روش های مقابله با گستاخی فرزندان:
بدون شک برای تعداد زیادی از والدین پرورش فرزند و داشتن خانواده ای صمیمی ، تجربه ای بالقوه لذت بخش و جذاب است. اما مادران و پدرانی هستند که با به دنیا آمدن و بزرگ شدن تدریجی فرزندانشان ، این لذت را کمتر احساس می کنند. برخی از انان رفتارهای ناسازگارانه ی فرزند خود را با صفاتی مثل لجباز، پرخاشگر، حاضرجواب و گستاخ بیان می کنند.مسلم است که بسیاری از والدین برای چنین رفتارهایی آموزش ندیده اند. بنابر این در مقابل این گستاخی ها برخی از والدین به زور متوسل شده و برخی دیگر پرچم تسلیم را بالا می برند و اجازه می دهند فرزندانشان به راحتی به تاخت و تاز خود ادامه دهند.
گستاخی چیست؟
گستاخی یکی از جلوه های رفتار ناسازگارانه است. اگر رفتار یا گفتاری ما را آزار داده و پریشان خاطر می سازد یا به نوعی احساس ناتوانی ایجاد می کند و در فرهنگ و عرف جامعه ناشایست به حساب می آید به گونه ای آن رفتار، گستاخانه است. البته ممکن است گاهی جملاتی از فرزندانمان بشنویم که ناراحتمان کند اما به هیپ وجه گستاخانه نباشند « مامان چرا اینقدر داد می زنی؟! » ، « پدر بزرگ لطفا سر مامانم داد نزن »! ، « دوست ندارم لباسهای خواهرم را بپوشم !». شاید جملاتی از این دست فقط بیان صادقانه برخی واقعیت ها یا نیازها باشد که نباید آنها را گستاخانه قلمداد کرد.
انواع رفتارهای گستاخانه :
این گونه رفتارها شامل بددهانی ، کنایه های نیش دار، ستیزه جویی جسمانی، پرت کردن اشیا ، مسخره کردن (کلامی یا رفتار بدنی) ، بی توجهی و ... می باشد.
علل رفتارهای گستاخانه:
معمولا چنین رفتارهایی در ابتدا به منظور ارضای نیازها و مقابله با ناکامی هایی است که ممکن است توسط والدین به وجود آیند یا در نتیجه تربیت اشتباه والدین ( گاه به اسم اینکه می خواهیم فرزندمان آزادانه رشد کند ) اتفاق می افتد. اما ممکن است چنین رفتارهایی در واقع تظاهرات جسمانی و کلامی ترس ها ، حسادت ها ، حقارت ها و خشم فرزندان باشد.
ضرورت مقابله با گستاخی فرزندان:
گستاخی فرزندان اگر استمرار داشته باشد می تواند منجر به درگیری های فراوان بین اعضای خانواده شده و حرمت ها را از بین ببرد. گذشته از آن به مرور در هر دو سوی جبهه ، یعنی هم در والدین و هم در فرزندان احساسات منفی مثل خشم ، حقارت و حتی احساس گناه را به ارمغان بیاورد. رفتار گستاخانه می تواند انسان را از وجود یک زندگی مولد و شادمان محروم سازد، زیرا کودکی که می تواند در خانه با گستاخی حرف خود را به کرسی بنشاند ، بدون شک سعی خواهد کرد بیرون از خانه نیز همین روش را ادامه دهد. بنابراین احترام تمام کسانی را که در زندگی حال و آینده او وجود دارند را از دست خواهد داد. بسیار محتمل است چنین انسانهایی آسیب دیده و سرخورده از روابط خود ، به بزه کاری و رفتارهای مخرب روی آورده و روحیه اطاعت از قانون و احترام به مقررات اجتماعی و رعایت آداب اخلاقی در آنان به حداقل ممکن تنزل کند. از این رو لازم است برای رویارویی با گستاخی فرزندان ، قبل از وقوع آن آمادگی داشته باشیم.
روش های مقابله با گستاخی فرزندان:
در اینجا روشی چهار مرحله ای که توسط برخی روانشناسان برای برای مقابله با گستاخی فرزندان پیشنهاد شده معرفی می کنیم.
قدم اول شناخت رفتار گستاخانه است: اگر حرکت یا سخنی ما را آزار داده و یا در ما نوعی احساس ناتوانی و ضعف ایجاد می کند، آن همان رفتار گستاخانه است. به عنوان مثال وقتی لحن و محتوای گفته فرزندمان خصمانه ، تمسخر کننده ، بی ادبانه و توهین آمیز باشد ، به احتمال زیاد ما به نوعی با رفتار گستاخانه مواجه هستیم. در سنین پیش دبستانی ممکن است بگوید : « مامان بد! » یا با فریاد و اخم بگوید « نه! » . در سنین دبستانی جملاتی از این دست ممکن است شنیده شود « خفه شو! » « ازت بدم میاد! » « اه، بسه دیگه !» ممکن است فحش های رایج را شنیده باشد و آن را بکار ببرد. در سنین نوجوانی ممکن است بگویند « حوصله ات رو ندارم! » یا « تو از مد لباس چی می فهمی!» و ...
بسیاری از روانشناسان عقیده دارند توسل به رفتار گستاخانه به عنوان بخشی از فرایند رشد کودکان قبل از سه سالگی دور از انتظار نیست.
قدم دوم انتخاب پیامد مناسب برای این رفتار: بهتر است این کار به موقع انجام شود.چیزی را که کودک می خواهد و توسط ما قابل اجراست، نباید به او ارائه داد. اجازه کاری را که دوست دارد انجام دهد به او ندهیم ، یعنی کاری کنیم تا با پیامد رفتار خود روبرو شود. بهتر است پیامد، مناسب و انجام شدنی ، محدود و قابل اجرا باشد.
قدم سوم اعمال پیامد انتخاب شده: بهتر است این کار به موقع و سریع انجام شود. با لحنی آرام که حاکی از تسلط ما بر اوضاع باشد علت استفاده از این پیامد را خیلی کوتاه و مختصر برایش توضیح می دهیم. مثلا می گوییم: « رفتارت قابل قبول نیست، با این کاری که کردی حس و حال و انرژی من از بین رفت و دیگر نمی توانم این هفته طبق قرار قبلی تو را به سینما ، (پارک و یا مهمانی و ..) ببرم! » . اگر در مقابل این اقدام واکنش نامناسبی نشان داد ، که بدون شک چنین خواهد کرد انگاه باید قدم چهارم را برداریم.
قدم چهارم کناره گیری از معرکه و مجادله با فرزند گستاخ:
بعد از اعلام پیامد او را ترک کرده و به دنبال کار خود می رویم. از درگیر شدن و مجادله با شخص گستاخ خودداری کنیم ، از خود دفاع نکنیم. از تکنیک صفحه خط خورده استفاده کنیم، یعنی مثل یک صفحه گرامافون قدیمی که وقتی خط می افتاد به علت گیر کردن سوزن قسمتی از شعر تکرار می شد ، ما هم با لحنی یکنواخت و تکراری ( گاهی حتی با یک لبخند ملایم ) حرف خود را ( خیلی کوتاه ) تکرار می کنیم ( مثلا تکرار می کنیم : ببخشید ، نمی توانم! ). اگر معذرت خواهی کرد ، از این کارش تشکر کرده ولی همچنان پیامد انتخاب شده را با قاطعیت انجام می دهیم .
توصیه های بهداشت روانی
1- قبلا فهرستی از امور و فعالیتهایی را که برای فرزندانمان جذاب و مهم هست را تهیه کنیم که بتوان از آنها برای تقویت رفتار مطلوب وحذف رفتارهای نامطلوب استفاده کنیم.
2- هرچه کمتر حرف بزنیم و بیشتر به گفته خود عمل کنیم ، بهتر خواهد بود. بچه ها از اعمال و رفتار ما بیشتر چیز یاد می گیرند تا از حرف های ما!
وقتی فرزندمان جمله گستاخانه ای به زبان آورد با لحن عصبی و شگفت زده نگوییم : « چی گفتی ؟! » چون معمولا جواب خواهند داد :« هیچی ». بعد مجبور خواهیم شد بگوییم « نشنیدن چیزی گفتی؟ » و انگاه یک مجادله بی نتیجه در خواهد گرفت. بنا براین بهتر است مستقیما به جمله یا رفتار گستاخانه او اشاره کرده و احساس خود را از شنیدن آن بیان کنیم.
3- بجای استفاده از پیام « تو » ( مثلا : خیلی بی تربیت هستی. ساکت شو! گستاخ! و از این قبیل ) از پیام « من » ( مثلا: این طرز حرف زدنت رو نمی پسندم . چنین رفتاری انرژی من را می گیرد. وقتی چنین حرکت هایی را می بینم به کلی ناامید می شوم ) استفاده کنیم. چرا استفاده از پیام « تو » در طرف مقابل نوعی مقاومت و دلخوری ایجاد می کند.
4- جلسات خانوادگی تشکیل بدهیم و با بقیه در مورد قوانین خانه به توافق برسیم. بهتر است قوانین عادلانه وضع کنیم ولی در اجرای همان قوانین عادلانه، سخت گیر و جدی باشیم. بچه ها وقتی بفهمند مفری در این قوانین وجود دارد از آنها سوء استفاده کرده و ممکن است دردسر تولید شود.
5- برخی والدین پس از شنیدن جملات گستاخانه فرزندانشان چنان آشفته می شوند که شروع به ناسزا ( که خود نوعی گستاخی است ) و تهدیدهای غیرقابل اجرا می کنند. مثلا می گویند: « دیگه مادرت نیستم! از دست شما بیزارم ! از این خونه میرم! دیگه حق نداری تلویزیون نگاه کنی ! » خوب معلوم است که وقتی حالمان جا آمد هیچکدام از این کارها را انجام نمی دهیم. پس بهتر است با آرامش پیامد قابل اجرا و محدودی را اعلام کنیم.( اگر قدرتی برای مدیریت و کنترل هیجانات خود نداریم ، از روانشناس و متخصص کمک بگیریم ) . در ضمن ممکن است چنین تهدیدهایی بحران ساز شده و به عنوان مثال باعث فرار آنان از خانه شود.
6- اگر غفلت کردیم و ناسزایی از دهانمان خارج شد ، معذرت خواهی کرده و به آرامی توضیح دهیم که اشتباه کردیم، سپس منظور خود را با زبانی مناسب تر دوباره بیان کنیم.
7- در برخی برنامه های تلویزیونی و یا فیلم های سینمایی ممکن است حتی قهرمان فیلم که در بسیاری موارد باهوش و جذاب نشان داده می شود، با گستاخی و رفتارهای خشن به موفقیت دست پیدا کند. از انجا که در کودکان و نوجوانان میل زیادی به باور کردن چنین صحنه هایی وجود دارد بهتر است ما نیز آنان را در تماشای چنین فیلم هایی همراهی کنیم. بعد از خاتمه فیلم راجع به اینکه نظرش در مورد شخصیت های فیلم چیست سوال بپرسیم وهمان جا با لحنی قاطع ولی آرام ارزش های حاکم بر خانواده و جامعه را گوشزد کنیم ( خیلی کوتاه و مختصر ) و به غیرواقعی بودن شخصیت های داستان اشاره کنیم .
8- یکی از اهرم های بسیار قدرتمند در دستان والدین « توجه » می باشد. همه انسانها از جمله کودکان و نوجوانان به توجه دیگران مخصوصا والدین خود نیاز دارند. تجربه نشان داده که فرزندان ما توجه منفی ( سرزنش و شکل های بدتر شماتت ) را بر بی توجهی ترجیح می دهند. بویژه در کودکی ، چنانچه رفتار نامطلوب فرزندانمان خطرناک نباشد می توانیم آن را مورد بی توجهی قرار داده و هر گاه رفتار نا مطلوب را انجام نداد، توجه مثبت ( لبخند ، حرف زدن و نگاه کردن و ...) ارائه دهیم.
9- در مقابله با گستاخی هی فرزندان بهتر است پدر و مادر هماهنگ عمل کنند.
10- در صورت موثر نبودن این شیوه ها بهتر است با یک مشاور یا روان شناس یا یک روانپزشک مشورت کرد.
بهمن ابراهیمی / موسسه اشاره ها و نکته های زندگی
