مرکز مطالعات منطقه‌ای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس در آسیای غربی و مرکزی
میراث فرهنگی ناملموس و تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی
آتوسا مومنی
مومنی افزود: پس از تصویب کنوانسیون ۱۹۷۲ در راستای حفاظت از میراث‌فرهنگی یادمانی و معرفی به‌عنوان میراث بشری خلایی برای بخشی از این میراث که پشتوانه خلق آثار یادمانی هستند، وجود داشت به همین علت برای حفاظت و صیانت از آثار یادمانی کنوانسیون ۲۰۰۳ با هدف ایجاد وفاق بین ملت‌ها و کشورها شکل گرفت. سازمان یونسکو علاوه بر ظرفیت‌سازی و پژوهش در حوزه میراث ناملموس وظیفه شبکه‌سازی در کشورهای منطقه را نیز به‌منظور حفاظت، ترویج، پاسداری و انتقال بین نسلی را بر عهده ما گذاشته است.
رئیس مرکز میراث ناملموس تهران افزود: از زمان تصویب کنوانسیون پاسداری از میراث ناملموس در سال ۲۰۰۳ تا کنون، هشت مرکز منطقه ای این کنوانسیون در جهان تاسیس شده است، در آسیا چهار مرکز منطقه ای تاسیس شده که مرکز تهران پنجمین مرکز جهان است و بخش غرب و مرکز آسیا شامل ۲۴ کشور را پوشش می دهد و اکنون ۱۱ عضو فعال دارد و مسئولیت راهنمایی برای صیانت و ترویج و پاسداری میراث ناملموس کشورهای این منطقه را بر عهده دارد.
مومنی با اینکه ایران چهلمین کشوری بود که به کنوانسیون ۲۰۰۳ پیوست، افزود: امسال بیستمین سالروز تصویب کنوانسیون ۲۰۰۳ است، ایران به مناسبت ۱۷ اکتبر (۲۵ مهر) ابتکار عمل نشان داد و در این روز نشست تخصصی زیرمنطقه‌ای میراث فرهنگی ناملموس و تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی و تاثیرات آن در آسیای غربی و مرکزی، با تاکید بر نقش فعالان غیر دولتی را در اصفهان افتتاح می کند. در این رویداد متخصصانی از ۱۵ کشور افغانستان، تاجیکستان، پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان، ترکیه، ارمنستان، اندونزی و ژاپن میهمان اصفهان هستند و در موضوع مشخص شده تبال تجربه و دانش می کنند.
رئیس مرکز میراث ناملموس تهران خاطرنشان کرد: تیرماه امسال پنجمین نشست تخصصی شورای حکام پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس در منطقه آسیای غربی و مرکزی در تهران تشکیل شد و علی دارابی قائم مقام وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به عنوان نماینده جمهوری اسلامی به سمت رئیس کمیته منطقه غرب و مرکز آسیا و رئیس مرکز تهران انتخاب شد، بلافا صله طرح نشست اصفهان طرحی اجرایی با فاصله کمتر سه ماه به یونسکو ارائه شد و دو هفته دیگر این نشست تخصصی با حضور مسئولان میراث فرهنگی و مدیران استانی و متخصصان حوزه میراث ناملموس و فعالان غیردولتی که در بحران های طبیعی، اقلیمی و اجتماعی تجربه دارند برگزار می شود، این نشست فرصتی برای به‌اشتراک‌گذاری تجارب از طریق ارائه مطالعات موردی و بحث و بررسی پیرامون آنها و در نهایت رصد مشترک آثار تغییرات اقلیمی بر میراث فرهنگی ناملموس و پیشنهادات اجرایی است.
وی افزود: امیدواریم در هم اندیشی این نشست بتوانیم طرح های اجرایی در کشورهای منتخب به عنوان طرحی جامع تدوین شود که منجر به ارتقا آگاهی‌ها در مورد چگونگی پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس در برابر بحران های به ویژه تغییرات اقلیمی و در نهایت ارتقا و تقویت تاب‌آوری جوامع محلی در مواجهه با تغییرات اقلیمی و آثار آن و بهبود رفاه حال اجتماعات محلی کمک کند.
رئیس مرکز میراث ناملموس تهران با بیان اینکه در جهان ۲۱۷ سازمان مردم نهاد و غیردولتی فعال در حوزه میراث ناملموس فعال هستند گفت: متاسفانه فقط در این یک سمن (مؤسسه باغ پارسی میراث زنده) توانسته اعتبارنامه رسمی از یونسکو دریافت کند و در ایران فعالیت کند، مردادماه نیز نشستی با پژوهشکده سوانح طبیعی برگزار کردیم و با وجود آنکه فراخوان‌های متعدد برای حضور داده بودیم تنها یک سمن از استان قزوین در آن نشست حاضر شد.
مومنی گفت: سایر سمن‌های ایران در خصوص برنامه موثر در پاسداری از میراث ناملموس در مقابله با بحرانهای طبیعی و تغییرات اقلیمی تجربه خاصی ندارند ندارند، برای نشست اصفهان از هیچ سمن ایرانی هیچ پیشنهادی نداشتیم، البته این نشست به صورت برخط برگزار میشود و فعالان غیردولتی می توانند از مذاکرات و مقالات استفاده کنند و در دوره های این نشست ها حضوری فعال داشته باشند.
رئیس مرکز میراث ناملموس تهران گفت: رسالت ما به عنوان میزبان گردآوری و انتشار اطلاعات در مورد فعالیت‌های پاسدارانه و برنامه‌ریزی برای تدوین روش‌های مطالعه و تحقیق در خصوص پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس با هدف شناسایی و ترویج اقدامات پاسدارانه‌ی خوب است. همچنین، در نظر داریم با سایر مراکز مقوله دوم واقع در آسیا در حوزه‌ی میراث فرهنگی ناملموس به تبادل تجارب و اطلاعات بپردازد.
مومنی گفت: از سوی دیگر مرکز بین‌المللی شبکه‌سازی و اطلاع‌رسانی در مورد میراث فرهنگی ناملموس در منطقه‌ی آسیا و اقیانوسیه (ICHCAP) تلاش می کند در راستای تقویت انتقال و انتشار میراث فرهنگی ناملموس نسبت به شبکه‌سازی در میان اجتماعات (محلی)، گروه‌ها و افراد اقدام کند که این هدف را از طریق اقدام به برگزاری نشست‌های منطقه‌ای و تقویت شبکه‌های بین‌المللی و منطقه‌ای فعال در حوزه تبادل اطلاعات در خصوص پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس پیگیری می کند. بنابر آنچه شرح آن رفت، نشست تخصصی مورد بحث در راستای تبادل تجارب و اطلاعات میان کشورهای مدعو، تدوین یک روش پژوهشی و پروژه‌های آزمایشی و همچنین شناسایی اقدامات پاسدارانه‌ی خوب در ارتباط با تغییرات اقلیمی و اثرات آن است.
وی توضیح داد: آثار تغییرات اقلیمی عبارتند از سیل، دوره‌های طولانی گرمای شدید، خشکسالی، آتش‌سوزی‌های خودبه‌خودی، تندباد و گردباد و بالا آمدن سطح آب دریاها. این آثار، اجرای بسیاری از میراث فرهنگی ناملموس را به‌علت جابه‌جایی حاملان آنها، از بین رفتن منابع طبیعی مهم و همچنین از بین رفتن سبک‌های زندگی اجتماعات محلی و بومی که با آن میراث ناملموس مرتبط هستند، تهدید می‌کند و به مخاطره می‌اندازد. در بدترین حالت میتوان فرسایش (خاک)، تخریب و حتی ناپدید شدن بخش‌های قابل ملاحظه‌ای از زمین و در نتیجه از بین رفتن منابع طبیعی و جابه‌جایی افراد را جزء آثار مخرب تغییرات اقلیمی دانست.
مومنی افزود: همانطور که در کمیته میراث فرهنگی ناملموس نیز به آن اشاره شده است، ارتباط متقابل میان پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس و تغییرات اقلیمی در حال حاضر از جمله موضوعات دارای اولویت در اجرای کنوانسیون ۲۰۰۳ است. از سوی دیگر ORF که چارچوبی برای تعیین نتایج کلی اقدامات در ذیل کنوانسیون ۲۰۰۳ است (و پرسش‌های مربوط به گزارش‌های ادواری ORF) نیز به موضوع پایداری زیست‌محیطی و تاب‌آوری جمعیت‌های مردمی‌ای که تحت‌تأثیر شرایط ناشی از بلایای طبیعی، از جمله بلایای ناشی از پدیده‌ی تغییرات اقلیمی قرار گرفته‌اند، پرداخته است.
رئیس مرکز میراث ناملموس تهران افزود: آثار تغییرات اقلیمی بر میراث فرهنگی منطقه آسیای غربی و مرکزی به خوبی مستندسازی نشده است. علاوه بر این، فرصت‌های مهار ظرفیتهای میراث فرهنگی ناملموس و پاسداری از آن به‌عنوان راهکاری برای مواجهه با آثار تغییرات اقلیمی و کاهش آنها در زیرمنطقه به حد کفایت مورد پژوهش و بررسی قرار نگرفته است.
بنابراین، نشست تخصصی حاضر بنیانی را برای به اشتراک‌گذاری تجارب و اطلاعات در موضوع یادشده پایه‌گذاری می‌کند، ضمن اینکه زمینه را برای پروژه‌های آتی برای پیگیری نتایج نشست حاضر هموار می‌سازد.
این اتفاق نه تنها ما را در درک هر چه بهتر پرسش‌های مرتبط مطرح شده در زیر منطقه یاری می‌رساند، که زمینه را برای تدوین راهکارها و توصیه‌هایی برای اقداماتی که بشود در آینده اتخاذ کرد، هموار می‌سازد.
وی گفت: اصفهان از دیرباز به دلیل دارا بودن جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی در کانون توجه جهانی قرار داشته است. متأسفانه در سالهای اخیر رودخانه زاینده رود به عنوان یکی از جاذبه های طبیعی در سطح جهانی، با خشکیهای متعددی مواجه شده است. همچنین بسیاری از ظرفیتهای برجسته فرهنگی این استان، بالاخص در زمینه میراث فرهنگی ناملموس و طیف وسیعی از تجلیات این حوزه که در سطح جهانی شهرت دارد، در دهه های اخیر دستخوش بحرانهای ناشی از چنین تغییرات اقلیمی شده است.
این تغییرات دلیل جابه‌جایی حاملان میراث ناملموس، از بین رفتن منابع طبیعی مهم و همچنین از بین رفتن سبک زندگی اجتماعات محلی و بومی که با آن میراث ناملموس مرتبط هستند، می باشد. آمار گردشگران در سالهای ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۸ تاثیر این پدیده و سایر عوامل تاثیرگذار بر تقاضای شهر اصفهان نشان می دهند که در طی دوره مورد بررسی، خشکی زاینده رود تاثیر منفی عمیقی بر جذب گردشگر نیز در این شهر داشته است که خود دلیلی مضاعف برای کم رونقی و آسیب به وجوهی از میراث فرهنگی ناملموس می باشد.
با آنکه موضوع تغییرات اقلیمی در اصفهان همواره مورد بحث بسیاری از متخصصان، مسئولان، رسانهها، و مراکز آکادمیک داخلی و خارجی بوده، اما همانطور که پیشتر گفته شد، نه تنها آثار تغییرات اقلیمی بر میراث فرهنگی به خوبی مستندسازی نشده، بلکه ظرفیتهای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس برای مواجهه با آثار تغییرات اقلیمی و کاهش آنها نیز مورد توجه قرار نگرفته است.
وی تصریح کرد: برگزاری نشست تخصصی «میراث فرهنگی ناملموس و تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی و تأثیرات آن در آسیای غربی و مرکزی، با تأکید ویژه بر نقش فعالان غیردولتی» بستری مناسب برای به اشتراک‌گذاری تجارب و اطلاعات سایر کشورها، استفاده از ظرفیت فعالان غیردولتی، پاسخ به پرسشها، و همچنین تدوین راهکارها و سیاستهای لازم در جهت پیشگیری، کاهش آسیب و مدیریت شرایط موجود را فراهم می کند.
