پدر شدن ساختار مغز مردان را دگرگون می‌کند
بچه‌دار شدن ممکن است تغییراتی در مغز تازه‌پدرها ایجاد کنند
امروزه شمار بسیاری از پدران در مراقبت از نوزاد در خانه به مادران کمک می‌کنند و شمار پدران مشارکت‌کننده در مراقبت از نوزاد در کشورهایی مانند آلمان، اسپانیا، سوئد و ایسلند که مرخصی با حقوق بچه‌دار شدن به پدرها می‌دهند یا مزایایی برای پدرهایی که برای این منظور مرخصی می‌گیرند، قائل می‌شوند، افزایش حتی بیشتری پیدا کرده است.
از طرف دیگر شمار فزاینده‌ای از پژوهش‌ها نشان می‌دهند که کودکانی که با پدرهایشان معاشرت دارند، ازلحاظ طیفی از پیامدها ازجمله سلامت جسمی و کارکرد شناختی وضعیت بهتری پیدا می‌کنند.
باوجود مشارکت فزاینده پدران در مراقبت از کودکان و اهمیتشان در زندگی‌های کودکانشان، میزان پژوهش‌ها درباره اثرات پدر شدن بر مردان به‌طور غافلگیرکننده‌ای اندک است. حتی شمار بسیار کمتری از بررسی‌ها بر تغییرات مغزی و زیست‌شناختی متمرکز هستند که ممکن است رفتار پدرانه را در مزدان تقویت کند.
حجم ماده خاکستری مغزهای مادران در طول بارداری (رنگ‌های زرد و نارنجی) در مناطقی از مغز (که در این چهار نمای متفاوت نشان داده شده‌اند) کاهش پیدا می‌کند،تصور بر این است که این تغییر نتیجه بازآرایی سلول‌های عصبی یا به اصطلاح «پیراستگی عصبی» (neural refinement) باشد. جالب این است که هنگامی که به مادران تصویرهای نوزادانشان را نشان می‌دهند، هم همین مناطق مغز فعال می‌شوند.
انعطاف‌پذیری عصبی و رفتار مادرانه و پدرانه
در زنانی که بچه‌دار می‌شوند، تغییرات هورمونی مربوط به بارداری به توضیح علت تغییرات مغزی در آنان کمک می‌کند. اما این پرسش مطرح بوده است که آیا در مردان که مانند زنان دستخوش تغییرات هورمونی بارداری نمی‌شوند، نیز پدر شدن باعث تغییر شکل مغز و بدن به شکلی میشود که رفتار پدرانه را برانگیزد یا نه.
پژوهش‌های اخیر شواهد قانع‌کننده‌ای یافته‌اند که بارداری می‌تواند «انعطاف‌پذیری عصبی» (neuroplasticity) یا «بازآرایی» را در مغز مادران تشدید کند. پژوهشگران با استفاده از تصویربرداری با ام‌آرآی تغییرات عمده در ساختار مغزهای زنان را از پیش تا پس از بارداری شناسایی کرده‌اند.
در یک بررسی پژوهشگران در اسپانیا مغزهای تازه مادران را پیش از بارداری و بار دیگر دو ماه پس از به دنیا آوردن کودکانشان اسکن کردند. یافته‌ها نشان داد که مغزهای این تازه مادران نسبت به مغزهای زنان بدون بچه تغییرات ساختاری قابل‌توجهی پیدا کرده است که به صورت کاهش حجم «ماده خاکستری» مغز به خصوص در مناطقی است که با شناخت اجتماعی (فرآیندهای شناختی دخیل در تعامل‌های اجتماعی) سر و کار دارند.
تغییرات در این ساختارهای کلیدی مغز آن‌قدر بارز بودند که یک الگوریتم می‌توانست به آسانی میان مغز زنی که بارداری را از سر گذرانده بود و زنی که بچه نداشت، تفاوت بگذارد.
این تغییرات در سراسر مغز در ماده خاکستری، لایه‌ای از بافت در مغز که پر از سلول‌های عصبی یا نورون‌ها است، قابل‌مشاهده بود. به نظر می‌رسد بارداری در زنان بر ساختارهایی در قشر مغز اثر می‌گذارد که در اخیرترین دوران تکامل پیدا کرده‌اند، یعنی سطح بیرونی مغز که شامل مناطقی از مغز هم میشود که با تفکر درباره ذهن‌های افراد دیگر مربوط هستند. مادران همچنین دچار تغییرات مغزی در مناطق زیر قشری مغز می‌شوند- یعنی ساختارهای باستانی‌تری که در بخش‌های عمقی‌تر مغز قرار دارند و با کارکردهای ابتدایی‌تر ازجمله عواطف و انگیزه‌ها مربوط هستند.
پژوهشگران معتقدند که این تغییرات مغزی ممکن است در برانگیخته شدن رفتار پرستاری حساس مادران از نوزادان نقش داشته باشد که نیاز به توجه مداوم دارند و نمی‌توانند نیازهایشان را به زبان بیاورند. درواقع هنگامی که مادران عکس‌ها یا ویدئوهای نوزادان خودشان را می‌بینند، بسیاری از همان مناطق مغز د آنها فعال می‌شوند که بیش از همه در طول بارداری تغییر کرده‌اند. منطقی به نظر می‌رسد که مغزهای تازه مادران به شیوه‌هایی تغییر کند که به آنها کمک کند به نیازهای نوزادانشان پاسخ دهند و از آنها مراقبت کنند.
چه تغییراتی در مغز پدرها رخ می‌دهند
اما پدرها چه وضعیتی پیدا می‌کنند؟ آنها به‌طور مستقیم بارداری را تجربه نمی‌کنند، اما ممکن است در مراقبت نوزاد شرکت داشته باشند.
تجربه مراقبت از نوزاد مانند آموختن هر مهارت جدیدی ممکن است بر مغزهای زن و مردی که تازه بچه‌دار شده‌اند، تأثیر بگذارد. این چیزی است که متخصصان علوم اعصاب انعطاف‌پذیری عصبی ناشی از تجربه می‌نامند- مانند تغییرات مغزی که هنگام آموختن یک زبان تازه یا تسلط پیدا کردن بر نواختن یک ساز جدید رخ می‌دهند.
بررسی‌های تازه شواهد پراکنده اما فزاینده‌ای را به دست می‌دهند که این نوع انعطاف‌پذیری عصبی در مغزهای پدرهایی که باید به تقاضاهای شناختی، جسمی و عاطفی مربوط به مراقبت از نوزاد مواجه پاسخ دهند، بدون اینکه مانند مادران دوره بارداری را گذرانده باشند.
پژوهشگران در یک بررسی تازه دانشگاه کالیفرنیای جنوبی در لوس‌آنجلس و انستیتو تحقیقات بهداشتی گریگوریو مارانون در مادرید اسپانیا بر روی ۴۰ مرد- ۲۰ نفر در اسپانیا و ۲۰ نفر در کالیفرنیا- این مردان دو بار – بار اول در طول بارداری همسرشان و بار دیگر پس از شش ماه شدن نوزادشان با دستگاه ام‌آرآی اسکن شدند. مغزهای یک گروه کنترل شامل ۱۷ مرد بدون بچه هم با ام‌آرآی اسکن شدند.
یافته‌ها نشان داد تغییرات قابل‌توجهی در مغزهای پدران نسبت به دوران پیش از بارداری همسرانشان تا پس از زایمان آنها رخ داده است که در مغزهایی مزدان بدون بچه در مدت مشابه رخ نداده بود. هم در پدران کالیفرنیایی و هم در پدران اسپانیایی تغییرات مغزی در مناطقی از قشر مغز رخ داده بود که در پردازش بینایی و توجه و همدلی با نوزاد نقش داشتند.
چه عاملی باعث دگرگونی مغز پدرها میشود
میزان انعطاف‌پذیری عصبی در مغز پدران ممکن است با به میزان تعامل آنها با نوزادانشان مربوط باشد. گرچه پدران در بسیاری از بخش‌های جهان دارند به‌طور فزاینده‌ای در مراقبت از کودکان با همسرانشان شریک می‌شوند، میزان مشارکت پدران در فرزندپروری می‌تواند بسیار متفاوت باشد. همین طیف متنوع میزان مشارکت ممکن است توضیح‌دهنده این موضوع با شد که چرا در این بررسی جدید میزان تغییرات در مغز این تازه پدران ظریف‌تر و پنهانی‌تر از تغییرات مشاهده‌شده در مغز تازه مادران بود. درواقع میزان تغییرات در مغزهای پدران نصف میزان تغییرات مشاهده‌شده در مغزهای مادران بود.
عوامل اجتماعی، فرهنگی و روان‌شناختی تعیین‌کننده میزان مشارکت پدران در مراقبت از کودکان هستند و این امر به نوبه خود بر میزان تغییرات در مغز تازه پدران مؤثر تأثیر می‌گذارد. این بررسی هم نشان داد در پدران اسپانیایی که به‌طور میانگین مرخصی بچه‌دار شدن با مزایای بیشتری نسبت به پدران آمریکایی دریافت می‌کنند، تغییرات بارزتری در مناطقی از مغز رخ می‌دهد که تمرکز هدف‌مدار را ایجاد می‌کنند که به پدران کمک می‌کند نشانه‌های رفتاری نوزادانشان را دریابند.
