ردپای کودک‎‎‎‎‎‎‎‎آزاری در رسانه‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ها

چندی پیش گزارشی مبنی بر کودک آزاری در یکی از روستا های شهرستان مرند منتشر شد که در آن دختر سه ساله ای بر اثر شکنجه های پدرش به کما رفته بود.

اکثر رسانه های استان نیز بعد از انتقال این کودک به بیمارستان امام رضا (ع) تبریز به پوشش این خبر پرداختند؛ اما چیزی که در این میان قابل تامل به نظر می رسید، استفاده از تصویر کودک بدون روتوش و به صورت کاملا واضح بود.

امروز استفاده از تصویر به یکی از الزامات پوشش خبر برای رسانه ها تبدیل شده است، اما چیزی که در این میان باید اهمیت داشته باشد توجه به اخلاق رسانه ای است.

در موضوعاتی این چنینی که پای کودک در میان است؛ انتشار عکس‌هایی از قربانی در معرض خشونت به بهانه ی دفاع از حقوق و کمک به پیگیری آن مطرح می ‌شود، اما آنچه در این میان به نظر فراموش می شود، رعایت حریم خصوصی قربانیان و اصول اخلاقی و سلامت روانی قربانی و جامعه است.



عدم رعایت اخلاق رسانه ای عاملی برای افزایش خشونت
به گفته هادی هاشمی «روانشناس و متخصص روان درمانی کودکان»، اثر مشاهده خشونت و سرایت آن به بقیه افراد توسط علم روانشناسی اجتماعی تایید شده است که در این میان می توان به افزایش خشونت در جامعه و مشکلاتی مانند پرخاشگری در صورت ترویج خشونت در رسانه های جمعی اشاره کرد.

به همین علت در بسیاری از کشورهای دنیا دستورالعمل و راهنماهایی را برای انتشار اخبار خشونت آمیز مثل قتل یا خودکشی منتشر کرده اند که معمولا نشریات به صورت داوطلبانه و به بر اساس اصول اخلاقی و جهت کاهش جرم و جنایت در جامعه آن را رعایت می کننند.

به عقیده این روانشناس، قربانی یا عامل جنایت چنانچه تحت تاثیر رسانه ها فرد مهم و تاثیر گذاری در جامعه شود اثر آن در جامعه بیشتر و پایدارتر است و حتی دیدن تصاویر این اشخاص، اثر پایدار تری در کودکان به جا می گذارد و می تواند باعث تاثیرگذاری روی شخصیت آنان در  بزرگسالی شود، به طوری که افراد تمایل به اجرای چنین رفتارهایی روی اطرافیان خود را داشته باشند.

به گفته ندا شفیعی «جامعه شناس»، ارتباط انسان ها سنگ بنای جامعه انسانی است و امروزه  گسترش ارتباطات الکترونیک جامعه جدید را از جوامع پیشین متمایز  کرده است، ازاین رو وسایل ارتباط جمعی فضایی باز و گسترده را شکل داده اند که نظارت و کنترل بر آن بسیار دشوار است.

به همین علت تمامی خبرنگاران و مدیران این رسانه ها باید آموزش ببینند و قانون باید بر فعالیت آنان نظارت کند، گرچه بسیاری از کشورها قانونی برای فعالیت رسانه ندارند چرا که اینکار را با آزادی بیان رسانه در تضاد می دانند.

شفیعی همچنین با تاکید بر اصل پیشگیری از آسیب های اجتماعی پخش تصاویر از کودک آزاری را باعث افزایش آگاهی عمومی در مورد حقوق کودک میداند.

اما یک کارشناس ارشد ارتباطات معتقد است گرچه یکی از رسالت های مهم و حیاتی رسانه ها اطلاع رسانی و آگاه سازی جامعه و مخاطبان در مورد اتفاقات پیرامون جامعه است اما این امر هرگز مجوزی بر این نمی دهد که به بهانه عینیت بخشیدن به خبر حوادث، مطالبی منتشر شود که ناسازگار با اخلاق عمومی، روحیه، عرف و در کل فضای روانی جامعه باشد.

به عبارتی دیگر، انتشار عکس ها و یا محتواهای خشن  که با روحیه یک جامعه انسانی که از قضا آن را کودکان و نوجوانان و حتی افراد کم تحمل از نظر روحی تشکیل می دهند کاملا غیرمجاز و غیراخلاقی است و با مسئولیت های اجتماعی یک خبرنگار و رسانه های گروهی در تعارض آشکار است.

امروزه نیز برخی از رسانه های مکتوب (اغلب موسوم به نشریات زرد) و خبرگزاری ها و سایت های فضای مجازی این اصل اجتماعی و مهم را فراموش کرده و بدون توجه به اثرات وحشتناک و مخربی که این تصاویر می تواند در آینده بر روح و روان جامعه بر جای بگذارد، اقدام به منتشرکردن عکس قربانیان و  حتی تشریح بطن حادثه با آب و تاب میکنند.

به گفته محمدامین خوش نیت بر اساس نظرات متخصصان حوزه ارتباطات و رسانه، اگر نیت بر پخش تصاویر خشن به صورت محدود باشد می توان به پخش عکس صحنه های دلخراش به صورت نمای عمومی (لانگ شات) و یا با مات یا شطرنجی کردن تصویر صورت و نقاط آسیب دیده قربانی به صورت مشروط اجازه انتشار داد.


پایبندی بر مسئولیت اخلاق در کار رسانه ای بسیار مهم و حیاتی است
این فعال رسانه ای همچنین با تاکید بر اهمیت پایبندی بر مسئولیت اجتماعی خبرنگاران می گوید: هر رسانه دارای مخاطب عام با به هم ریختن آرامش روانی، می تواند مصداق عمل به جرم مطبوعاتی و همچنین تجاوز به حریم روانی مخاطبان شود.

این کارشناس در مورد رعایت اخلاق رسانه ای در سایر کشور ها می گوید: شما در جستجوی رایانه ای نمی توانید تصاویر قربانیان جریان سونامی مرگبار ژاپن، را ببینید! اما در همین ایران خود ما رسانه ها و خبرنگاران جنجال طلب، برای انتشار این تصاویر سر و دست می شکنند و سعی می کنند بی پرده ترین، واضح ترین و سریعترین عکس های حادثه و خون و خشونت را به انتشار عمومی بگذارند.

خبرنگاری که از جسد سوخته یک فرد مصدوم در حادثه تصویری به یادگار می گذارد و آن دیگری که چهره خونین کودکی معصوم و زیر سرم بیمارستان را به اشتراک می گذارد متاسفانه به عواقب این تکثیر و نشر تصاویر توجهی نمی کند.

مطابق ماده ۶ فصل حدود مطبوعات قانون مطبوعات، استفاده ابزاری از افراد در تصاویر و محتوا ممنوع است. بنابراین انتشار تصاویر کودکان آسیب دیده که می تواند آینده آنان و حتی اعتبار و جایگاه خانواده آنان و والدین شان را به مخاطره بیندازد مجاز نیست.

گرچه رسانه می‌تواند به عنوان عامل بازدارنده از جرم، موجب رشد اخلاقی و تامین آرامش خاطر مخاطبان خود باشند، اما بزرگترین عیب رسانه‌ها به ویژه از نوع دیداری این است که در صورت عدم رعایت اخلاق می تواند زمینه انحراف های اجتماعی را فراهم کند.