پیامد طلاق به وقت پیری !

طلاق در هر دوره ای آثار فرسایشی و تخریبی دارد، حتی افرادی که برای طلاق جدی هستند از آسیب ها بی نصیب نخواهند بود. بی تردید فروپاشی هریک خانواده چنان آثار مخربی بر جامعه دارد که گویی انفجار عظیمی واقع شده و پیامدهای آن گریبان حجم بسیاری از افراد جامعه را می گیرد، زیرا خانواده ستون جامعه محسوب می شود، بنابراین نمی توان آثار آن را تنها بر زندگی دو فرد خلاصه کرد.
با این همه، عمر همزیستی زوج ها کاهش یافته است، موضوعی که در گذشته از سوی جامعه به عنوان تابویی غیرقابل پذیرش شناخته می شد، حتی در بسیاری از شهرها رخداد طلاق به ثبت نمی رسید و چنانچه امکان سازگاری و تداوم زندگی مشترک وجود نداشت، زوجین در شهری دیگری جدا می شدند تا هیچ کس از این اتفاق نامبارک مطلع نشود.
حالا سال هاست که طلاق به عنوان یکی از پنج اولویت اصلی در حوزه اجتماعی به شمار می رود و نه تنها زندگی جوان ها با اندک تکانه ها و تلنگرها فرومی پاشد که برخی سالمندان هم به جدایی تن می دهند! وقتی فرزندان از والدین مستقل می شوند؛ زوجین پابه سن گذاشته به سندروم آشیانه خالی دچار شده و تصمیم به جدایی می گیرند.
این مدل طلاق میان زوجینی رواج دارد که پس از 30 یا 40 سال زندگی مشترک به خاطر فرزندان یکدیگر را تحمل می کنند و پس از مستقل شدن فرزند دیگر عاملی برای حفظ ثبات زندگی خود ندارند و همین موضوع باعث می شود به طلاق فکر کنند به ویژه اگر در طول زندگی شان با اختلاف و سوءظن نیز مواجه باشند. بررسی ها نشان می دهد، طی دو دهه گذشته میزان طلاق در زوج های بالای 50سال دوبرابر و در افراد بالای 65 سال سه برابر شده است.
نتایج برخی پژوهش ها حاکی از آن است، که بیشترین میزان طلاق در فاصله زمانی کمتر از یک سال از آغاز زندگی مشترک ثبت شده و پس از آن هرچه بر سال های زندگی مشترک افزوده می شود، احتمال طلاق کاهش می یابد و بر اساس داده های آماری، میانگین دوره ازدواج در زوج های طلاق گرفته 9 سال است که در مردان میانگین سنی 37/2 و در زنان 32/3 ثبت شده است، با این حال نتایج برخی داده کاوی ها گویای آن است که میزان طلاق در بین میانسالان و سالمندان هم رو به تزاید است.

«جدایی در سنین بالا عواقب روان شناختی وخیمی برای زوجین دارد. این واقعه مترادف با بربادرفتن آرزوی با هم پیرشدن است. احتمال بروز افسردگی و سایر اختلال های روانی در این گروه از سالمندان بسیار بیشتر از آنهایی است که همسرشان را به علت مرگ از دست می دهند چراکه در این موارد علاوه بر برچسب های منفی اجتماعی و محیطی، حمایت سایر اعضای خانواده و فرزندان نیز کمتر می شود حتی گاه طرد کامل از سوی خانواده دیده می شود.» احمدرضا شاهسوند در قامت آسیب شناس اجتماعی با بیان این عبارت تاکید می کند:«طلاق دقیقا شبیه به یک جراحی است که نتیجه آن قطع عضو است.
مانند زمانی که فردی بیمار است و پزشک تشخیص می دهد که باید یکی از پاهایش قطع شود در غیر این صورت شخص فوت می کند. طلاق هم چنین شرایطی را دارد و افرادی که از یکدیگر جدا می شوند به شدت آسیب می بینند. همچنین زوجین باید توجه داشته باشند که جدایی در سن میانسالی و سالمندی با خودش بحران هایی را به همراه دارد و اغلب سالمندان دچار مشکلات جسمی متعددی هستند و تنها زندگی کردن برایشان دشوار است.»
این آسیب شناس بیان می کند: «برخلاف طلاق در جوان ترها، امکان ازدواج و تشکیل و تجربه یک زندگی مجدد عملا در سالمندان منتفی است.
جدایی سالمندان معمولا یک نکته منفی در زندگی فرزندان و حتی نوه ها محسوب می شود و گاهی این عمل در ازدواج فرزندان و نوه ها و حتی زندگی خصوصی شان اثری سوء دارد.»
جدایی می تواند خسارت هایی به بار بیاورد که به سختی می توان آنها را جبران کرد. به علاوه در جایی که تصور می شود با استقلال فرزندان، طلاق تاثیر کمتری بر آنها خواهد داشت اما به طور مطلق نمی توان گفت که جدایی والدین، زندگی آنها را درهم نمی شکند.

شاهسوند در این زمینه می گوید: «توجیه جدایی برای فرزندان دشوار است حتی اگر آنها بزرگ و مستقل باشند. گاهی فرزندان باید والدین متارکه کرده را از نظر روانی و مالی حمایت کنند و بتوانند از نظر علاقه و رسیدگی، تعادلی بین آنها برقرار کنند.
همین موضوع می تواند روی زندگی خود آنها و روابطشان با همسر و فرزندانشان اثر منفی بگذارد. این مشکل وقتی بیشتر است که یکی از دو طرف (اغلب خانم ها) استقلال مالی نداشته باشد.»

افسانه صمدزاده، روانشناس و استاد دانشگاه در همین رابطه عنوان می کند: «بسیاری از زوجین میانسال و سالمند معتقدند فرزندانشان بزرگ شده و ازدواج کرده اند و طلاق آنها مشکلی را پدید نمی آورد اما این طرز فکر اشتباه است. طلاق در هر سنی برای فرزندان سخت است، چراکه شرایط روحی و روانی نامناسبی را تجربه خواهند کرد.»
این استاد دانشگاه در ادامه با بیان اینکه نرخ طلاق در افراد بالای 50 سال دو برابر و در افراد بالای 65 سال سه برابر شده است، خاطرنشان می کند: «در مقطعی که همه فکر می کنند زوج ها به خوبی در رابطه خود جا افتاده اند، ارتباط خوبی با هم برقرار کرده اند و تا پایان عمر در کنار هم می مانند، برخی از آن ها به فکر جدایی از یکدیگر می افتند. به طور کلی طول عمر انسان ها بیشتر شده است و یکی از دلایل پدیده طلاق خاکستری این است که وقتی آن ها به راه پیش رویشان نگاه می کنند، گزینه های بیشتری را در برابر خود می بینند، از جمله ترک کردن زندگی خانوادگی.» اما این مسئله پیامدهای منفی زیادی دارد. صمدزاده مطرح می کند: «بسیاری از زنان سالمند و برخی میانسالان ما هیچ وقت شاغل نبوده اند و در چنین سن و سالی به سادگی نمی توانند شغلی پیدا کنند. از طرفی مسئله پیامدهای بالقوه ناشی از تنهایی بر وضعیت سلامت روان آن ها نیز مطرح است.
بنابراین مسئله جدی تر در مورد عوارض طلاق خاکستری، بیماری های جسمی و روانی است. تحقیقات نشان می دهد که افزایش علائم افسردگی از عوارض این اتفاق است.
برای مشاوران دیدن افراد میانسالی که پس از طلاق دچار اضطراب، استرس مزمن یا افسردگی پیشرفته شده اند چیز عجیبی نیست. در بسیاری از افراد طلاق می تواند موجب بروز علائم استرس پس از سانحه شود، علائمی مانند کابوس یا به یاد آوردن حوادث تلخ در گذشته.»
صمدزاده اضافه می کند: «این را هم باید مورد توجه قرار داد که همه ما وقتی سنمان بالاتر می رود، معمولا دوست داریم حلقه دوستانمان را گسترش دهیم. ولی وقتی کسی در 65 سالگی طلاق می گیرد، واقعا پیدا کردن حتی چند نفر که بتواند با آن ها وقت بگذراند یا ارتباط بیشتر با فرزندان بزرگسال و متاهل، سخت می شود.

طلاق در میانسالی و سالمندی هر چند با تصور رهایی از سال ها درد و رنج انجام می شود، اما حقیقت بسیار متفاوت است. زن می داند که پس از جدایی از مرد دیگر کسی نیست که به سرعت کارهای تعمیراتی منزل را برایش انجام دهد یا برای سرویس کولر باید منتظر بماند تا پسرش در بین کارهایش یک وقت خالی پیدا کند. احتمالا نگاه همسایه ها نیز به او تغییر پیدا می کند.
چه کسی قرار است با مدیر ساختمان بر سر قبوض و هزینه های ساختمان مذاکره کند؟ آیا او می تواند بدون دغدغه نیازهای مالی خود را رفع کند؟ آیا اگر نیمه شب مریض شود، پسرش می تواند همسر و بچه هایش را رها کند و به سرعت به مادرش رسیدگی کند؟ در سر مرد نیز همین قسم افکار می چرخد. او نیمی از عمرش را در کنار زنی بوده که با وجود همه اختلافات، امور خانه را به خوبی مدیریت کرده و مرد دغدغه ای از بابت این مسئله نداشته است.
حالا او پس از سال ها تکیه بر توانایی مدیریت یک زن چطور می تواند از پس ابتدایی ترین امور خانه بر بیاید؟ در بیشتر موارد مردان به نسبت مادران کمتر از سوی فرزندان خود توجه می بینند، چون در تربیت فرزند دخالت چندانی نداشته اند و این مادر بوده است که با بچه ها بیشتر در ارتباط بوده است. مرد دیگر از همراهی همسرش در مهمانی ها هم برخوردار نیست.
این زن بوده است که در طول سال ها خانواده را دور هم جمع کرده و روابط اجتماعی خانواده را مدیریت کرده است و همه این ها پس از جدایی، حس تنهایی و انزوا را در مردان تقویت می کند.»این روانشناس در باب چرایی طلاق در سنین بالا عنوان می کند: «مسلما رسیدگی به فرزند وقت زیادی از والدین گرفته و محدودیت ها و قید و بندهای بسیاری به آن ها تحمیل می کند؛ محدودیت هایی که به سهم خود می تواند احساس شادمانی در زندگی و نیز رضایت زناشویی افراد را کاهش دهد؛ بنابراین رفتن بچه ها از خانه والدین، فرصت مغتنمی است تا والدین بتوانند بار دیگر به نیاز های خود و همسرشان توجه کنند، و از این طریق کیفیت زندگی و رابطه خود را ارتقا دهند. البته موضوع نگران کننده ای که در این مورد پیش می آید، این است که گاهی وجود فرزندان و رسیدگی به آن ها باعث می شود زوجین علیرغم تعارض ها و درگیری های بسیار، کنار یکدیگر بمانند و از مشکلات مربوط به رابطه زناشویی خود غافل بمانند.
در چنین شرایطی، رفتن بچه ها از خانه، منجر به باز شدن زخم های کهنه و روشن شدن آتش اختلافاتی می شود که زن و شوهر تلاش می کردند، به بهانه و با تمرکز بر نقش های پدر و مادری خود آن ها را نادیده بگیرند. از سوی دیگر، تا زمانی که زوجین کار می کنند یک سبک زندگی دارند و زمانی که بازنشسته می شوند سبک زندگی آن ها تغییر می کند و همین امر منجر به تغییر در رفتارشان می شود به طوری که گاهی دیگر نمی توانند زندگی و رفتار خود را مدیریت کنند که این موضوع نیز می تواند عاملی برای طلاق در سالمندی باشد.
همچنین معمولا بعد از بازنشستگی، توقع افراد بالا می رود و بر همین اساس تقاضای زندگی بهتری دارند و درصورتی که هر یک از طرفین نتوانند توقعات را برآورده کنند از یکدیگر جدا می شوند.» دکتر علی اصغر کیهان نیا، وکیل پایه یک دادگستری نیز در این باره می گوید: «علت های مرئی و نامرئی در بروز طلاق در زوج های میانسال و سالمند موثر است. چنان که از دلایل این امر می توان به رنجیدگی های پنهان مانده زوجین اشاره کرد که با گذشت سال ها حل نشده است.
بدین ترتیب به دردی مزمن تبدیل شده که با فراهم شدن فرصتی، خودنمایی می کند. بی تردید افرادی که برای مدت طولانی در کنار یکدیگر زندگی کرده اند اگر در دوران میانسالی از هم جدا شوند دچار آسیب های فردی می شوند و این آسیب در زنان بسیار بیشتر است.
چرا که زنانی که یک عمر خانه دار بوده اند و هیچ مهارتی ندارند، بعد از طلاق نمی دانند باید چه کاری انجام دهند و در نتیجه برای امرار معاش دچار مشکل شده و عدم انرژی و انگیزه کافی برای اشتغال، غالبا مانع از کسب درآمد کافی برای آن ها می شود.
ولی این موضوع برای مردان متفاوت است، چرا که آن ها کار می کنند و چون شاغل هستند در این زمینه دچار مشکل نمی شوند.به طور حتم وقتی طلاقی رخ می دهد باز هم این زن است که ناگزیر باید فشارها و دشواری های افزون تری را تجربه کند. البته اگر زن ها به حدی از توانمندی رسیده باشند که با هوشمندی بدانند چرا جدا می شوند و قرار است پس از جدایی چه کنند، شاید این آسیب ها کمتر باشد، اما اغلب زن ها چنین شرایطی ندارند.» کیهان نیا عنوان می کند: «نتایج یک تحقیق که بر روی پیامدهای طلاق در میانسالی انجام شده، نشان می دهد که آسیب های طلاق برای زنان در مقایسه با مردان بیشتر است.

بنابراین شاید پیامدهای طلاق در میانسالی برای مردان کمتر از زنان باشد، اما آقایان نیز تاثیرات مخربی را تجربه می کنند. گرچه مردان از نظر مالی دارای استقلال بیشتری هستند، اما دیده می شود که بعد از طلاق از نظر کاری دچار مشکلاتی شده و افت می کنند.
این مسائل نیز غالبا ناشی از چالش های عاطفی، روحی، جسمی و اعتباری است که بعد از جدایی از همسر به آن ها دست می دهد. احساس تنهایی و نیازمندی های جنسی بخش دیگری از مسائلی است که مردان پس از طلاق در میانسالی با آن مواجه می شوند. مردان علیرغم آنکه کمبودهای عاطفی خود را چندان نشان نمی دهند، اما نیاز دارند که مورد حمایت احساسی زن قرار بگیرند و چنین تغییرات بزرگی برای آن ها ناخوشایند است.»کیهان نیا معتقد است: «زمانی که مردان در میانسالی از همسرشان جدا می شوند احساس می کنند که زندگی موثری نداشته اند و فقط وقتشان را هدر داده اند.
آن ها در این دوران دچار بحران می شوند و پوچی تمام وجودشان را فرا می گیرد. نکته ای که باید به آن اشاره شود این است که با توجه به مشکلاتی که برای مردان ایجاد می شود در رابطه با فرزندانشان هم دچار چالش می شوند و زنانی که به دنبال حامی هستند از این مردان سوء استفاده خواهند کرد.
از آنجایی که مردان در دوران میانسالی شاغل هستند و می توانند مسائل اقتصادی را حل کنند به سمت ازدواج با زنانی می روند که سنشان بسیار کمتر از خودشان است و به دلیل اختلاف سنی و عدم درک متقابل، در این نوع ازدواج هم شکست می خورند.»