره در سال ۱۳۷۰ توسط مقام معظم رهبری صادر شد، اما متاسفانه حدود ۱۱ سال طول کشید تا در سال ۱۳۷۹ قانون مجلس در اینباره مصوب شد، دو سال هم طول کشید تا آییننامه هیأت دولت نوشته شود. به عبارتی عملاً از خرداد ۱۳۸۱ بهطور شرعی و قانونی ساختار اهدای عضو در کشور دایر شد.
پیش از سال ۱۳۶۸ بیمارانی که نیازمند پیوند عضو بودند با صرف هزینه حدود ۴۰ هزار پوند به انگلیس میرفتند تا پیوند شوند، نود درصد مردم هم چنین پولی را نداشتند، از طرفی ایران هم درگیر جنگ بود و نمیتوانست به بیماران کمک کند.
بنابراین بخش زیادی از بیماران نیازمند پیوند عضو فوت میشدند، به همین دلیل فتوای حضرت امام تاریخی است. وضعیت امروز پیوند اعضا دستاورد انقلاب است، البته اولین پیوند کلیه در ایران در سال ۱۳۴۷ انجام شد اما نه از فرد مرگ مغزی شده، تا سال ۱۳۵۷، هشتاد پیوند کلیه از فرد زنده داشتیم. تا امروز ۷۰ هزار ایرانی در کشور پیوند شدند و ۹۵۱۳ نفر به اهدای عضو رضایت دادند، ضمن اینکه انجام پیوند عضو در کشور حدود ۲۵۰ هزار میلیارد تومان ذخیره ارزی داشته است.
ما حدود ۲۵ هزار بیمار در لیست انتظار دریافت عضو داریم که حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد آنها یعنی نزدیک به ۲۰ هزار نفرشان نیازمند دریافت کلیه هستند، برای اینکه دو بیماری دیابت و فشار خون در ایران جزو شایعترین بیماریها هست که در مراحل پیشرفته سبب از بین رفتن کلیه بیماران میشوند. برای بیماران کلیوی درمانی در نظر گرفته میشود به نام دیالیز، هر یک بار دیالیز ۱.۵ میلیون تومان برای دولت هزینه بردار است، ۳۰ هزار نفر در لیست دیالیز هستند و هرکدام از آنها هفتهای ۳ الی ۴ بار باید دیالیز شوند، محاسبه نشان میدهد هزینه زیادی برای دیالیز بیماران انجام میشود، ضمن اینکه این اعداد جدا از هزینهی فرسوده شدن تجهیزات دیالیز است، لذا در پیوند عضو ما بهجای وارد کردن تخت و تجهیزات دیالیز، یک کلیه کوچک را با هزینه کمتر پیوند میزنیم، هزینه ۵ ساله پیوند کلیه یکهفتم هزینه ۵ ساله انجام دیالیز است.
پیوند کبد در شیراز با سالی ۷۰۰ مورد پیوند، رتبه یک جهان را دارد، اهدای عضو ایران در کل کشورهای آسیایی رتبه اول را دارد، سالی دو الی سه هزار پیوند کلیه در ایران انجام میشود، بسیاری از کشورهای دنیا به دلیل عوارضی که پیوند روده دارد آن را انجام نمیدهند، بهطوریکه در کل اتحادیه اروپا ۶ مرکز و در کل ایالات متحده ۱۲ مرکز پیوند روده وجود دارد، اما ما در ایران با ۸۰ میلیون جمعیت در شیراز پیوند روده انجام میدهیم که برای حدود 100 نفر تا امروز پیوند روده انجام شده است و ۹۰ درصد آنها زندگی خوبی دارند.
بنابراین پیوند تمام اعضای حیاتی در ایران انجام میشود. در پزشکی دو نوع مرگ داریم، یکی مرگ قلبی که مردم آن را به عنوان مرگ قطعی میشناسند، هرکسی که فوت میکند مربوط به مرگ قلبی است، ۹۹ درصد مرگهای جامعه مرگ قلبی است، در مقابل یک درصد مرگها مربوط به مرگ مغزی میشود. مهمترین علت مرگ مغزی ضربه به سر ناشی از تصادفات جادهای است، وقتی ضربه شدید به سر کسی وارد شود مغز ورم میکند و سبب بسته شدن عروق داخل مغز میشود، در چنین وضعیتی خون از قلب به مغز نمیرسد، خون وقتی از قلب به هر عضوی نرسد آن عضو به دلیل نرسیدن اکسیژن از بین میرود، لذا در مرگ مغزی، مغز یک انسان در اثر نرسیدن اکسیژن بهطور کامل منهدم میشود، اما قبل از اینکه این اتفاق بیفتد پزشکان یک لوله از یک دستگاه اکسیژن رسان مصنوعی از طریق دهان وارد ریه فرد میکنند، و با هر یک پاف این دستگاه قفسه سینه فرد بالا و پایین میرود، اکسیژنی که این دستگاه به بدن میرساند در نهایت به یک گره کوچک در قلب فرد مرگ مغزی شده میرسد، علت حیات موقت فرد مرگ مغزی شده خون رسانی مصنوعی به دو کلیه، دو ریه، قلب، کبد، روده کوچک و لوزالمعده است، چنین اقدامی به ما فرصت میدهد اگر خانواده فرد رضایت دادند با اهدای عضو جان یک تا هشت نفر را نجات بدهیم.
دکتر امید قبادی
نایب رییس انجمن اهدای عضو ایرانیان