روز تحصيلي 12 ساعته چشم‌بادامي‌ها ! + عکس
در كشور ژاپن تقريباً همه مدارس تا مقطع راهنمايي دولتي است (فقط 5 درصد خصوصي‌اند). تا اين مقطع دانش‌آموزان در مدارسي تحصيل مي‌كنند كه در نزديكي محل سكونت آنها قرار دارد. مدارس دوران متوسطه خاصيت رقابتي دارند، بدين منظور بين مدارس براي شكار دانش‌آموزان برتر يك منطقه خاص و همچنين ميان دانش‌آموزان براي بهترين مدارس رقابتي ايجاد مي‌شود. بيش از يك چهارم مدارس متوسطه خصوصي هستند كه نشان دهنده ميزان رقابت در سطوح بالاتر تحصيلي اين كشور است، البته والدين نيز پول‌هاي هنگفتي را براي تحصيل فرزندانشان پرداخت مي‌كنند.
با وجود اين‌كه آموزش و پرورش و استانداردهاي زندگي مردم ژاپن در همه دنيا در عالي‌ترين سطوح شناخته شده است، اما برخي ادعا مي‌كنند كه سيستم آموزشي ژاپن استرس زا است و منجر به مشكلات رواني در ميان دانش‌آموزان مي‌شود (اگرچه هنوز آمار و ارقامي در اين باره به دست نيامده كه از اين ادعا حمايت كند.) همچنين رژيم غذايي پيشرفته ژاپني‌ها به همراه كاهش كار كودكان (كه به صورت سنتي به خويشاوندان خود در زمين‌هاي كشاورزي در مناطق روستايي كمك مي‌كردند) و تحولات در عادت‌هاي اجتماعي باعث چاقي در ميان كودكان مدرسه‌اي ژاپني شده است. البته اين پديده نه تنها در ژاپن بلكه در غالب كشورهاي توسعه يافته جهان نيز ديده مي‌شود و به نظر مي‌رسد آمار آن در غرب حتي بيشتر است.
بسياري معتقدند كه زندگي يك دانش‌آموز ژاپني بر اساس امتحان ورودي دانشگاه او شكل مي‌گيرد، بدين معنا كه ورود به دانشگاه خوب مي‌تواند منتهي به يك شغل پر درآمد در يكي از شركت‌هاي بزرگ ژاپني شود، اما تصور برخي ديگر بر اين است كه آينده يك شخص در سنين دوازده يا پانزده سالگي با ورود به مدرسه راهنمايي خوب تعيين مي‌شود.
مهد كودك
در سال 2000 ميلادي 63 درصد از دانش‌آموزان ورودي به دوره ابتدايي و يا راهنمايي در كشور ژاپن به مهدكودك رفته بودند كه اين آمار نشان مي‌دهد بيش از نيمي از ژاپني‌ها دوران تحصيلي خود را پيش از زمان تعيين شده دولت آغاز مي‌كنند. دولت ژاپن قصد دارد كه امكان دستيابي به مهدكودك‌ها را افزايش دهد و از سويي به مادران كمك كند كه در صورت نياز سر كار بروند. سرعت جامعه براي آغاز زودتر سال تحصيلي بيشتر مي‌شود و در مهد كودك‌هاي ژاپن اهداف مختلفي براي كودكان طراحي شده است از جمله يادگيري زبان انگليسي.
مدرسه ابتدايي
از 6 تا 12 سالگي، به مدت شش سال، هر ژاپني موظف است به‌طور اجباري به مدرسه برود. تقريباً همه كودكان ژاپني در اين مرحله بايد وارد مدرسه ابتدايي شوند. اونيفرم‌ها در اين كشور قابل توجه است، بنابراين بچه‌هاي قد و نيم قد با كلاه‌هاي بيسبال زرد رنگ و چتر‌هاي زرد روشن كه باراني زرد روشن به تن دارند و در صف‌هاي طولاني در شهرهاي ژاپن ديده مي‌شوند، همگي دانش‌آموزان كلاس ابتدايي هستند. آنها به صورت گروهي درحالي كه دست يكديگر را گرفته‌اند، ديده مي‌شوند.
مدرسه راهنمايي
دوران تحصيلي دوازده تا پانزده سالگي از اهميت ويژه‌اي در ميان كودكان در حال رشد ژاپني برخوردار است. نتايج دوران راهنمايي مي‌تواند نقش تعيين كننده‌اي را براي ورود دانش‌آموزان به يك دبيرستان خوب بازي كند و نتيجه آن مي‌تواند ورود به يك دانشگاه ممتاز و در نتيجه شغل عالي در آينده باشد. در طول اين چند سال دانش‌آموزان با وجود حضور در جوكو! (كلاس‌هاي فشرده) تا دير وقت در مدرسه باقي مي‌مانند و در باشگاه‌هاي علمي و فعاليت‌هاي مدرسه‌اي گوناگون شركت مي‌كنند.
دبيرستان‌هاي نيمه وقت در بعضي موارد كه دانش‌آموزان به‌صورت تمام وقت كار مي‌كنند ممكن است به جاي دبيرستان‌هاي معمولي در مدرسه‌هاي شبانه ثبت نام كنند. اين كلاس‌ها نزديك غروب برگزار مي‌شوند و به جاي سه سال بايد براي اتمام دوران دبيرستان چهار سال تحصيل كنند. كلاس‌ها معمولاً تا ساعت 21 و شايد هم كمي ديرتر ادامه داشته باشد، بنابراين دانش‌آموزاني كه سر كار مي‌روند زندگي بسيار پرمشغله‌اي دارند. اينگونه دانش‌آموزان در مقايسه با ديگر همقطاران خود بالغ‌تر و هوشيارتر هستند.
جوكو (مدارس فشرده)
سيستم آموزشي كشور ژاپن بسيار فشرده است و بار سنگيني را بر دوش دانش‌آموزان تحميل مي‌كند و آينده يك كودك به ميزان بالايي به اين موضوع بستگي دارد كه دانش‌آموز مدرسه و دانشگاه خوبي را انتخاب كند و لذا از همان ابتدا (براي برخي پيش از سن 10 سالگي) روز تحصيلي آنها با زنگ مدرسه تمام نمي‌شود. پس از كلاس پيانو و يا ويولون، بسكتبال و يا فوتبال، كندو (نوعي ورزش رزمي) و يا جودو، تير‌اندازي و يا انگليسي، رياضي و يا هنر و ده‌ها باشگاه علمي ديگر دانش‌آموزان مي‌توانند در كلاس‌هاي جوكو كه همان كلاس‌هاي فشرده است، شركت كنند. در اين كلاس‌ها درس‌هاي فوق برنامه براي دانش‌آموزاني كه استعداد آن را داشته باشند، ارائه مي‌شود تا با سرعت بيشتري در مسير تحصيلي خويش پيش بروند. بنابراين روز تحصيلي 12 ساعته شايد براي يك دانش‌آموز ژاپني چندان عجيب نباشد.
درحالي كه اين سيستم ممكن است يكي از بالاترين سوادها و استانداردهاي عالي آموزشي را در جهان به خود اختصاص دهد. عده‌اي نيز از آن به خاطر فشار سنگين تحصيلي بر دوش دانش‌آموزان از سنين بسيار پائين انتقاد مي‌كنند. خبرها راجع به جوانان و كودكاني كه دچار اختلالات عصبي و استرسي شده‌اند و همچنين كودكاني كه از جامعه و مدرسه پا پس كشيده و منزوي شده‌اند رو به افزايش است. جوكو ويژگي بارز سيستم آموزش كشور ژاپن است.
معلمان ژاپني
معلمان ژاپني يا داراي گواهي تدريس پيشرفته هستند يا درجه يك و يا درجه دو. معلم‌ها به منظور ارتقاي كيفيت تدريس همواره در دوره‌هاي آموزشي شركت مي‌كنند و تشويق مي‌شوند. پس از اتمام دوره به نسبت مدرك تحصيلي و دوره‌اي كه گذرانده‌اند به آنها مجوز تدريس داده مي‌شود. پس از اخذ مجوز براي تدريس در يكي از مدارس عمومي معلم‌ها بايد در امتحاني كه مقام رياست آموزشي آن را تدارك مي‌بيند نمره قبولي كسب كنند. البته اين گواهي تدريس فقط يك سال اعتبار دارد و اگر آنها در مدت آن يك سال موفق به استخدام در هيچ مدرسه‌اي نشوند بايد مجدداً در امتحان شركت كنند. براي استخدام در مدارس خصوصي نيز مديريت مدرسه مربوطه شرايط و امتحانات خود را مطرح مي‌كند.
متدهاي آموزشي تدريس در ژاپن گاهي خشن و غيرمنعطف به نظر مي‌رسد. باوجود آن‌كه برنامه درسي از سوي دولت ارائه مي‌شود و محتويات درسي و زمان به آن اختصاص داده شده هر يك مشخص شده است، اما روش تدريس كاملاً به صورت شخصي در معلم‌ها متغيراست. البته اغلب به علت شركت در دوره‌هاي آموزشي مختلف و ترويج عوامل فرهنگي و متدهاي آموزشي خاص، آزادي عمل معلم‌ها در اعمال سليقه‌هاي شخصي نيز محدود شده است.
ترجمه محمد جعفري / روزنامه ايران شماره : 171
