وجود زمینه های پیش اعتیادی در معتادان نسبت به افراد سالم

پژوهشگران از وجود مواد مخدر در زمان های بسیار دور سخن گفته اند که به طور مثال کامنسکی از مدارکی مبنی بر کشت و مصرف مواد در ۵۰ هزار سال پیش سخن گفته است و نیز برخی پژوهشگران از مصرف مواد مخدر در ۶ هـزار سال پیش در بین‌النهرین خبر داده‌اند.

از طرفی اعتیاد به مواد مخدر و روانگردان از عمده نگرانی‌های عصر حاضر شده است، به طوری که سازمان بهداشت جهانی اعتیاد به موادمخدر و روانگردان را در کنار سه نگرانی سلاح های تروریستی،آلودگی محیط زیست و فقر از عمده خطرات تهدیدکننده جامعه انسانی می‌داند.

سینا صمیم صحت‌جو و نادر علی‌محمدی از کارشناسان شورای هماهنگی با مبارزه با مواد مخدر استان گیلان در پژوهشی مشترک، زمینه‌های پیش اعتیادی در معتادان و افراد سالم غیرمعتاد در شهرستان رشت را به عنوان جامعه آماری مورد بررسی و تحلیل قرار دادند.

سینا صمیم صحت‌جو در گفت و گو با خبرنگار ایرنا هدف از این پژوهش را ، مقایسه زمینه‌های پیش اعتیادی در معتادان و افراد سالم غیرمعتاد شهر رشت عنوان کرد که روش پژوهش حاضر با توجه به اهداف و فرضیه‌های آن مقایسه‌ای یا پس رویدادی می‌باشد. متغیرهای مورد بررسی در این پژوهش زمینه‌های پیش اعتیادی معتادان به عنوان متغیر مستقل، گرایش به اعتیاد به عنوان متغیر وابسته و جنسیت و تحصیلات به عنوان متغیر کنترل می باشند.

این کارشناس افزود: نمونه آماری مـورد نظر در این پژوهش ۱۲۰ نفر که شـامل ۶۰ نفر از افراد معتاد و ۶۰ نفر از افرادسالم غیرمعتاد می‌باشند که در روش نمونه‌گیری به صورت تصادفی ساده انتخاب شده‌اند و برای جمع‌آوری داده‌ها از پرسشنامه استعداد اعتیاد، ویراست نوجوانان (ASQ-SV) استفاده شد.

وی ادامه داد: برای تجزیه و تحلیل داده ها نیز از از روش آمار توصیفی (فراوانی، درصد، میانگین،انحراف معیار) و برای آزمون فرضیات پژوهش از آزمونT استفاده گردید. نتایج پژوهش حاضر نشان داد:بین زمینه‌های پیش اعتیادی معتادان و افراد سالم غیر معتاد رابطه معنی‌دار وجود دارد.


وجود پیش اعتیادی غیرطبیعی در میان مصرف کنندگان
این پژوهش نشان داد که وضعیت پیش اعتیادی غیرطبیعی(بیمارگون) در بین معتادان به طور معناداری بیشتر از افراد سالم است. از آنجایی که این بررسی پس رویدادی است، نتایج به وضعیت پیش اعتیادی آزمودنی ها در مرحله کودکی، نوجوانی و جوانی اشاره دارد.

به گفته صحت‌جو، یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که افراد معتاد در مرحله کودکی، نوجوانی و جوانی یک سری صفات و خصوصیات بیمارگون، روابط اجتماعی و خانوادگی ناسالم، افکار و عقاید غلط، شیوه زندگی مخاطره آمیز، رفتارهای پرخطر و کمبود در احساسات و عواطف داشتند که آنها را به سوی مصرف مواد مخدر سوق داده است.

وی ادامه داد: وضعیتی که در افراد سالم غیر معتاد به صورت بیمارگون وجود ندارد. به عبارت دیگر معتادان در طی مراحل رشد قبل از اعتیاد به گونه ای رشد و تربیت می یابند که مستعد و آماده مصرف مواد مخدر میشوند در حالی که چنین استعداد و آمادگی در افراد سالم مشاهده نمی‌شود.


عوارض اعتیاد
این کارشناس حوزه مواد مخدر اظهارداشت: عوارض کلی اعتیاد که تقریبا در میان بیشتر معتادان شایع است، کم یا زیادشدن اشتها، تغییر در عادات غذایی، کاهش وزن بی دلیل، نیاز به پول یا دست زدن به دزدی، فریب کاری یا حقه بازی، دچار حوادث شدن، علاقه شدید به تنهایی، خلوت گزینی، دوری کردن و منزوی بودن از دیگران، بیش فعالی یا پرحرفی، ، تلاش برای مخفی کردن رفتار خود از دیگران، خوابیدن در تمامی طول روز است.

صحت‌جو همچنین گفت: افسردگی، کج خیالی، رفتارعجیب و عصبی همراه با خشونت، عصبی و کلافه بودن و تغییر حالت دادن، بدخلقی، ، نداشتن انگیزه یا انضباط، عوض کردن دوستان برای راحت تر شدن مصرف مواد، بی علاقه شدن به خانواده، مدرسه و کار، بی توجه شدن به وضع و حال خود دیگر عوارض اعتیاد محسوب می‌شود.

نقش عوامل اجتماعی - فرهنگی در اعتیاد 
به گفته این جامعه شناس و محقق، از دیدگاه جامعه شناختی، آنچه مهمتر از عوامل فردی در گرایش به اعتیاد به مواد مخدر می باشد، عوامل اجتماعی- فرهنگی است. جامعه شناسان علل ارتکاب جرم را در وضع نابسامان اجتماعی و اقتصادی دانسته و معتقدند که هیچکس بالفطره مجرم و بزهکار نیست. از این جهت فرد را مقصر نمی دانند و می گویند اوضاع اقتصادی و شرایط نامساعد اجتماعی عامل ارتکاب جرم است.

صحت جو تحقیقات نشان می دهد که اغلب افرادی که در خانواده های معتاد متولد می شوند و پرورش می یابند، تکرار مصرف اعضای خانواده برایشان عادی شده و ترس از تجربه مصرف از آنها دور می شود. نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی و شکاف عمیق طبقاتی در جامعه، بیکاری، از بین رفتن و جابه جایی ارزشهای جامعه، رشد بی قواره صنعت از دیگر عوامل کشیده شدن افراد به سوی اعتیاد است.

وی ادامه داد: در انزواطلبی، شیوه انطباق فردی است که در آن افراد به دلیل ناموفق بودن خود در دسترسی به اهداف اجتماعی سعی کرده اند که خود را از جامعه دور نگه دارند تا هم از اهداف و هم از وسایل نهادی شده غفلت پیدا کنند. این افراد احتمالاً بارها در صدد بوده اند که به شیوه های مختلف هنجاری و غیرهنجاری به سوی اهداف اجتماعی حرکت کنند، اما عدم توفیق مکرر آنها باعث شده تا سرخویش پیش گرفته و خود را از مسیر تبلیغ اهداف و وسایل نهادی شده دور کنند.


برچسب زنی و تبیین مسأله اعتیاد به مواد مخدر   
کارشناس ستاد مبارزه با مواد مخدر استان گیلان گفت: در جامعه فعلی ایران، ما شاهد جابجایی و تغییر ارزشها از سنتی و مذهبی به سمت ارزشهای مادی و مدرن هستیم. به ویژه اقداماتی که بعد از سال ۱۳۶۸ بالاخص در زمینه اقتصاد و آموزش انجام گرفته، موجب افزایش نابرابری گشته و در نتیجه آن ، ثروت در جامعه با ارزش شده است.

صحت‌جو ادامه داد: از دیگر سو، از آنجایی که در جامعه ما، طرز تلقی و نگاه عموم افراد و دولتمردان به اعتیاد به عنوان یک مسئله شخصی و فردی مطرح بوده و نه مسئله ای اجتماعی و مردم به افراد معتاد با حالتی ترحم انگیز می نگرند و آنها را بیماران اجتماعی نمی دانند، بلکه آنها را در ردیف مجرمان مورد سرزنش و نفرت قرار می دهند و مجازات می کنند.

وی افزود: براساس نظریه برچسب زنی، بیماران اجتماعی مبتلا به مواد مخدر را برچسب «معتاد به مواد مخدر» می زنند و از خود طرد می کنند و شخص معتاد در یک عزلت و انزوا قرار می گیرد و به برتری اخلاقی دیگران غیرمعتاد رأی می دهند. اینچنین است که با توجه به در نظر گرفتن شدید ترین مجازاتها برای تولید و مصرف مواد مخدر هر ساله بر تعداد معتادان افزوده می شود و جامعه هر روز با فقر نیروی انسانی کارآمد و سازنده بیشتر مواجه می شود. 

بررسی علل گرایش به اعتیاد
این پژوهشگر به عوامل گرایش به اعتیاد اشاره کرد و گفت: این عوامل را می توان در سه قلمرو فردی، خانوادگی و اجتماعی مطرح کرد که بسیاری از روان شناسان علل رفتارهای انحرافی را بر حسب نقص شخصیت فرد کجرو توجیه می کنند و بر این باورند که برخی از گونه های شخصیت، بیشتر از گونه های دیگر، گرایش به تبهکاری و ارتکاب جرم دارند. علل فردی گرایش به اعتیاد بیشتر بر مبنای نظری دیدگاه های روان شناختی متکی می باشند.
به گفته صحت‌جو، با دانستن عواملی که فرد را در معرض خطر اعتیاد قرار می دهند، می توان افراد در معرض خطر را شناسایی کرد و برای پیشگیری از ابتلای آنان به اعتیاد، برنامه ریزی های دقیق و مؤثر انجام داد که مشکلات روانی ، افسردگی ، کنجکاوی، شخصیت متزلزل داشتن و رهایی از زندگی عادی از مهمترین علل گرایش به اعتیاد استو یکی از بارزترین علل گرایش به مصرف مواد مخدّر در جوامع صنعتی پیشرفته شکستن عادت ناشی از حیات عادی فردی است که در بستر زمان، صورت تکرار ملال آور به خود می گیرد.

وی افزود: طبق بررسی های انجام شده در سطح کشور، قریب ۸۰۰ هزار نفر از معتادان (از جمع ۲ میلیون نفر معتاد)، معتادان تفنّنی هستند که متأسفانه آمار سرآمدان علم و دانش و تحصیل‌کردگان در این طبقه زیاد می باشد.

به گفته وی، یکی دیگر از علل مصرف مواد مخدّر، جنبه های درمانی آن است. حقیقت آن است که در بسیاری از موارد پرداختن و گرایش به مواد مخدّر، در آغاز، جنبه مداوا داشته و سپس در بستر زمان به اعتیاد بدل گردیده است. شیوع مواد مخدّر در روستاها نوعاً با انگیزه درمانی صورت می پذیرد. در این بخش استفاده از مواد مخدّر برای رسیدن به تعادل جسمی است.


راهکارهای پیشگیری از اعتیاد
یکی دیگر از کارشناسان حوزه مواد مخدر نیز به راهکارهای پیشگیری از مصرف مواد مخدر پرداخت و گفت: ایجاد، تقویت و معرفی مراکز مشاوره روان شناسی به منظور آنکه افراد بتوانند به راحتی و بدون پرداخت هزینه مشکلات حوزه روحی و روانی خود را با آن مراکز در میان بگذارند، خانواده ها باید با تشریح کامل اعتیاد و عوارض مصرف مواد مخدّر به فرزندانشان، مشکلات روانی و افسردگی هایی که پس از اعتیاد رخ می دهد به آن ها متذکر شوند و از این طریق مانع گرایش و کنجکاوی افراد خانواده به سمت اعتیاد گردند.

علی محمدی تاکید کرد: آموزش به خانواده ها در جهت رفع مشکلات روانی فرزندانشان و اهمیت قائل شدن به خواسته های آنها ایجاد سرگرمی های مثبت و سازنده برای اینکه افراد به دلایل تفنّنی به اعتیاد روی نیاورند از راهکارهای فردی پیشگیری از اعتیاد می باشد.

وی همچنین توسعه همه جانبه امکانات و مراکز درمانی اعتیاد از نظر شرایط و علوم روان شناختی، با تبلیغ و گوشزد کردن این مطلب که حتی یک مرتبه مصرف کردن مواد مخدّر ممکن است منجر به اعتیاد شود را راهکار دیگری دانست و افزود: باید به روش های متعدد میل به استفاده از مواد مخدّر را، حتی برای یک مرتبه هم در افراد از بین برد.

به گفته این پژوهشگر حوزه مواد مخدر، تقویت مراکز درمانی و بهداشتی، بخصوص در روستاها و شهرهای دورافتاده، مراقبت های ویژه از افرادی که به لحاظ روحی و شخصیتی آمادگی بیشتری برای گرایش به اعتیاد دارند، شناسایی افرادی که از نظر شخصیتی متعادل نیستند و آموزش آن ها برای دوری از اعتیاد، خانواده ها سعـی نمایند فرزندانشـان را اجتماعی پـرورش دهند، به نحوی که فرد با روحیه و شخصـیت برون گرا و فعال تربیت شود، از دیگر راهکارهای پیشگیری از اعتیاد در زمینه علل فردی محسوب می‌شود.

علی محمدی همچنین به راهکارهای حوزه خانواده اشاره کرد و گفت: خانواده اصلی ترین نقش را در تربیت فرزندان دارد. یک خانواده سالم، خانواده ای است که همه امور و فعالیتهای آن منطبق با موازین و معیارهای حاکم بر جامعه باشد. یافته های تحقیقات حاکی از آنند که ۴۴ درصد بزهکاران جامعه ما در خانواده های بی بند و بار زندگی می کرده اند و بی توجهی والدین به تربیت فرزندان، عواقب وخیمی در آینده فرزندان به دنبال خواهد داشت.

وی نوع شغل پدر و مادر، وضعیت مسکن، کثرت یا قلّت اولاد، همسایگان، ساکنان دیگر منزل، ویژگی های اخلاقی پدر و مادر را عوامل محوری در جلوگیری از مصرف مواد مخدر عنوان کرد و افزود: نحوه رفتار با کودکان، طلاق، وجود ناپدری و نامادری، تعدد ازدواج، فرهنگ خاص حاکم بر خانواده، میزان تحصیلات والدین، پدرسالاری یا مادرسالاری، وضع اقتصادی خانواده، از هم پاشیدگی و سردی خانواده، جدایی والدین و عدم پیوستگی اعضای خانواده، و سست بودن ارکان خانواده از عوامل مهمی می باشند که زمینه انحراف و کجروی را در فرد ایجاد می‌کند.

وی ادامه داد: در نتیجه پژوهشی که از ۸۰۰ کودک بزهکار به عمل آمده، معلوم شد که ۶۵ درصد مادرانشان طلاق گرفته یا در حال جدایی بوده اند. بررسی دیگر نشان می دهد که ۸۸ درصد کودکان مجرم دارای پدر و مادری بوده اند که از هم جدا زندگی کرده و بین آن ها اختلاف نظر و ستیزه وجود داشته است.

این پژوهشگر کمبود محبت و همچنین فضای تبعیض آمیز را عواملی دیگری برای گرایش به مواد مخدر دانست و گفت: محدود کردن فرزندان، رفاه بیش از حد اقتصادی خانواده، بی سوادی یا کم سوادی والدین، ستیزه والدین و اعتیاد یکی از اعضای خانواده، دیگر عوامل زمینه ساز گرایش به سمت اعتیاد است.

علی محمدی به حوزه اجتماعی نیز اشاره کرد و گفت: والدین باید ارتباط با فرزندانشان را بهبود بخشند و به آنها استقلال رأی و دخالت در امر تصمیم گیری بدهند ‌و بین فرزندان خود تبعیض قایل نشوند ، انتخاب یک مشاور، برای خانواده و گرفتن راهنمایی از او برای ابراز محبت و علاقه به فرزندان و همچنین رفع نیازهای عاطفی آن ها، جلوگیری از بحث و مجادله والدین و تقویت روحیه گذشت و ایثار در خانواده، والدین باید پشتوانه مادی و معنوی فرزندان در موقعیت های شغلی، تحصیلی باشند.

وی همچنین تاکید کرد: تمامی خواسته های فرزندان را نباید بدون چون و چرا برآورده ساخت، بلکه اجازه دهند فرزندان سختی زندگی را کمی احساس نمایند تا زمانی که در اجتماع قرار گرفتند و با مشکلی روبه رو شدند، بتوانند با آن مقابله کنند و خانواده ها باید عیوب فردی و اجتماعی فرزندان را به آنان تذکر دهند تا فرزندان کمبودها و نقص های دوران کودکی خود را به دوران بزرگسالی منتقل نکنند و در پی رفع عیوب خود باشند.

این کارشناس حوزه مواد مخدر افزود: توجه و کنترل فرزند از نظر چگونگی مصرف پول و سعی در رفع نیازهای مالی فرزندان در حدّ معقول، نظارت بر وضعیت تحصیلی و شغلی فرزندان و توجه به آن ها در موقع ترک تحصیل، تحکیم پایه های اعتقادی و آموزش فرزندان و آشنا کردن آنان با عوارض اعتیاد به جای محدود کردن آنان، اجرای طرح قانونی که از کودکان بی سرپرست حمایت شود و حمایت از خانواده های فقیر توسط دولت از دیگر راهکارهای اجتماعی است.

علی محمدی همچنین تاکید کرد: ایجاد روحیه امر به معروف و نهی از منکر و همدلی بین مردم، به نحوی که در مواقع دیدن توزیع مواد مخدر در جامعه، مسئولان را در جریان امر قرار دهند، ایجاد زمینه اشتغال برای همه اقشار جامعه و ارتقای فرهنگی افراد جامعه از طریق ارتقای سطح آموزش از جمله راهکارهای اجتماعی برای پیشگیری از اعتیاد محسوب می شود.


نگاه درمان محور به پدیده اعتیاد
کارشناس حوزه مواد مخدر در پایان اظهار داشت: اعتیاد بزه دیدگی اجتماعی است پس باید به عنوان یک بیمار به معتاد نگریست و برای درمان آنان باید مراکز مشاوره و درمان در سطح کشور راه اندازی شود تا بتوان این عارضه اجتماعی و بلای خانمانسوز را از دامن جامعه پاک کرد. باتوجه به تأثیر مسألة عاطفی و روانی در اعتیاد افراد پیشنهاد می شود، مراکز روان درمانی و روانپزشکی همانند سایر کشورها در کشور ما نیز گسترش یابد تا افراد در زمانی که مشکل عاطفی  یا روانی دارند برای درمان به این مراکز مراجعه نمایند و مراجعه به این مراکز همانند سایر مراکز درمانی صورت پذیرد و به چشم حقارت به این بیماران نگریسته نشود.

علی محمدی افزود: طبق پژوهش فوق بین زمینه های پیش اعتیادی معتادان و افراد سالم غیر معتاد رابطه معنی دار وجود دارد که نتایج نشان داد معتادان از وضعیت پیش اعتیادی آسیب شناختی (پاتولوژیک) بیشتری نسبت به افراد سالم برخوردار هستند.

به گفته وی این پژوهش تأکید بر آمادگی فرد از نظر شخصیتی برای مصرف مواد مخدر دارد. عقاید و باورداشت های فرد در خصوص مواد مخدر در گرایش فرد به مصرف مواد نقش اساسی دارد. این یافته ها با یافته های این پژوهش که معتادان از ویژگیهای شخصیتی غیرطبیعی بیشتری برخوردار هستند، همخوانی دارد.