آنژیوگرافی مغز چیست و در چه مواردی نیاز است؟

آنژیوگرافی مغز چیست؟ 
آنژیوگرافی مغز (brain angiography) یک روش درمانی و تشخیصی کم تهاجم است که از اشعه ایکس، مقداری ماده حاجب حاوی ید و یک لوله‌ پلاستیکی نازک به نام کاتتر برای تولید تصاویری واضح از رگ‌های خونی در سر و گردن استفاده می‌کند.

در آنژیوگرافی مغزی، لوله پلاستیکی نازکی به نام کاتتر از طریق یک برش کوچک در ران وارد شریان پا می‌شود. در برخی موارد ممکن است کاتتر را از طریق شریان بازو وارد کنند. در هر صورت با استفاده از اشعه ایکس، کاتتر به ناحیه مورد بررسی هدایت می‌شود و هنگامی که در محل صحیح خود قرار گرفت، ماده حاجب به داخل آن تزریق می‌شود و تصاویر با استفاده از اشعه ایکس ثبت می‌شوند. نحوه حرکت ماده حاجب داخل کاتتر می‌تواند در معاینه، تشخیص و درمان مشکلات عروق مغزی به پزشکان کمک کند.

اشعه ایکس نوعی تشعشع است و از اکثر اجسام از جمله بدن عبور می‌کند. تکنسین با دقت پرتو اشعه ایکس را در ناحیه مورد نظر نشانه می‌گیرد. سپس دستگاه یک انفجار کوچک از تشعشعات را تولید می‌کند که از بدن بیمار می‌گذرد. درنهایت تشعشع تصویری را روی فیلم عکاسی یا آشکارساز مخصوص ثبت می‌کند.
 

قسمت‌های مختلف بدن اشعه ایکس را در درجات مختلف جذب می‌کنند. استخوان متراکم بخش زیادی از تابش را جذب می‌کند در حالی که بافت نرم مانند عضله، چربی و اندام‌ها بیشتر اشعه ایکس را از خودشان عبور می‌دهند و مقدار کمی از آن را جذب می‌کنند. در نتیجه، استخوان‌ها در عکس‌برداری با اشعه ایکس، سفید به نظر می‌رسند. همچنین بافت نرم در سایه‌های خاکستری و هوا سیاه به نظر می‌رسد.

گاهی آنژیوگرافی مغزی را آنژیوگرافی دیجیتالی می‌نامند. در این حالت تصاویر توسط کامپیوتر دستکاری می‌شوند به‌طوری که استخوان پوشاننده جمجمه و بافت‌ها، که معمولاً عروق را پنهان می‌کند، از تصویر حذف شده و در نتیجه رگ‌ها به وضوح دیده می‌شوند.

گاهی اوقات پزشک آنژیوگرافی مغز را به دلایل زیر درخواست مى‌دهد:
1- برای ارزیابی شریان های سر و گردن قبل از جراحی.
2- براى به دست آوردن اطلاعات بیشتر در مورد اختلالات دیده شده در ام آر آى یا سى تى اسکن سر، مانند جریان خون به تومور.
3- آماده شدن برای سایر درمان های پزشکی، مانند جراحی برداشت تومور.
4- آماده سازی برای درمان کم تر تهاجمی یک مشکل در رگ.
5- لخته‌ای پیدا کند که ممکن است موجب سکته مغزی شده باشد.


کاربردهای رایج آنژیوگرافی مغز و عروق مغزی
پزشکان از آنژیوگرافی مغز برای تشخیص یا تأیید ناهنجاری‌های درون رگ‌های خونی مغز استفاده می‌کنند. این ناهنجاری‌ها شامل موارد زیر است:

آنوریسم، برآمدگی یا بالون‌شدن دیواره شریان که به دلیل ضعف دیواره ایجاد می‌شود
آترواسکلروز یا باریک‌شدن شریان‌ها
ناهنجاری شریانی وریدی، توده‌ای درهم‌پیچیده‌ از رگ‌های خونی گشاد‌ شده که در اثر اتصال یا درهم پیچیدگی عروق ایجاد می‌شود و جریان طبیعی خون را در مغز مختل می‌کند
واسکولیت، التهاب رگ‌های خونی که به طور کلی آن‌ها را باریک می‌کند
تومور مغزی
لخته خون یا ترومبوز 
پارگی در دیواره شریان که به عنوان دیسکسیون عروقی شناخته می‌شود
سکته مغزی

علاوه بر موارد بالا آنژیوگرافی مغزی ممکن است به دلایل دیگری نیز انجام شود:

برای ارزیابی شریان‌های سر و گردن قبل از جراحی
برای بدست آوردن اطلاعات بیشتر در مورد ناهنجاری‌های مشاهده‌شده در ام‌آر‌آی یا سی‌تی اسکن، مانند شیوه‌ خون‌رسانی به یک تومور
برای آماده‌شدن جهت دریافت سایر درمان‌های پزشکی، مانند برداشتن تومور با جراحی

این روش همچنین ممکن است برای کمک به تشخیص علت علائمی مانند موارد زیر انجام شود:

سردردهای شدید
لکنت زبان
سرگیجه
تاری یا دوبینی
ضعف یا بی‌حسی
از دست‌دادن هماهنگی و تعادل

علل انجام عمل سی تی آنژیوگرافی مغز 
همه افرادی که ممکن است دچار انسداد شریان شوند، نیازی به انجام آنژیوگرافی مغز و عروق مغزی ندارند. معمولاً تنها در صورتی این روش تشخیصی درمانی تجویز می‌شود که آزمایش‌های معمول، اطلاعات قطعی ارائه نکرده باشند یا نیاز به اطلاعات بیشتری باشد. علاوه بر این پزشک ممکن است آنژیوگرافی مغزی را برای تشخیص شرایط، مکان‌یابی یا شناسایی ناهنجاری‌ها و به حداقل رساندن عوارض قبل از جراحی پیشنهاد دهد. آنژیوگرافی همچنین می‌تواند برای کمک به درمان برخی از بیماری‌های مربوط به عروق خونی گردن و مغز استفاده شود.

آنژیوگرافی مغزی می‌تواند ناهنجاری‌های مختلفی مانند تصلب شرایین یا تنگ‌شدن شریان‌ها، وازواسپاسم یا اسپاسم عروق خونی و انسداد کامل عروق را در رگ‌های خونی مغز نشان دهد. ناهنجاری‌های رگ‌های خونی می‌تواند باعث ایجاد عوارض جدی مانند سکته مغزی شود. آنژیوگرافی مغز می‌تواند مواردی مانند رشد تومور، سکته مغزی، تورم یا ادم مغزی، فشار، دررفتگی بافت و هیدروسفالی یا وجود مایع در مغز را نیز نشان دهند.

فرآیند روش آنژیوگرافی چگونه است؟ 
تیم لازم برای انجام عمل آنژیوگرافی مغز شامل یک رادیولوژیست، یک جراح مغز و اعصاب و یک تکنسین رادیولوژی است. آنژیوگرافی مغز اغلب به صورت سرپایی انجام می‌شود. با این حال، برخی از بیماران ممکن است پس از اتمام کار نیاز به بستری‌شدن داشته باشند.

فرآیند آنژیوگرافی مغز به این صورت است که تکنسین قبل از شروع عمل یک آرام‌بخش به شما تزریق می‌کند. معمولا برای انجام این روش از آرام‌بخشی با دوز متوسط استفاده می‌شود. اما برخی از بیماران ممکن است نیاز به بیهوشی عمومی داشته باشند، برای مثال کودکان یا نوجوانان معمولاً برای انجام آنژیوگرافی مغز تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرند.

شما باید پس از تزریق آرام‌بخش روی میز اشعه ایکس دراز بکشید و سر‌تان با استفاده از یک نوار نگهدارنده در جای خود ثابت می‌شود، تا در طول عمل نتوانید آن را حرکت دهید و کاملا ثابت باشید.

تکنسین ناحیه‌ای از بدن را که قرار است کاتتر از آنجا وارد شود را استریل و با استفاده از بی‌حسی موضعی این قسمت را بی‌حس می‌کند. ممکن است قبل از بی‌حس شدن برای مدت کوتاهی در ران یا بازوی خود احساس سوزش یا گزش داشته باشید.

در‌نهایت پزشک یک برش پوستی بسیار کوچک در ران ایجاد می‌کند و یک کانتر را که لوله پلاستیکی بلند، نازک و توخالی است از طریق سوراخ کوچکی وارد رگ خونی کرده و با کمک اشعه ایکس به ناحیه مورد‌نیاز هدایت می‌کند.

وقتی که کاتتر در محل صحیح خود قرار گرفت، ماده حاجب به داخل آن تزریق می‌شود. از یک دستگاه مخصوص به نام پاور انژکتور برای تزریق ماده حاجب با سرعت و حجم دقیق استفاده می‌شود. برای این منظور انژکتور به کاتتر متصل می‌شود. هنگامی که ماده حاجب به رگ‌های خونی مورد بررسی می‌رسد، چندین مجموعه عکس با استفاده از اشعه ایکس گرفته می‌شود.

پس از اتمام عکس‌برداری پزشک کاتتر را بیرون می‌آورد و سوراخ را برای جلوگیری از خونریزی فشار می‌دهد یا گاهی اوقات، ممکن است از یک دستگاه برای بستن این سوراخ موجود در شریان استفاده کند. در‌ نهایت پای شما بانداژ می‌شود و تحت مراقبت‌های بعد از عمل قرار می‌گیرید.

انجام آنژیوگرافی مغز معمولاً به یک تا سه ساعت زمان نیاز دارد. در برخی موارد ممکن است برای آماده‌سازی، راه‌اندازی و مراقبت‌های بعد از عمل زمان بیشتری مورد‌نیاز باشد.

آمادگی‌های لازم قبل از انجام آنژیوگرافی مغز 
اقدامات قبل از انجام آنژیوگرافی مغز که باید انجام دهید، شامل موارد زیر است:

در مورد تمام داروهایی که مصرف می‌کنید، از جمله مکمل‌های گیاهی و هرگونه آلرژی، به خصوص به بی‌حس کننده‌های موضعی، داروهای بیهوشی و مواد حاجب با پزشک خود صحبت کنید.
بیماری‌های اخیر یا سایر شرایط پزشکی خاص خود را به پزشک بگویید. قبل از عمل، پزشک احتمالا خون شما را آزمایش می‌کند تا عملکرد کلیه را بررسی کند و تشخیص دهد که آیا خون شما به طور طبیعی لخته می‌شود یا خیر. همچنین قند خون شما نیز بررسی می‌شود.
ممکن است پزشک به شما بگوید که مصرف آسپرین، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) یا رقیق‌کننده‌های خون را قبل از عمل متوقف کنید.
چهار تا هشت ساعت قبل از انجام آنژیوگرافی چیزی نخورید یا ننوشید.
از کسی بخواهید که شما را همراهی کند و بعد از آن شما را به خانه برساند.
زنان در صورت بارداری یا احتمال بارداری همیشه باید به پزشک و تکنسین خود اطلاع دهند.
اگر در زمان معاینه شیر می‌دهید، باید شیر خود را قبل از انجام آنژیوگرافی پمپاژ و تا حدود 24 ساعت پس از آنژیوگرافی از آن استفاده کنید. از شیر‌ دادن مستقیم به کودک خود تا زمان خارج‌شدن ماده حاجب از بدن خودداری کنید.

مراقبت‌های پس از آنژیوگرافی مغز 
پس از اتمام کار مراقبت‌های پس از آنژیوگرافی مغز که شامل موارد زیر است را باید انجام دهید:

پس از اتمام عمل، به اتاق ریکاوری می‌روید و در آنجا دو تا شش ساعت بی‌حرکت دراز می‌کشید.
تا زمان از بین‌رفتن اثر داروهای آرامبخش از رانندگی و کارکردن با وسایلی که نیاز به توجه زیاد دارند، خودداری کنید.
می‌توانید بلافاصله پس از آنژیوگرافی رژیم غذایی عادی خود را از سر بگیرید.
هشت تا 12 ساعت بعد می‌توانید تمام فعالیت‌های عادی خود را از سر بگیرید.
می‌توانید برای تسکین درد و تورم، روی محلی که کانتر در آن قرار داده شده است، یخ بمالید.
در خانه مراقب باشید حداقل یک هفته اجسام سنگین بلند نکنید.
پانسمان محل زخم را مرتب تعویض کنید.
تا زمان بهبودی زخم بهتر است از رفتن به استخر، سونا و وان حمام خودداری کنید.
در صورت مشاهده ضعف یا بی‌حسی در عضلات صورت، بازوها یا پاها، لکنت زبان، مشکلات بینایی، علائم عفونت در محل کاتتر، سرگیجه، درد قفسه سینه و مشکل در تنفس پس از آنژیوگرافی فوراً به پزشک خود اطلاع دهید.

مزایای روش آنژیوگرافی مغز 
برای اینکه بتوانید برای انجام عمل آنژیوگرافی مغز راحت‌تر تصمیم بگیرید، بهتر است مزایا و معایب آن را بدانید. مزایای آنژیوگرافی مغز شامل موارد زیر است:

آنژیوگرافی ممکن است نیاز به جراحی را برطرف کند. همچنین اگر انجام جراحی ضروری باشد، می‌توان آن را با دقت بیشتری انجام داد، زیرا آنژیوگرافی مغز تصویر بسیار واضح و دقیقی از رگ‌های خونی مغز ارائه می‌دهد.
نتایج حاصل از آنژیوگرافی مغزی دقیق‌تر از نتایج حاصل از سونوگرافی کاروتید داپلر یا سایر تصویربرداری‌های غیرتهاجمی از رگ‌های خونی است.
استفاده از کاتتر تشخیص و درمان را در یک زمان ممکن می‌سازد.
پس از معاینه اشعه ایکس هیچ تشعشعی در بدن شما باقی نمی‌ماند.
اشعه ایکس معمولاً در محدوده تشخیص معمولی برای این معاینه عوارض جانبی ندارد.

 

فواید آنژیوگرافی مغزی
( آنژیو مغز ) آنژیوگرافی ( آنژیو مغز ) ممکن است نیاز به جراحی را از بین ببرد. اگر عمل جراحی همچنان ضروری باشد، می‌توان آن را دقیق‌تر انجام داد.

آنژیوگرافی مغز یک تصویر بسیار دقیق از رگ‌های خونی مغز نشان می‌دهد. این تصویر به خصوص هنگامی مفید است که یک روش جراحی یا درمان دیگری مورد نیاز باشد.
نتایج آنژیوگرافی مغز دقیق‌تر از آنهایی است که توسط سونوگرافی داپلر کاروتید یا سایر تصویربرداری غیر تهاجمی عروق خونی انجام می‌شود.
استفاده از کاتتر امکان تشخیص و درمان در یک روش واحد را فراهم می‌کند.
پس از بررسی، اشعه ایکس در بدن بیمار باقی نمی‌ماند.
اشعه ایکس معمولا در محدوده تشخیصی معمولی برای این آزمایش عوارض جانبی ندارد.

معایب و عوارض آنژیوگرافی مغز و عروق مغزی
عوارض آنژیوگرافی مغز نیز موارد زیر را در برمی‌گیرد:

خطر واکنش آلرژیک به تزریق ماده حاجب وجود دارد. اگر سابقه حساسیت به مواد حاجب اشعه ایکس دارید، رادیولوژیست ممکن است به شما توصیه کند که به مدت 24 ساعت قبل از آنژیوگرافی مغزی از داروهای خاصی استفاده کنید تا خطر واکنش آلرژیک کاهش یابد. خطر واکنش آلرژیک از مواد  حاجب تزریق‌شده به سرخرگ کمتر از تزریق آن به ورید است.
مادران شیرده باید 24 ساعت پس از تزریق ماده حاجب برای شروع مجدد شیردهی صبر کنند.
اگر دیابت یا بیماری کلیوی دارید، ممکن است کلیه‌ها به دلیل تزریق ماده حاجب آسیب ببینند. در بیشتر موارد، کلیه‌ها طی پنج تا هفت روز زمان نیاز دارند تا عملکرد طبیعی خود را بازیابند. همچنین ماده حاجب می‌تواند باعث بالارفتن قند خون شود.
قرار‌گیری کاتتر در داخل رگ خونی خطرات خاصی مانند آسیب به رگ خونی، کبودی یا خونریزی در محل سوراخ‌شدن و عفونت را به همراه دارد.
این احتمال وجود دارد که خون در اطراف نوک کاتتر لخته ایجاد کند و شریان را مسدود کند.
اگر کاتتر پلاک را از دیواره رگ جدا کند، باعث می‌شود جریان خون در مغز مسدود شود و خطر سکته مغزی افزایش یابد. با توجه به اینکه کودکان معمولاً در رگ‌های خود پلاک ندارند، به اندازه بزرگسالان مستعد ابتلا به چنین عارضه‌ای نخواهند بود.
در موارد نادری کاتتر شریان را سوراخ می‌کند و باعث خونریزی داخلی می‌شود.
قرارگرفتن بیش از حد در معرض تشعشعات، احتمال ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد. اما با توجه به اینکه در تصویربرداری‌های پزشکی از اشعه ایکس به مدت کوتاه و مقدار کم استفاده می‌شود، مزیت تشخیص دقیق بسیار بیشتر از خطر آن است.

جمع‌بندی 
در این مقاله راجع به آنژیوگرافی مغز و عروق مغزی صحبت کردیم که یک روش تشخیصی درمانی برای ناهنجاری‌های رگ‌های خونی سر و گردن است. این روش معمولا در بیمارستان توسط یک رادیولوژیست و پزشک مغز اعصاب با استفاده از اشعه ایکس، ماده حاجب و یک کاتتر انجام می‌شود. همه‌ی افرادی که انسدادی در عروق مغزی خود دارند، ملزم به انجام آنژیوگرافی نیستند و تنها در صورتی که پزشک به اطلاعات بیشتر نیاز داشته باشد، از این روش استفاده می‌کند.

برگرفته از پزشکان متخصص مغز و اعصاب:
دکتر علی کربلایی
دکتر مجید کیهانی