تاريخچه نوروفيدبك همه چيز در سالهاي دهه 1960 شروع شد. دكتر باري استرمان Barry Sterman ، محقق دانشگاه UCLA كاليفرنيا، مشغول به انجام تحقيقاتي درباره فعاليت عصبشناختي مرتبط با خواب بود كه در خلال آن موفق به كشف امواج 14 هرتز در EEG مغز گربههاي مورد آزمايش گرديد. اين امواج با كاهش تنش عضلاني در گربهها ارتباط داشتند و بعدها نام SMR به خود گرفتند.
دكتر استرمان و گروهش به تحقيقات خود ادامه دادند تا ببينند كه آيا گربهها در ازاي دريافت پاداش (شير)، توليد امواج SMR در مغز خود را افزايش ميدهند يا خير؟ پاسخ مثبت و نتيجه رضايتبخش بود. به دنبال آن دكتر استرمان هدايت تحقيقاتي براي NASA را برعهده گرفت كه در آن به ارزيابي سمي بودن سوخت موشك پرداخت (افرادي كه در معرض سوخت قرار ميگرفتند دچار حالات استفراغ، سردرد، افزايش دم و بازدم (هواگيري)، توهم و تشنج ميشدند).
دكتر استرمان گربهها را در معرض مقدار زيادي سوخت قرار داد و در آنها حالات استفراغ، سر و صدا، افزايش هواگيري، بزاقآوري، حملات تشنجي و مرگ را به دنبال هم مشاهده كرد. اما يك گروه از گربهها واكنش ديگري نشان دادند كه باعث تعجب گروه تحقيق شد. آنها توانستند وقوع حملات را در دوز بيشتري نسبت به دوز قابل تحمل براي گربههاي ديگر متوقف كنند. گروه با مراجعه به سوابق گربهها دريافتند كه اين گروه از گربهها پيش از اين طي مطالعه خواب، تحت آموزش SMR قرار گرفته بودند. دكتر استرمان تحقيقات خود را روي انسان و در مورد بيماران مبتلا به صرع ادامه داد. او تاكنون مقالات زيادي درباره استفاده از نوروفيدبك نوشته است.
نوروفيدبك چيست؟ در مغز تمام ما انسان ها، هزاران فرایند و فعالیت خودکار و غیر ارادی در حال اتفاق افتادن است. فرایندهای ناهشیار بی شماری که کاملا از حوزه ی آگاهی و اختیار ما به دورهستند. هر لحظه در مغز هریک از ما، امواج مغزی خاص و فرایندهای فیزیولوژیک بی شماری در جریان است بدون آنکه ما آگاهی وشناختی نسبت به نحوه ی عملکرد آن ها داشته باشیم.
فرایندهای فیزیولوژیک نهفته در مغز ما و امواج مغزی موجود در آن دائما و بدون دخالت آگاهانه ی ما بر روی رفتار، افکار، عملکرد و وضعیت سلامت جسمی و روانی ما تاثیر گذارند.
هیچ یک از ما انسان ها در شرایط طبیعی و نرمال نمی توانیم در مورد نحوه ی عملکرد هر یک از این واکنش های فیزیولوژیک غیرارادی و امواج مغزی موجود در مغزمان اطلاعات دقیق و روشنی داشته باشیم. به خودتان نگاه کنید! آیا می دانید در حال حاضر امواج مغزی شما در چه وضعیتی قرار دارند؟ طبیعتا در شرایط طبیعی و بدون استفاده از ابزارهای خاص نمی توانید نسبت به هیچ کدام از واکنش های فیزیولوژیک بدن خود آگاهی دقیقی داشته باشید.
علاوه براین وجود هرگونه ناهنجاری و اشکال در روند طبیعی عملکرد امواج مغزی و فرایندهای زیست شناختی در بدن انسان، می تواند منجر به بروز علائم بیمارگونه شود. به عبارت دیگر به هم خوردن روند طبیعی عملکرد امواج مغزی و واکنش های زیست شناختی می تواند به عنوان علامت و نشانه ای از وجود یک وضعیت بیمارگونه ی جسمانی یا روانی مورد توجه قرار بگیرد. نوروفیدبک، برای مغز انسان مانند یک آینه عمل می کند.
ما هر روز با نگاه کردن به آینه متوجه نقائص و اشکالات موجود در ظاهر خودمان می شویم. در واقع آینه ما را نسبت به وضعیت ظاهری مان و عیب و نقص های احتمالی موجود در آن آگاه می کند. این آگاهی و شناخت به ما کمک می کند تا در جهت رفع نقص های موجود در وضعیت ظاهری خود اقدام کنیم. نوروفیدبک دقیقا برای امواغ مغزی و عملکردهای فیزیولوژیک مغز ما به عنوان یک آینه ی پیشرفته عمل می کند. نوروفیدبک با استفاده از ابزارهای الکترونیک پیشرفته و کامپیوتر به ما کمک می کند تا از آن چه در مغز ما در حال رخ دادن است آگاه شویم.
نوروفیدبک به ما یاد می دهد امواج مغزی خود را در بهترین حالت تنظیم کنیم تا بهترین عملکرد را داشته باشیم. نوروفیدبک برای افزایش عملکرد مغز به کار گرفته می شود .کسانی که می خواهند توان فکری خود را افزایش دهند می توانند از نوروفیدبک استفاده کنند.
= نوروفیدبک نوعی بیوفیدبک است ، که بازخورد عصبی نیز به آن گفته می شود. این وسیله جزو پیشرفته ترین وسائل پزشکی نوین است که بخش زیادی از این تکنولوژی مدیون تلاشهای ناسا (سازمان فضایی آمریکا)در سالهای اخیر است. امروزه حتی ورزشکاران حرفه ای فوتبال و شطرنج هم از نوروفیدبک استفاده می کنند تا دقت و سازمان بندی افکارشان را افزایش دهند. این روش، تصمیم گیری،برنامه ریزی و کنترل هیجان را تقویت می کند. نوروفیدبک یک روش درمانی است زیرا امواج مغزی که در اثر افسردگی، اضطراب،وسواس، میگرن و ... به هم ریخته است را به حالت طبیعی در می آورد و این اختلالات را درمان می کند.
نوروفیدبک در درمان اختلال پرتحرکی و کم تمرکزی، ای دی اچ دی(ADHD)موثر است و باعث تقویت تمرکز وتنظیم رفتار می شود. دقت و تمرکز افزایش می یابد و سازماندهی افکار و اعمال ایجاد می شود. کارهای ناگهانی وتکانشی کم می شود و تحرک بیش از حد،کاهش می یابد. نوروفیدبک در درمان اختلال یادگیری هم موثر است.
- نوروفیدبک چگونه اثر می کند؟ طی سالها تحقیق وتجربه دانشمندان دریافته اند هرکاری مربوط به یک قسمت خاص از مغز است.مثلاً موقعی که احتیاج به فکر کردن داریم قسمت خاصی از مغز مشغول به کار می شود و اگر این قسمت از مغز خوب کار کند امواج خاصی ایجاد می کند. در نوروفیدبک به ما آموزش داده می شود که این امواج مغزی را تقویت کنیم تا بهتر فکر کنیم.
این روش درمانی با سایر روشهای درمانی حاضر کاملا متفاوت است ، و بیمار در نقش محصل و دانشجو ، پزشک در نقش معلم و دستگاه نوروفیدبک در نقش ابزار آموزشی و مطب یا کلینیک در نقش کلاس آموزشی است . بیمار در طی جلسات این کلاس های آموزشی یاد می گیرد که چگونه خودش با اصلاح امواج مغز خود بر بیماری اش غلبه کند و تا آخر عمر و بدون مصرف دارو زندگی سالمی داشته باشد. لابد از خود می پرسید که چگونه این کار امکان پذیر است ، مگر می شود که انسان خودش یاد بگیرد بر بیماری اش مسلط شود ؟
- دستگاه نوروفیدبک چگونه کار می کند؟ دستگاه نوروفیدبک امواج مغز را به کامپیوتر می برد و آن را تجزیه وتحلیل می کند. روی مانیتور کامپیوتر می توانیم امواج مغزی را ببینیم. نوروتراپ (یاکسی که مسئولِ دستگاه نوروفیدبک است) دستگاه را طوری برنامه ریزی می کند که ما بتوانیم امواج مفید مغزمان را برای حرکت دادن تصاویر روی صفحه تلویزیون به کار گیریم. بنابراین ما صفحه کامپیوتر را می بینیم و با به کار گرفتن امواج مفیدِ مغزمان تصاویر آن را تغییر می دهیم. مثلاً یک قایق را حرکت می دهیم. بتدریج ما یاد می گیریم چگونه این کار را سریعتر و مداومتر انجام دهیم. در حقیقت یادگرفته ایم چگونه امواج مفید را در آن قسمت از مغزمان ایجاد کنیم.
- دستگاه نوروفیدبک چه شکلی است؟ نوروفیدبک یک کامپیوتر دارد. دو یا سه رشته سیم با چسب مخصوص روی سر ما گذاشته می شود.ما به صفحه کامپیوتر(مانیتور) نگاه می کنیم و در هر جلسه چندبازی کامپیوتری انجام می دهیم. البته نه با دست بلکه با نگاه کردن به صفحه کامپیوتر یا شنیدن صدای آن. بتدریج یاد می گیریم چگونه امواج مفید مغزی را ایجاد کنیم.
نوروفیدبک، واکنش های فیزیولوژیک نهفته درمغز انسان و امواج مغزی که هر لحظه بر وضعیت رفتاری و عملکردی ما اثر گذارند را ثبت می کند و بعد آن چه که در همان لحظه در مغز انسان در حال اتفاق افتادن است را کاملا دقیق، روشن و واضح روی صفحه ی نمایشگر به تصویر می کشد.
نوروفیدبک به انسان کمك می کند تا از وضعیت امواج مغزی خود، از نحوه ی عملکرد واکنش های زیست شناختی غیرارادی مغز خود در لحظه، آگاهی و شناخت دقیق و فوری کسب کند. این افزایش آگاهی و شناخت به فرد کمک می کند تا بتواند در جهت رفع اشکالات و ناهنجاری های موجود در امواج مغزی خود اقدام کند. افزایش آگاهی نسبت به وضعیت امواج مغزی با عث می شود فرد بتواند کنترل بیشتری بر این امواج داشته باشد. نورووفیدبک روشی است برای اینکه یاد بگیریم چگونه امواج مغزی و فعالیت هایی که در مغز ما به طور طبیعی و خودکار انجام می شود را کنترل کنیم. در حقیقت با نوروفیدبک می آموزیم به طور ارادی امواج مغزی خود را با استفاده از بازخوردی که از دستگاه دریافت می کنیم تغییر بدهیم. نوروفیدبک ابزاری است برای کنترل، تغییر و اصلاح امواج مغزی در جهت رسیدن به کاهش علائم بیماری و افزایش سطح سلامت جسمانی و روانی.
روش انجام نوروفیدبک ؟ در این روش شما در مقابل یک مانیتور می نشینید و الکترودی که روی سر شما قرار دارد امواج مغزی شما را دریافت و به کامپیوتر هدایت می کند .حالا شما با دیدن امواج مغزی خود روی صفحه مانیتور می توانید به تنظیم و کنترل آنها بپردازید و در تمام این مراحل درمانگر در کنار شما نشسته و به شما یاد می دهد که چگونه می توانید این کار را انجام دهید.
درواقع نوروفیدبک شما را قادر به دیدن دنیای درون مغزتان می کند ، به عنوان مثال در صفحه مانیتور شما یک شکل شبیه سازی شده امواج مغزی را به شکل یک بازی می بینید و با نگاه کردن به صفحه مانیتور و بدون استفاده از دست شروع به بازی می کنید. دستگاه الگوهای امواج مغزی شما را پردازش می کند و در صورتیکه این الگوها مناسب باشد شما در بازی به جلو خواهید رفت و در غیر اینصورت شکست می خورید ،به این ترتیب شما یادمیگیرید که مثلا در شرایط اضطراب چگونه می توانید مغز خود را طوری تنظیم کنید که آرامش جایگزین اضطراب شود.
- آیا این روش علمی است؟ مکانیسم این کار و نحوه انجام آن چگونه است ؟ درست است که باور کردنش مشکل است ولی این روش درمانی یکی از روشهای درمانی ثابت شده در مجامع معتبر علمی دنیا می باشد که شمار زیادی از بیماری ها بدین ترتیب تحت درمان قرار می گیرد. مغز انسان از میلیونها سلول عصبی که ارتباطات تنگاتنگی با یکدیگر دارند تشکیل شده که با همدیگر تبادل الکتریکی و شیمیایی دارند ، علم نوروفیدبک بر اساس تغییرات الکتریکی مغز پایه گذاری شده ، بدین ترتیب که تبادلات الکتریکی بین سلولها ایجاد میدانهای الکتریکی می کند که توسط دستگاه الکتروآنسفالوگرافی ثبت می شود . در بعضی از بیماریهای مربوط به سیستم عصبی بصورت موضعی و در یک ناحیه بخصوصی از قشر مغز فعالیت الکتریکی مغز تغییر پیدا می کند که ممکن است کم یا زیاد شود برای مثال در بچه هایی که دچار بیش فعالی و یا ADHD هستند در نواحی فرونتال مغز امواج بتا با فرکانس بالای 14 هرتز کمتر شده و در عوض امواج آهسته تتا با فرکانس 4-8 هرتز بیشتر می شود.
با روش درمانی نوروفیدبک بیمار یاد می گیرد که چگونه فعالیت الکتریکی ناحیه ای از مغز که دچار اختلال شده اصلاح کند و آن را به حالت طبیعی در آورد و چون چگونگی کار را طی چند جلسه یاد می گیرد ، هرگز آن را فراموش نخواهد کرد و در مقایسه با درمان داروئی بهبودی برای مدت خیلی طولانی تری ادامه خواهد داشت و شاید بیمار تا آخر عمر از بیماری درمان شده توسط نوروفیدبک رهایی یابد .
روش نوروفیدبک توسط اداره غذا و داروی آمریکا ( معتبرترین سازمان جهانی پزشکی) جهت درمان اضطراب ،استرس،افسردگی،بیش فعالی کم توجهی، سردرد (میگرن)،دردهای مزمن،اختلالات خواب،سوء مصرف مواد،وسواس،صرع(تشنج) و بازتوانی سکته مغزی مورد تایید قرار گرفته است. عوارض جانبی این روش چیست؟ نوروفیدبک عوارض جانبی دارو درمانی را ندارد و اثرات درمانی پایدارتری نیز دارد،فعالیت های کل مغز را کنترل می کند وبهبودی پایدار بیماری را شامل می شود.
چرا به نوروفیدبک دوپینگ اخلاقی می گویند؟
دلیلش این است که در حال حاضر بسیاری از ورزشکاران در کشورهای پیشرفته و همچنین بسیاری از سازمان های معتبر جهانی از جمله ناسا (سازمان علوم فضایی آمریکا) جهت ارتقا مهارت های ذهنی و شناختی و بهینه سازی تصمیم گیری ،افزایش خلاقیت،تقویت حافظه و افزایش هماهنگی جسم و ذهن از این روش استفاده می کنند. به عنوان مثال تیم ملی ایتالیا ،تیم آث میلان ،بسیاری از برندگان طلای المپیک مثل ماری پیرس و چاد کاروین رسما اعلام کردند که جهت بهبود کارکرد ذهنی برای آمادگی مسابقات از نوروفیدبک استفاده می کنند.
آیا در آمریکا و کشورهای پیشرفته از این روش استفاده می شود؟
در آمریکا بیش از 1000 مرکز نوروفیدبک وجود دارد که این رقم در 5 سال گذشته از کمتر از 100 مرکز به این تعداد رسیده که این موضوع خود حاکی از میزان اهمیت و محبوبیت این روش درمانی در کشورهای پیشرفته می باشد . آیا نوروفیدبک در مورد همه بیماریها کاربرد دارد؟ خیر ، نوروفیدبک و بیوفیدبک فقط در مورد بعضی اختلالات کاربرد دارد و تشخیص این موضوع نیز به عهده پزشک معالج می باشد. موارد کاربرد نوروفیدبک و بیوفیدبک : بیشفعالی/كمبود توجه (ADHD)، اضطراب (Anxiety)، ناتوانی یادگیری (Learning Disability)،اختلالات خواب، دردهای مزمن و سردردهای میگرنی، سوءمصرف مواد، افسردگی ، بعضی انواع آسیب و سکته مغزی، سندرم درد و خستگی مزمن و افزایش قدرت تمرکز و توانایی های ذهنی در افراد سالم.
- بهترین درمانهای توصیه شده در کودکان بیش فعال و کم توجه توسط آکادمی پزشکان متخصص روانپزشکی اطفال آمریکا در سال 2012 : نوروفیدبک و بیوفیدبک (در کلینیک آلومینا در دسترس است) درمانهای رفتاری (در کلینیک آلومینا در دسترس است) آموزش به والدین (در کلینیک آلومینا در دسترس است) درمانهای دارویی (در کلینیک آلومینا در دسترس است) آموزشهای مهارتهای اجتماعی (در کلینیک آلومینا در دسترس است) آموزشهای ویژه گفتاری و نوشتاری (در کلینیک آلومینا در دسترس است)
- مزیتهای درمانی نوروفیدبک در مقایسه با درمان داروئی 1- دارو درمانی را می شود به اصلاح نمره چشم با عینک مقایسه کرد تا زمانی که عینک بر روی چشم است دید خوب است ولی به محض اینکه عینک از روی چشم برداشته می شود ، بیمار از نظر بینایی مثل وضعیت قبل از درمان می شود. یعنی دارو درمانی تنها علائم را موقتا از بین می برد ، مانند درمان بیماری هایی نظیر ADHD یا بیش فعالی و OCD یا وسواس و ... که به محض قطع دارو مجددا بیماری عود می کند . در صورتی که در درمان با نوروفیدبک پایدارتر است .
2- نداشتن عوارض جانبی و اثرات سوء بسیاری از داروها.
3- تنظیم کل فعالیت مغز در نوروفیدبک
-
- برای متخصصین نوروفیدبک Neurofeedbackنوعی از بیوفیدبک Biofeedbackاست که به روش شرطی سازی عامل Operant Conditioningبه مراجع یاد می دهد امواج مغزی خود را تغییر دهد. نروتراپیست Neurotherapistابتدا با تهیه امواج پایه (Baseline) در حالات مختلف باز یا بسته بودن چشم و طی اعمال فعال و غیرفعال مغزی، پروتکل درمانی خود را طراحی می کند و دستگاه نوروفیدبک را بر اساس آن تنظیم می نماید. پروتکل درمانی نشان می دهد در کدام قسمت مغز، چه امواجی کاهش و چه امواجی افزایش می یابند. طی جلسه درمان، نروتراپیست درکنار مراجع قرار گرفته و بطور مداوم او را تحت نظر دارد و با تنظیمات مکرر دستگاه باعث فیدبک مناسب به مراجع می شود. طی یک جلسه بیش از دو هزار فیدبک مثبت دریافت می شود و هیچگونه بازخورد منفی داده نمی شود. بتدریج مراجع یاد می گیرد مغز خود را چگونه تنظیم نماید تا فیدبک بیشتری دریافت کند. migna.ir با تغییر امواج، تغییر رفتار، خلق، تکانشگری، آرامش، تمرکز وسازماندهی افکار را شاهد هستیم. تئوری نوروفیدبک از بیش از صدسال قبل مطرح شد ولی طی دو دهه اخیر است که با پیشرفت تکنولوژی در زمینه تجزیه و تحلیل امواج مغزی و برنامه ریزی کامپیوتری به کاربردی کردن این تئوریها دست یافتهایم. نوروفیدبک در درمان اختلالات زیر به کار گرفته شده و تاثیر درمانی آن اثبات شده است.