جای خالی برنامه درسی «تربیت جنسی» در مدارس

یکی از بنیادی‌ترین مسائل زندگی که کیفیت حیات انسان در گرو چگونگی شناخت و کاربست آن است، تربیت جنسی است. در بسیاری از کشورها، تربیت جنسی مدرسه محور شامل برنامه‌های طراحی شده‌ای است که به منظور افزایش دانش و تشویق به راه‌های کاهش خطرات جنسی و پیشگیری از مشکلاتی نظیر اچ آی وی برای دانش‌آموزان در محیط مدرسه ارائه می‌شود. اما برخی محققان معتقدند که مدارس از تخصص لازم در زمینه مسائل جنسی برخوردار نیستند و گاه معلمان، دانش‌آموزان را مورد آزار و اذیت جنسی قرار داده‌اند یا مدارس با نوجوانانی که از نظر جنسی فعال هستند، در کشمکش هستند. با این وجود، توجه به این مسائل مورد غفلت واقع نشده است.

اما در نظام آموزشی ایران، بنا بر نظرات متخصصان، توجه به این موضوعات و همچنین شناخت ویژگی‌ها و شایستگی‌های معلمان یا مربیان تربیت جنسی مغفول مانده است. در بسیاری از کشورها وزارت آموزش و پرورش خواستار مشارکت فعالانه و قوی خانواده و مدرسه در رشد و ارتقاء رفتارهای سالم کودکان و نوجوانان است.

این نوع تربیت جنسی با هدف مشارکت خانه و مدرسه و ایجاد شبکه حمایتی در میان کارکنان مدرسه، والدین و سرپرستان و به تناسب پشتیبانی از کودکان و نوجوانان در زمینه تربیت جنسی شناخته می‌شود. تربیت جنسی خانواده-مدرسه بیانگر حضور والدین، سرپرستان و سایر اعضای خانواده در روند انتخاب برنامه درسی نیز هست. در فرهنگ ایرانی، خانواده، پایه و ستون اصلی جامعه است و برای مردم ایران واحدی بسیار ارزشمند است، به طوری که کانون اصلی حفظ سنت‌ها، ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی به شمار می‌آید.

در رابطه با این موضوع، یک مطالعه پژوهشی توسط محققان دانشگاه علامه طباطبائی و دانشگاه خوارزمی انجام شده است که در آن به مفهوم‌سازی برنامه‌درسی تربیت جنسی با تاکید و توجه ویژه بر نقش خانواده-مدرسه پرداخته شده است.

محققان فوق برای انجام این تحقیق کیفی، داده‌های مورد نیاز را از ۳۲ نفر از متخصصان در حوزه‌های مرتبط علمی، آموزشی و اجرایی جمع آوری کرده و سپس مورد تجزیه و تحلیل قرار داده‌اند.

بر اساس یافته‌های این پژوهش، ادراک متخصصان نسبت به برنامه‌درسی تربیت جنسی خانواده-مدرسه، مرکز ثقل بودن گفتمان فرهنگی تربیت جنسی را نشان می‌دهد که تعادل برنامه ‌درسی تربیت جنسی خانواده-مدرسه به تعادل آن بستگی دارد و با شفاف‌سازی نقش‌های خانواده-مدرسه، زمینه لازم برای نوبسترسازی برنامه درسی فراهم می‌آید.

مصطفی قادری، دانشیار و پژوهشگر مطالعات برنامه درسی دانشگاه علامه طباطبائی و همکارانش در این خصوص می‌گویند: «تربیت جنسی خانواده محور، شامل مدیریت رفتارهای جنسی خود، کودکان و محیط اطراف است که استلزام آن، برقراری روابط محترمانه و صمیمانه میان والدین و فرزندان، نگرش مثبت نسبت به تربیت جنسی و فراهم کردن امکانات و تسهیلات مناسب از سوی والدین برای فرزندان است. از آنجا که تربیت جنسی امری وابسته به فرهنگ و اخلاق به حساب می‌آید، تقویت و پرورش فضایل اخلاقی و معنوی و رعایت آن از سوی والدین، به عنوان مداخله اخلاقی مورد توجه قرار گرفته است».

به گفته آن‌ها، «گونه دیگری از یافته‌ها شامل آموزش و یادگیری مهارت‌های ویژه والدین شامل کسب و ارتقاء دانش جنسی، ارتقای مهارت‌های اجتماعی و ارتقای مهارت‌های عاطفی- نگرشی است. تجهیز والدین به دانش کافی و علمی، ارتقاء مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی ایشان و مهارت تغییر نگرش مثبت نسبت به تربیت جنسی، مهارت تفکر و دغدغه‌مندی و مهرورزی، مواردی است که والدین باید شایستگی لازم را در آن‌ها کسب کنند».

دسته دیگری از یافته‌های این تحقیق، ویژگی‌های تربیت جنسی خانواده محور هستند. تربیت جنسی که در خانواده حادث می‌شود امری رشدی، تحولی، بافتارمند و از فرزندی به فرزندی متفاوت و امری مشارکتی و تعاملی میان والدین با یکدیگر و فرزندان و همچنین مبتنی بر عقلانیت و فهم مشترک والدین و فرزندان از تربیت جنسی است.

قادری و همکارانش اشاره کرده‌اند: «تربیت جنسی مدرسه محور بیانگر نقش اعضای مدرسه مانند مدیریت، معلم، مشاوره و دیگر کارکنان مدرسه و با رویکرد و شیوه اجرای مشخصی است. با این تعبیر که مدرسه ضمن داشتن نقش آموزشی، همواره بر دانش‌آموزان و رفتارهای آنان نظارت و مراقبت داشته باشند و محیط حمایتی و مشارکتی را در سطح مدرسه ایجاد کنند و بر غنی‌سازی اوقات فراغت و برقراری نشاط و پویایی تاکید کنند. ایجاد و حفظ ارتباط خانواده و مدرسه از طریق تقویت روحیه و انگیزه ارتباط و سازوکار اجرایی همکاری خانواده–مدرسه نیز بسیار مورد توجه مشارکت کنندگان در پژوهش قرار گرفته است».

به عقیده این دانش‌پژوهان، «با نقش هسته‌ای که گفتمان فرهنگی تربیت جنسی دارد، باید مهم‌ترین دغدغه تصمیم گیرندگان کلیدی در حوزه‌های کلان کشوری، حفظ و نگهداری مرکز ثقل باشد. تمامی برنامه‌ها و کنشگری‌ها باید در جهت حفظ مرکز ثقل تربیت جنسی خانواده-مدرسه یعنی گفتمان فرهنگی تربیت جنسی باشد».


این یافته‌های علمی پژوهشی که توجه به آن‌ها، نقشی ویژه در تربیت بهتر کودکان و نوجوانان کشور از لحاظ جنسی خواهد داشت، در دوفصلنامه «پژوهش‌های برنامه درسی» وابسته به دانشگاه شیراز و انجمن مطالعات برنامه درسی منتشر شده‌اند.