روان شناسی بدحجابی، ریشه ها، آثار و راهکارها +عکس

اسلام در نگاه دقیق خود برای حفظ حریم عفت عمومی، جلوگیری از شیوع فحشا و فساد، کنترل غریزه شهوت، پیشگیری از هدررفتن انرژی ها و رکود بازار اقتصادی و علمی، ارزش نهادن به کرامت انسانی زن که یک دوم نیروی انسانی جامعه است و جلوگیری از نگاه جنسیتی و ابزاری مرد به زن، از بین بردن نگاه کالا انگاری به زن، جلوگیری از فروپاشی خانواده ها و ایجاد نسل بی پایه و اساس، ایجاد آرامش روانی در سطح جامعه و در یک جمله «آزادی واقعی زن از قید هوسها» مساله حجاب را کرد و چه جاهلانه است که بشر امروز برای به اصطلاح ارج نهادن به حریم الهی این موجود مقدس شعار برداشتن محدودیت زن یعنی حجاب را سر داده و برای پر کردن هوس های آلوده و جیب های سرمایه داری از جسم لطیف و دستان ظریف این آینه جمال الهی، او را بازیچه افکار سود محور خود قرار داده است.

↑ قُل لِّلْمُؤْمِنِینَ یَغُضوا مِنْ أَبْصرِهِمْ وَ یحْفَظوا فُرُوجَهُمْ ذَلِک أَزْکی لهَُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرُ بِمَا یَصنَعُونَ(۳۰) وَ قُل لِّلْمُؤْمِنَتِ یَغْضضنَ مِنْ أَبْصرِهِنَّ وَ یحْفَظنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلا مَا ظهَرَ مِنْهَا وَ لْیَضرِبْنَ بخُمُرِهِنَّ عَلی جُیُوبهِنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ ءَابَائهِنَّ أَوْ ءَابَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَنِهِنَّ أَوْ بَنی إِخْوَنِهِنَّ أَوْ بَنی أَخَوَتِهِنَّ أَوْ نِسائهِنَّ أَوْ مَا مَلَکَت أَیْمَنُهُنَّ أَوِ التَّبِعِینَ غَیرِ أُولی الارْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظهَرُوا عَلی عَوْرَتِ النِّساءِ وَ لا یَضرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ مَا یخْفِینَ مِن زِینَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلی اللَّهِ جَمِیعاً أَیُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ
(ترجمه: به مردان مؤمن بگو دیدگان خویش را از نگاه به زنان اجنبی باز گیرند و فرج‌های خویش را نگهدارند این برای ایشان پاکیزه تر است که خدا از کارهایی که می‌کنید آگاه است و به زنان با ایمان بگو چشم از نگاه به مردان اجنبی فرو بندند و فرجهای خویش را حفظ کنند و زینت خویش را جز آنچه آشکار است آشکار نسازند و باید که روپوش هایشان را به گریبان‌ها کنند و زینت خویش را نمایان نکنند مگر برای شوهرانشان، یا پدران و یا پدر شوهران یا پسران و یا پسر شوهران و یا برادران و یا خواهرزادگان و یا برادرزادگان و یا زنان و یا آنچه مالک آن شده‌اند یا افراد سفیه که تمایلی به زن ندارند و یا کودکانی که از اسرار زنان خبر ندارند، و مبادا پای خویش را به زمین بکوبند تا آنچه از زینتشان که پنهان است ظاهر شود ای گروه مؤ منان همگی به سوی خدا توبه برید شاید رستگار شوید.)[۲۴–۳۰ و ۳۱]  

 

اصل حجاب
* تساوی زن و مرد یا تفاوت؟
از نگاه اسلام نه نظام حقوقی فمنیستی در غرب و بر اساس آیات زیادی از جمله سوره مبارکه احزاب و آیه 35، حجرات 13، نحل 97، روم 21، قصص 7 و آل عمران 45، خمیر مایه زن و مرد یکی است و رسیدن به مراتب کمالی برای هر دو میسر است اما تفاوت های جسمی ، روانی و احساسی از نظر تکوینی و تشریعی بین این دو موجود، منشاء تفاوت های حقوقی و اجتماعی شده است هر چند در بسیاری از موارد حقوقی و اجتماعی بین این دو تساوی و بلکه ارحجیت زن حاکم است.

* حجاب از جمله تفاوت های زن و مرد
یکی از تفاوت های قراردادی و اجتماعی زن و مرد، حجاب به معنای اصطلاحی و عرفی آن است که اسلام حضور اجتماعی زن را نسبت به مرد با پوشش بیشتری مقید کرده است. نکته ظریف این که حجاب هرگز به معنای محدودیت زن نیست؛ فلسفه اصلی حکم حجاب، ورود زن به عرصه اجتماع است و این همان آزاد کردن زن است نه حصر و محدود کردن او. در این صورت است که نگاه مرد به زن دیگر نگاه جنسیتی نخواهد بود و لذا حجاب یعنی تغییر نگاه مرد به زن.  

* تاریخچه حجاب
با رجوع به تاریخ و کتب تاریخی، روشن می شود مساله حجاب، ویژه به جامعه اسلامی نبوده و حتی در جوامع پیشین، این مساله، جدی بوده چه برسد به جوامع دینی یهودیت، مسیحیت و اسلام که بخشی از دستورات دینی آنها بوده و هنوز هم در برخی هست. در این زمینه مرحوم شهید مطهری در کتاب حجاب  این مساله را در قوم یهود، ایران باستان، جاهلیت عرب و هند بررسی می کند.
 

جناب استاد اسدالله محمدی نیا نیز در کتاب به بهشت جوانان به تاریخچه حجاب در آسیا، آفریقا، آمریکا، اقیانوسه، هند و عربستان، یونان و روم ، چین ، بابل؛ مردم غیر متمدن، می پردازد و آمارهای جالبی ارائه می دهد. مرحوم علامه طباطبایی نیز ذیل آیات شریفه 228 تا 242 بقره و 190 تا 199 آل عمران و 2 تا 6 و 11 تا 35 سوره نساء بحث مبسوطی پیرامون دین تاریخچه دارد.

نکته مهمی که در بخش تاریخچه حجاب قابل ذکر است اینکه این گرایش عمومی جوامع متمدن و غیر متمدن، دینی و غیر دینی به مساله حجاب برخی را بر آن داشته که فطری بودن حجاب را مطرح سازند که آموزه های دینی ما نیز موید این تفکر است.
 

*عمده ترین دلایل بیان شده در منابع مراجعه شده در بحث فلسفه حجاب عبارتند از:
الف): آرامش روانی: پر واضح است از جمله غرایز بشر که در طول تاریخ سبب فتنه ها ، جنگ ها، تنش های عصبی، ناهنجاری های رفتاری و هزاران بلای دیگر شده و می شود و اکنون نیز ابزار تحمیل فرهنگ و سیاست و رشد مصرف گرایی و تسلط بیگانگان است، غریزه جنسی است که عامل گسترش و تهییج آن طبق قانون خلقت در وجود زن بیشتر قرار داده شده و حجاب روشی است برای جلوگیری از طغیان این غریزه و آرامش روحی افراد جامعه.
 

ب): رشد معنویت: بی تردید زنی که در دام بی حجابی افتد و تمام وقت خود را صرف آرایش و مد گرایی کند فرصتی برای ارتقای روحی و معنوی خود نمی یابد، به علاوه بی حجابی سبب افول معنویت کلی در سطح جامعه می شود. در مقابل، زن مومن با حجاب، هر رفتاری را به جا بروز می دهد و ضمن آن که کانون خانواده را با مهر و زیبایی خویش ، معطر می کند در جامعه نیز عنصری فعال، انسان ساز و مربی اخلاق و خوبی ها می شود.

ج): استحکام خانواده: وقتی راه رسیدن به هوس ها برای جوانان در عرصه خیابان ها و پاساژها باز باشد روشن است کسی به فکر تشکیل خانواده و قبول مسئولیت استکمالی خانواده نمی افتد چنانکه آمارهای میدانی در غرب حکایت از این مهم دارد. این در حالی است که با کنترل غریزه های جنسی باروش های معقول و کارآمد و سالم، بشریت بشر ، نسل به نسل ادامه می یابد و مادران فهیم، فرزندانی برومند تحویل جامعه می دهند و ازدواج، عبادتی مقدس و انسان ساز شناخته می شود.

د: سلامت اقتصادی و علمی: روشن است در مراکز علمی واقتصادی حجاب مانع هدر رفتن انرژی هایی می شود که باید در رشد علمی و اقتصادی مصرف شوند.
ه: مانع فرزندان نامشروع و بی سرپرست: از جمله معضلات امروزی جوامع بشری در غرب که تبعات سنگین اقتصادی، اجتماعی ، حقوقی در پی داشته وجود فرزندان نامشروع و بی سرپرست است که یقینا یکی از علل بروز آن نبود حریم خاص بین زن و مرد و روابط اجتماعی غرب است و این مهم بار سنگینی را بر حاکمیت تحمیل می کند جدای از تبعات اجتماعی و اخلاقی آن.

و: از نظر سیاسی: یک زن با حجاب به قول یکی از بزرگان، مسجدی متحرک است که پشت نقاب حجاب بر حفظ باورهای دینی خود و فرهنگ دینی اسلام و جلوگیری از سوء استفاده قدرت های استعمارگر اصرار می ورزد.

ز: حفظ عزت و کرامت زن و جلوگیری از آزار سوء استفاده از شخصیت وی: شاید این قسمت مهم ترین فلسفه حجاب باشد چنانکه در سوره احزاب 59 می فرماید:« یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنینَ یُدْنینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ ذلِکَ أَدْنى‏ أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحیماً » اى پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: «جلبابها[ روسرى‏هاى بلند] خود را بر خویش فروافکنند، این کار براى اینکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند بهتر است؛ (و اگر تا کنون خطا و کوتاهى از آنها سر زده توبه کنند) خداوند همواره آمرزنده رحیم است. به قول ویل دورانت:« زن وقتی زنده است که معشوق باشد و توجه به او مایه حمایت اوست». این نیاز عاطفی و روانی سبب می شود که زن به اصطلاح قرآن، به تبرج و آرایش میل بیشتری داشته باشد ، حال اگر این میل روانی از مجرای حقیقی خود یعنی حریم خصوصی خانواده به عرصه اجتماع کشیده شود طبعا نگاه حیوانی و جنسی مردان را به خود جلب خواهد کرد و اینجاست که به جای حفظ کرامت و ارزش حقیقی زن- یعنی یک انسان – وی اسیر هوس های زودگذر و آزار مردان خواهد شد.

ریشه های بد حجابی
* بعد روان شناسی ریشه های بدحجابی
در این قسمت مهم ترین عوامل را می توان به صورت ذیل مطرح کرد:
الف: هوسرانی: یکی از ابعاد روحی و روانی انسان وجود غرایزی است که به تعبیر امیر بیان در خطبه اول نهج البلاغه :« وَ غَرَّزَ غَرَائِزَهَا» در وجود انسان نهاد شده است. قوه شهوت از قویترین قوای غریزی انسان است که به باور فروید و طرفدارانش اساس سایر قوا و تمایلات انسان است. این قوه به ویژه در زنان طبق اطلاعات روانشناسی و دینی بیشتر نمود و بروز دارد و انگیزه برخی زنان از بی حجابی نیز همین است.

ب: کسب موقعیت و جلب توجه دیگران موقعیت طلبی، کسب شهرت و جلب توجه دیگران نیز از جمله زوایای روحی انسان است که گاهی به صورت حقیقی مثل تحصیل علم و فضایل اخلاقی به دست می آید و گاهی به صورت کاذب در افرادی که معمولا فاقد ارزش های حقیقی اجتماعی هستند. البته چنین افرادی مانند ساختمانی هستند با نمای زیبا و درونی خراب ، در حالی که استحکام بنا به نمای آن نیست.

ج: ضعف ایمان و عدم شناخت و آگاهی ایمان، اعتقاد قلبی و التزام عملی به دستورات الهی است که از نظر روانی ضامن حفظ انسانها از سقوط در ورطه خودخواهی و فساد است. بی حجابی نتیجه فقر فرهنگ دینی است؛ کسی که از این فرهنگ غنی دور است و نسبت به آن دانسته و ندانسته جهل می ورزد یا التزام عملی به باید های دینی از جمله حجاب ندارد، نمی تواند به راحتی تن به پذیرش آن دهد.
امیرمومنان علیه السلام می فرماید: الناس اعداء ما جهلوا  مردم دشمن چیزهایی هستند که نمی دانند.

د: دگر آزاری: این مولفه که خود معلول عوامل دیگر روانشاختی مثل عقده های حقارتی است در برخی موارد، زنان را به یک بیمار روانی که علاج درد خود را در آزار دیگران می بیند ،تبدیل می کند. ریشه این گونه تمایلات بیمار گونه معمولا حقارت های خانوادگی است که از سر تربیت های غلط و ناسالم است.

ه: صید دلهای مردان: از جمله تفاوت های روانی بین زن و مرد اینست که زن میل شدیدی به دلبری دارد چنانکه اسباب آن نیز در وجود او بیشتر قرار داده شده است. گاهی این میل روانی به حد افراط رسیده و محبوبیت عمومی را طلب می کند و به یک همسر بسنده نمی کند.
و: زیبایی طلبی: زیبایی طلبی از جمله گرایش های فطری است که در وجود انسانها به صورت ذاتی قرار داده شده است. تصور برخی از زنان به غلط آن است که حجاب مانع و ناقص بروز زیبایی های آن هااست لذا کثرت رنگ ها و مدها و جلوه های متفاوت بی حجابی بروز و ظهور می یابد غافل از آنکه زیبایی تعریف و حد و مرز خود را دارد و اگر از حد اعتدال عبور کند و به تعبیر قرآن به « تبرج » بینجامد یک بیماری روانی می شود که گاهی سبب اتلاف عمر و هزینه های سنگین اقتصادی اجتماعی می شود.

 

 

ز: ازدواج: عده ای از دختران و زنان بی حجابی و جلوه گری را پلی برای رسیدن به ازدواج می دانند، غافل از آنکه ظاهر و درجه تاثیر آن در زندگی زناشویی سهم کوچکی از تمام زندگی دارد بویژه آنکه پسند بر اساس ظاهر، آفت بروز مجدد آن پس از ازدواج را هم دارد هر چند بر اساس واقعیت شاید این جلوه نمایی شانس ازدواج را بالا ببرد اما در استحکام و ادامه زندگی نقش منفی بازی خواهد کرد. ح: ضعف حیا: حیا و عفت از جمله ملکات نفسانی و روانی هر انسانی است که او را از ارتکاب بسیاری از گناهان باز می دارد؛ به فرموده معصومین کسی که این مولفه را ندارد از دین داری محروم است!![8]

این پرده عصمت بین خداوند و بنده و بین بنده با بندگان دیگر مانع بروز بی حجابی می شود. ط: اظهار غنای مالی: این عامل روانی نیز ریشه در خودنمایی و تفاخر انسان دارد که برخی افراد به شکل افراطی بروز می کند و چون عامل دوم راهی برای کسب موقعیت های کاذب اجتماعی است که خود معلول عوامل روانی دیگر است به این دسته باید گفت:
تن آدمی شریف است به جان آدمیت 
نه همین لباس زیباست نشان آدمیت     

آثار بدحجابی
الف: عقده ای کردن مردان و بروز جنایت: از دیدگاه علم روانشناسی تا هنگامی که انسان چیزی را نبیند به آن میل پیدا نمی کند و در نتیجه تعادل روانی او حفظ می شود اما اگر ببیند و نتواند به آن برسد ناآرام و ملتهب می گردد این مساله در مورد سایر غرایز انسانی غیر از شهوت هم صادق است. در صورت شعله کشیدن غریزه و نرسیدن خوراک آن یا انسان تحمل می کند و به اصطلاح قرآنی «غضّ» و حفظ و امساک می ورزد که این ایمانی بس بلند می طلبد و تنها به مدد الهی میسر است و یا برای رسیدن به آن از هر راهی تن می دهد که این مساوی است با بروز فسادها و جایت ها و شکسته شدن حریم ها و یا این که سر از عقده های روحی و روانی در می آورد.  

ب: سقوط شخصیت زن و مرد: حجاب برای زن، قانون فطرت است و سر پیچی از قوانین فطری، زن را از هویت خویش خارج می سازد در این هنگام است که زن در ظاهر از قید حجاب آزاد می شود اما در بند هزاران قید دیگری می افتد و گاهی در این مسیر ارزش های مسلم انسانی مثل حب نفس و تن و مال را از دست داده و تن به هر خفتی می دهد. از طرف مردان نیز وقتی چشم هوس و طمع با بی حجابی باز شد چشمه های عقل و حکمت و معنویت بسته می شود و مرد را به ورطه سقوط انسانی می کشاند.  

ج: بلوغ زودرس و عواقب آن: اسلام با ظرافت خاص در سوره نور دو راهکار کنترل غریزه جنسی را مطرح می کند: یک راهکار سلبی که همان عفت چشم و دامن و مبارزه با امیال و دعوت زنان به حفظ پوشش و پرهیز از زینت است و یک راهکار ایجابی که فرمان به والدین و نهادهای اجتماعی و حکومتی برای زمینه سازی ازدواج جوانان است.حال اگر راهکار سلبی اسلام عمل نشود و با بی حجابی این غریزه خطرناک تشدید شود و از آن سو راهکار ایجابی نیز بر اثر تجمل ها و خودخواهی بسته شود روشن است که با بلوغ زودرس جوانان و عواقب وخیم آن روبرو می شویم.  

د: تکذیب آیات الهی و احساس پوچی به تعبیر قرآن « ثُمَّ کانَ عاقِبَةَ الَّذینَ أَساؤُا السُّواى‏ أَنْ کَذَّبُوا بِآیاتِ اللَّهِ وَ کانُوا بِها یَسْتَهْزِؤُنَ »میل به تبرج و بروز زیبایی ها و فرار از فرمان مقدس الهی نتیجه ای جز تکذیب سایر فرامین الهی نخواهد داشت چنانکه در عرصه اجتماع این مهم قابل مشاهده است. سرنوشت این گونه افراد بعد از عبور دادن از دوران کوتاه زیبایی و طراوت جوانی چیزی جز احساس پوچی و تنهایی نخواهد بود. زیرا نگاه های هوس آلود کسانی که در پی افراد بوده اند تا زمانی بدرقه آنهاست که لطفی برای آن نگاه ها داشته باشند لذا حتی در دستورات فقهی؛ محدوده حجاب برای زنان سالخورده و روستایی و بیابانگرد که از زیبایی کم تر بهره دارند بسیار متفاوت است با دختران جوان تازه به دوران رسیده. از بین رفتن کانون خانواده، عقاب آخرتی و غفلت، از دیگر عوارض بی حجابی است.
راهکارهای مقابله با بی حجابی به صورت کلی جامعه شناسان در برخورد با ناهنجاری های رفتاری در سطح جامعه دو راهکار مهم رشد و توسعه فرهنگی و برخورد های قانونی را مطرح می کنند.

در بخش اول می توان به شاخص های کار فرهنگی اشاره کرد:
 الف: اطلاع رسانی و آگاهی زنان و مردان
به جد می توان گفت در بسیاری موارد بی حجابی ریشه در عدم آگاهی فرد دارد که گاهی با یک تلنگر متوجه عواقب آن شده و با میل و رغبت آنرا می پذیرد.

در عرصه فرهنگی مهم ترین بخش های جامعه عبارتند از رسانه های گروهی، صدا و سیما، مطبوعات، نشریات ، سخنوران ، نویسندگان ، اولیاء و مربیان . نقش هنرهایی چون شعر و نقاشی و مقالات بویژه هنرهای تصویری مثل فیلم ها و سریال ها و سینماها بی بدیل است بویژه با توجه به مولفه الگو پذیری برای نسل جوان از این ابزارها. تعیین روزی بنام حجاب آن هم نه در حد شعار مثل روز 22 تیر که مردم در دفاع از حجاب اسلامی در مسجد گوهرشاد توسط عمال رضا شاه کشته شدند موثر خواهد بود.  

ب: ترویج فرهنگ غیرت و تحکیم بنیه تقوا
بی تردید خانم ها با هر سلیقه شخصی و تفکری که باشند نظر و سلیقه همسر خود را ترجیح می دهند از جمله در وضع ظاهری ، اینجاست که غیرت ناموسی مردان نقش مهم خود را باز می یابد؛ در این قسمت نیز استفاده از ابزارهای تبلیغی در قسمت الف مهم و سرنوشت ساز است نقش طلاب علوم دینی در این بخش و نیز بخش الف غیر قابل انکار است.  

ج: تقویت بخش نظارتی دستگاه حاکم بر رسانه های جمعی
امروزه نقش صداو سیما در تغییرات فرهنگی جامعه حتی تغییرات ارزشی از نظر دین غیر قابل انکار است. نقشی که گاهی در سایر عرصه ها مثل سیاست و اقتصاد نیز به روشنی مشهود است. گاه تبلیغات یک جنس و یک شخص چنان موجی در جامعه ایجاد می کند که از آن نمی توان به سادگی گذشت.

 
د: معرفی الگوهای مناسب پوششی و رفتاری
قبلا هم متذکر شدیم که انسان بخصوص نقش الگو پذیری را همواره مد نظر دارد . تشویق هم در روانشناسی آنچنان مهم است که قرآن کریم با ذکر نعمات بهشتی سعی در ایجاد انگیزه انسانها برای انجام اعمال خیر دارد. در مواردی نیز قرآن به ارائه الگوهای عملی و رفتاری انسان های شایسته می پردازد البته در این مهم یعنی الگو ها و تشویق دختران جوان بخصوص به امر حجاب باید از راهکارهای ظریف روانشناسی استفاده کرد. در بحث ارائه الگوی برتر جامعه و نهادهای مرتبط به این امر باید چنان عمل کنند که از دید افراد جامعه حجاب یک ارزش ملی و دینی و انسانی و بی حجابی یک ضد ارزش اجتماعی محسوب شود چنانکه اول انقلاب اسلامی نیز چنین بود. آموزش حجاب در مدارس و ارائه الگوهای عملی رفتاری مثل خود معلمان نقش مهمی در این رابطه دارد تعلیمات دینی بایداز حد یک کتاب فراتر رود چرا که لا اکراه فی الدین شیوه ای که خود اولیاء دین هم بکار بردند همین بود. وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِک 12 . نمونه ای از همین شیوه زیبای تبلیغی است.

 

اسلام مهم ترین الگوی عملی حجاب را در شخصیت بی نظیر حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها نشان داد و به این هم بسنده نکرد و شخصیت بی نظیر حضرت زینب سلام الله علیها را در سخت ترین شرایط اجتماعی به نمایش گذاشت تا بهانه را از دست برخی بهانه جویان بگیرد. نقش خانواده ها نیز در این میان کم نظیر است. دختری که تا سن 9سالگی هیچ گونه حد و مرزی در پوشش نداشته و گاه مثل یک عروسک آرایش شده به عرصه جامعه و محافل خانوادگی کشانده می شود چگونه می تواند به یکباره این مهم را رعایت کند.  

ه: انسجام فرهنگی
راه مقابله با تهاجم فرهنگی امروزه بحث تهاجم یا شبیخون یا غارت فرهنگی از بحث های مهم جامعه شناسی است که در تمام کشورها به ویژه کشور اسلامی ما مطرح است. در این بین شاید بتوان گفت کارهای فرهنگی موازی زیادی از سوی نهادهای فرهنگی صورت گرفته اما آنچه تاثیر این عملکرد ها را کم رنگ می کند و گاه از فرصت ها تهدید درست می کند عدم انسجام درونی بین این نهادها است. با سرعت سرسام آور تحولات فرهنگی و علمی و تکنولوژیک نیاز به این انسجام بیش از پیش احساس می شود.

خانم بهزادپور در کتاب نقش حجاب در توسعه از زبان " کی روشه" نقل می کند :« چنانچه همبستگی متقابل میان اجزای نظام فرهنگ برقرار نباشد فرهنگ کارائی خود را از دست می دهد زیرا هر جزء در فرهنگ در عین پویا بودن باید بر سایر عناصر و امور دیگر تاثیر گذار باشد و مجموعا وحدت، نظم فرهنگی را بوجود می آورد تا بتواند همبستگی میان عناصر مادی و معنوی را بوجود آورد. گاه شده که با رشد نرم افزاری فرهنگ و عدم رشد بخش سخت افزاری به قول جامعه شناسان (مثل آقای اُکبرن) پس افتادگی فرهنگی بوجود می آید.

در بحث تهاجم فرهنگی این نقاط باید مد نظر قرار گیرد: زمینه های تهاجم فرهنگی، ضعف برنامه ریزی های فرهنگی، سرعت تغییرات فرهنگی، عناصر منفی فرهنگ، راه مبارزه با تهاجم فرهنگی، بررسی علل شکاف فرهنگی، مهندسی اجتماعی، شیوه های تبلیغ فرهنگی ، اهداف و برنامه ها ، نگاه کوتاه مدت و بلند مدت.15 نکته مهم در کار فرهنگی بررسی سه لایه شناختی (معرفتی) ، عاطفی و رفتاری با هم است و پرداختن به هر لایه بدون در نظر گرفتن سایر لایه ها کاری از پیش نمی برد.  

در بخش دوم یعنی برخوردهای قانونی کوتاه مدت و مقعطی دو مرحله قابل ذکر است:  الف: مرحله توصیه و تذکر: این مرحله غیر از بحث مهم نظارت، آن هم در قالب امر به معروف و نهی از منکر دینی است بلکه حاکمیت در چارچوب قانون، گروهی را طبق ضوابط مامور توصیه و تذکر این مهم می کند. این شیوه منظم دیگر نقائص برخوردهای اجتماعی و خروج از حد و مرز قانون و شریعت را نخواهد داشت و قابل پی گیری قانونی خواهد بود. البته می توان این قسمت را هم در کار فرهنگی بخش اول لحاظ کرد.  

ب: برخوردهای امنیتی و پلیسی: در مواردی که یک ناهنجاری رفتاری به نظم عمومی و عفت اجتماع لطمه بزند، یا ترویج یک فکر و ایده خاص غیر اخلاقی و غیر دینی باشد، بخصوص که در قانون تعریف روشن و حد و مرز مشخص داشته باشد چاره ای جز برخوردهای فیزیکی و انضباطی نیست البته پر واضح است این راه دوم و این بخش کار در درجه دوم راهکارهای برخورد با بی حجابی قرار دارد و آنچه مهم است استفاده از راهکارهای فرهنگی است که در بخش اول کاملا به آن پرداختیم. نکته مهم در برخوردهای امنیتی پرداختن به سرچشمه ها و ریشه های اصلی این مساله است نه فقط عرصه خیابانها و جامعه، مثلا برخورد با شبکه های توزیع این مدها و بی حجابی ها ، کارگاهها و کارخانجات تولید اسباب بی حجابی و سازندگان فیلم های غیر اخلاقی و پخش کنندگان محصولات غیر اخلاقی.  

روانشناسی بد حجابی
هر عملی که انسان انجام میدهد ناشی از علتهایی است که در وجود او میباشد اگر فردی غذا میخورد نشان دهنده علت گرسنگی در وجود اوست.

بد حجابی نیز دلائلی فردی دارد هر فرد بی حجاب ممکن است بنا به دلایلی از قبول پوشش خودداری کند.
روانشناسان جوامع اسلامی این دلائل را به طور مفصل در کتابهای روان شناسی بیان نموده اند.

1. هیستری
یکی از دلایل بد حجابی اختلال شخصیت هیستری (نمایشی) می باشد . در این بیماری فرد علاقه زیادی به جلوه گری دارد. این بیماری منشا روحی و روانی دارد و یکی از آثار و نشانه های بیماری افسردگی درفرد میباشد. چنین افرادی برای ارضا بیماری خود مرتب به دنبال مدلهای بهتر و بالاتر و زیباتر و جذاب هستند.

2. عقده حقارت
فردی که در خانواده و جامعه مورد تحقیر قرار می گیرد خانواده به او توجهی ندارد نظراتش را محترم نمی داند در جامعه نمی تواند به طور دلخواه خود هر کار میخواهد انجام دهد. میخواهد از این راه که جلوه دادن زیباییهای درونی و خدادادی است روی این عقده سر پوش بگذارد .

3. سادیسم
سادیسم نوعی بیماری است که از افسردگی سرچشمه میگیرد. فرد دوست دارد بهر عنوان دیگران را مورد آزار قرار دهد. به هر حال وقتی فردی با پوشش نا مناسب در بین جامعه رفت و آمد میکند حس شهوت و غریزه جنسی را در جوانان بیدار میکند و آنها را دچار مشکل می سازد فردی که سادیسم دارد از این که ببیند جوانی غریزه جنسی در او شعله ور شده است و دست یابی به آن برای او ممکن نیست لذت می برد وخود را قهرمان این عرصه تصور میکند.

4. انتقام جویی
فردی که به خاطر رفتار دیگران آتش کینه و نفرت در وجودش شعله می کشد اگر از معنویات به دور باشدسعی دارد در رفتار با دیگران این نفرت و انزجار را به مرحله عمل و انتقام برساند. فردی که دوستدار آزادی غربی است وقتی در این اجتماع دست یافتن به آن برایش ممکن نیست حس انتقام اورا برآن برمی دارد که ارزشهای اجتماعی را خدشه دار کرده و زمینه سقوط ارزشهای اجتماع را با رفتاربلهوسانه خود فراهم سازد.

5. مازوخیسم
علت دیگر گرایش به پوشش نا مناسب خود آزاری و مازوخیسم است. فردی که به دلایل مختلف خود را عقب مانده میداند نسبت به خود بی تفاوت میشود و از بیماری یا شکست اجتماعی خود ناراحت نمیشود . او به خاطر آزار رساندن به خود خودش را در معرض حوادث برخاسته از فحشا و فساد میگذارد. چنین افرادی هر قدر هم که در دامان بی عفتی فرو روند برایشان اهمیتی ندارد. زیرا هیچ قانون و مقررات و صلاح و ثوابی را در نظر نمی گیرند و حتی آنها با خود بیگانه اند.

6. جبران شکستها
فردی که از مقامات اجتماعی به خاطر عدم پوشش یا بی کفایتی باز مانده سعی دارد با فساد بیشتر این شکست را جبران کند. کسی که تغییرات بنیادی در جامعه را نمی پذیرد و از مقامات سابق خود خلع و دچار شکست اجتماعی شده است سعی او بر این است که با هر وسیله ممکن این شکست را جبران کند .او خود به انجام کاری که میکند آگاه است و میداند که چه میکند.

7. نا آگاهی
یکی از علل بد حجابی جهل افراد است . شایدفرد بی حجاب نمی داند که با این کار خود چه ضربه هایی به جامعه می زند .ممکن است جلوه گری او خانواده ای را از هم بپاشد. شاید پوشش نامناسبش زمینه ساز گناه بسیاری از جوانان باشد. شاید نمی دانند که کمبود پوشش موجب جلب نظر افراد سود جو و خیانتکار به آنها می شود. شاید نمی دانند هر چه پوشش زن کمتر باشد در زندگی حیوانی نزدیکتر و از خدا دورتر است . شاید نمی دانند چنانکه گل در معابر عمومی پرپر شود آنان نیز در این راه گاه عفت خود را از دست خواهند داد .پس باید جامعه را آگاه و هشیار کرد.

8. نیاز به ازدواج
یکی دیگر از علل بد حجابی نیاز جنسی است . ازدواج گر چه در دین مقدس اسلام بسیار از آن تعریف و تمجید شده است و بهترین رهنمودها پیرامون آن رسیده است تا جایی که پیامبر میفرمایند: کسی که ازدواج می کند نصف دین خود را حفظ کرده است.اما جلوه گری برای پیدا کردن زمینه های ازدواج راه نامناسبی است که به بدحجابی کشیده شده و پیامدهای تاسف باری نیز برای طرفین بهمراه خواهد داشت . با توجه به اینکه اغلب این ازدواجهای چها رراهی سر انجام خوبی نخواهد داشت و به جدایی و طلاق می انجامد.

9. کمبودها
معمولا افرادی دچار ریا تظاهر جلوه گری خودنمایی و فخرفروشی میشوند که کمبودی دارند. کمبود شخصیت اجتماعی نیز موجب پناه بردن به بد حجابی برای جبران این کمبود میشود.
 

10. توطئه فرهنگی
متاسفانه بعضی افراد خواسته یا ناخواسته به دامن این توطئه می افتند و شاید برخی از سر انجام کاری که می کنند بی اطلاع باشند. سیری در تاریخ نشان میدهد که آنجایی که دشمن توان مقابله با ملتی را ندارد با اشاعه فحشا از طریق جنس مونث وارد عمل میشود . لذا ست که خود باختگی فرهنگی پیروی از دیگران به عنوان نسل برتر از دست دادن پشتوانه های مذهبی روی آوردن به گناه و فحشا بسیاری از مردم دنیا را در کام استعمارگران فرو برده است.

11. تبلیغات سو
یکی دیگر از علل بد حجابی و فحشا شانتاژ های تبلیغاتی است. معمولا برای آنکه چیز مقدسی راازفردی بگیرند ابتدا بر علیه آن چیز و کسانی که پیروی و تبعیت از آن میکنند تبلیغات وسیعی انجام می دهند تبلیغات سو تهمتهای بیجا و گاه بزرگ کردن اشتباه افراد محجبه به عنوان پتکی بر سر دیگران است که آری اینانند منادیان حجاب و هر چه هست زیر این چادرهاست و نااگاهان کم تجربه نیز بدون تحقیق تحت تاثیر این تبلیغات قرار می گیرند .البته قابل ذکر است که ما نمی توانیم تمام متدینین و منادیان دین اسلام را از اشتباه مبری بدانیم بلکه غیر از معصومین (ع) همه افراد ممکن است اشتباه داشته باشند ولی اشتباه دیگران دلیل بر آن نیست که مکتب غلط و ناپسند باشد.با توجه به اینکه سایر ادیان نیز پیروانی راستین نداشته و ندارند آ نان نیز سراسر زندگیشان مملو از خطا و اشتباه و روش خلاف مذهب است. چنانکه قرآن می فرماید هر کس در گرو اعمال خود میباشد.  
 

بی حجابی و پیامد های آن
1. روی‏ آوری جوانان به انحرافات جنسی و غیر اخلاقی
جوان در دوران بلوغ، به علل مختلف، دچار هیجان و میل جنسی زیادی می‏گردد. هرگاه این هیجان‏ها و فشارهای جنسی، با دیدن صحنه‏های تحریک‏ کننده و چهره ‏های بزک کرده زنان بی ‏حجاب، همراه باشد، جوان را آن چنان بی‏ اختیار می‏کند که دوست دارد با هر وسیله ممکن، شهوت خود را خاموش سازد.
چنان که حضرت امام رضاعلیه السلام می‏فرمایند:
«خدای متعال چشم اندازی به گیسوان زنان را حرام دانست; زیرا موجب تحریک مردان گشته، در نتیجه آن، مفاسد و انحرافاتی به وقوع خواهد پیوست که نه حلال است و نه پسندیده‏» (بحارالانوار. ج 6، ) آیا زنان بی‏حجاب، که عامل اصلی انحراف جوانان هستند، در جرم و کیفر آنان شریک نیستند؟
و آیا اینان نبودند که با خودنمایی و هرزگی خود، غرایز جوانان را تحریک کرده و روانه فساد نمودند؟
به هر حال، زنان بی ‏حجاب، باید کیفر نابسامانی ‏های اجتماعی و روانی که برای دیگران پیش می‏ آورند، به عهده بگیرند.

2. بی حجابی و خیانت‏های خانوادگی. از آن زمان که بی‏ حجابی در میان زنان رواج یافت، خیانت‏های خانوادگی نیز گسترش پیدا کرد.
از آن پس، پیوسته آمار آن رو به افزایش رفته است. بی شک در بسیاری از موارد، شوهر خود زمینه این خیانت‏ها را فراهم می‏نماید; زیرا با همراه بردن همسرش به مجالس مختلط و منحرف کننده و سینماها و تئاترها، عملا بین او و بیگانگان، آشنایی برقرار می‏کند. بیگانگانی که در اغلب موارد هیچ گونه تعهد و ایمانی در آنان دیده نمی‏شود.
یا آن که مرد، همسرش را وادار می‏کند تا با مهمانان به گرمی دست دهد و با لبخند، خوش آمدگویی کند. سپس، از آنان پذیرایی کند، آن چنان که گویی همه با او محرمند! همین رفت وآمدها نامشروع، موجب می‏شود که روابط خانوادگی سست گردد و اختلافات زندگی شروع شود.
اینجاست که کاخ زیبایی خانواده از هم پاشیده و فرو می‏ریزد و بدبختی کودکان آغاز می‏گردد.

 

3. دخترربایی و تجاوزات به زنان و دختران
زن و دختری که زیبایی‏ های خود را به دیگران نشان می‏دهند و غرایز جنسی مردان را تحریک می‏کنند، باید تاوان این رفتار ناصواب را با ریختن آبرو و پذیرفتن آسیب جسمی و روانی بپردازند.
نظر جوانان منحرف به زنان بی‏ حجاب، چیزی جز از دست دادن آبروی آنان نیست. پس تجاوز و ربودن آنان امر عجیبی نیست! دختر ربایی در کشورهایی که به حجاب معتقد نیستند، بیداد می‏کند.

بر اساس گزارش روزنامه گاردین، در آمریکا (واشنگتن) در هر 15 دقیقه، یک دختر ربوده می‏شود (مجله لبنانی «الدستور»، 1980 ) یا در گزارش آمده است: آمارهایی که از کیف‏های دختران دانشجو در انگلستان به عمل آمده، نشان می‏دهد که 80 درصد آنان، قرص ضدبارداری با خود همراه دارند. (روزنامه مصری «الاهرام‏»، 1980) حال سؤال این است، با توجه به سرانجام بی‏حجابی کدام یک از این دو نمونه «زن بی‏حجاب و بانوی باحجاب‏» بهترند؟ کدام یک متین و محترم‏ترند؟ مقام و منزلت کدام عالی‏تر است؟ در آخر می‏توان گفت: تفاوت میان زن بی‏حجاب و باحجاب مانند تفاوت اتومبیل شخصی و اتومبیل همگانی (اتوبوس، تاکسی) است. اتومبیل همگانی مورد استفاده عموم است. ولی اتومبیل شخصی، تنها به صاحبش اختصاص دارد. و زن بی‏ حجاب کالای همگانی است; زیرا همه مردم قادرند آزادانه از او بهره‏مند شوند. چگونه است که فردی حاضر نیست اتومبیل شخصی خود را به دست راننده‏ای بی انصاف یا حتی دوست‏خود بسپارد چون ممکن است موجب خرابی آن شود.

ولی حاضر می‏شود ناموس خویش را در اختیار دیگران قرار دهد تا در معرض انواع بیماری‏ها قرار گیرد.    

تبلیغات جالب مصری ها برای حجاب
 

 

 

 

اهل قصور و مقصران
مسئله حجاب، حتي در معماري ساختمان هاي ما نيز مورد غفلت واقع شده است. قديمي ها مي گويند، خانه هاي آنها اندروني و بيروني داشت اما الآن در ورودي اكثر آپارتمان ها به سوي آشپزخانه هاي اوپن باز مي شود تا آنجا كه آيت الله جوادي آملي مي گويد: «آشپزخانه اوپن، اسلامي نيست.»

پليس بايد طرح برخورد با بدحجاب هاي تعمدي را در دستور كار خود قرار دهد و آن عده اي كه به قصد ترويج بدحجابي يا خودنمايي، در جامعه پرسه مي زنند را از جامعه، جمع كند. اگر اين اتفاق بيفتد، شهر ما از آلودگي مهم تر از هوا و صوتي، پاك مي شود و آن بدحجابي است. حجاب، جزئي از دين اسلام است و بايد در جامعه مسلمان رعايت شود.

اين با منطق مردمسالاري هم انطباق دارد چرا كه اكثريت جامعه، خواهان حجاب هستند. اما عده اي براي خوشامد اقليتي قليل، گرفتن رأي اين افراد يا جلب نظر غربي ها، با بدحجاب ها مسامحه كرده يا بدحجابي را رواج مي دهند. «نورالله حيدري» مخبر كميسيون آموزش و تحقيقات مجلس شوراي اسلامي، جريان انحرافي را مسبب افزايش بدحجابي مي داند و مي گويد: «اين جريان معتقد است بايد بدحجاب ها را كاملا آزاد بگذاريم و در كنار آن توصيه به حجاب و عفاف داشته باشيم اما افراد در انتخاب حجاب يا بدحجابي مختارند.»

در گذشته نيز گروه هاي سياسي كه بعدها فساد اقتصادي و سياسي شان هم برملا شد، مانع از رواج فرهنگ حجاب و عفاف در جامعه مي شدند.

ماه مبارك رجب نزديك است و پس از آن شعبان و رمضان. امسال ماه مبارك رمضان در تابستان قرار گرفته و عده اي ممكن است به بهانه گرما، حرمت اين ماه را نگه ندارند. بايد بدانيم اگر حريم الهي شكسته شود همه مسئولند حتي آنان كه در برابر اين مسئله، سكوت كردند. بنابراين لازم است دستگاه هاي مسئول، اقدام كنند و اگر جريان انحرافي به دولت سايه انداخته و مانع از اجراي فرهنگ عفاف و حجاب است، ديگران به وظيفه خود عمل نمايند.

 

زمانی که گدایان در سریال ها، چادری شده اند و متمولین و ثروتمندان خانم های «های کلاس»ی هستند که نماد مترقی بودنشان مانتویی بودن و مشخص شدن چند تار موی است، دیگر دختر نوجوان دوره دبیرستانی برای اینکه در کنار خیابان سکه کف دستش نگذارند فرار می کند از چادر. اگر فرض کنیم اتوبان فرهنگی حجاب دو سر داشته باشد؛ شرق و غرب. شرق را نماد حجاب اسلامی و غرب را نماد بی حجابی اروپایی بنامیم متاسفانه سردمداران فرهنگی جمهوری اسلامی در چند ساله اخیر با سرعت غیر مجاز در لاین شرق به غرب در حرکتند و روز به روز از فرهنگ اسلامی دورتر و دورتر می شوند. گواه این سخن نگارنده جهت دهی سینماها، صدا و سیما (تلویزیون: وضعیت گاهاً اسف بار بازیگران سریالهای تلویزونی و رادیو: سخنان هجو و لودگی که بعضا از مجری های زحمتکش این صنف به گوش می خورد)، بعضا اساتید دانشگاه و افراد تحصیلکرده و … می باشد. از سوی دیگر وقتی پا به عرصه خصوصی افراد مشهور جامعه می گذاریم به راحتی در می یابیم که وقتی الگو فرهنگی جوانان ما چنین افرادی باشند نباید از جوانان جامعه انتظار دیگری داشت.  راستی جای سوال دارد در جامعه هنری چند بازیگر زن داریم که «چادر»ی باشند و یا اگر بخواهیم چادر را برابر با حجاب قرار ندهیم چند بازیگر محجبه خانم داریم که شرع اجتماع بتواند او را بعنوان یک محجبه بپذیرد.

آقایان فرهنگی تا بحال چند مقاله علمی در رابطه با «شبیخون فرهنگی» که مقام معظم رهبری سال ها پیش ما را از آن بیم داده بودند، خوانده اید؟

برای مبارزه با تهاجم فرهنگی شما چه کار کرده اید و دشمن برای ترویج آن چکارها کرده است؟  

 

  
خلاصه و نتیجه گیری
1- حجاب از ضروریات و بایدهای دینی و قانونی است که تخطی از آن یک گناه و جرم محسوب می شود.  
2- حجاب به معنای اصطلاحی آن از جمله تفاوت های ظاهری لحاظ شده در اسلام بین زن و مرد است که ریشه در تفاوت های جسمی و روحی و احساسی زن با مرد دارد.  
3- حجاب در تمام ملل دینی و غیر دینی دارای پیشینه زیادی است و یک ارزش اجتماعی برای زن مطرح بوده نه یک محدودیت.  
4- حجاب آرامش روانی، رشد معنویت، استحکام خانواده، سلامت اقتصادی و علمی، منع از فرزندان نامشروع و بی سرپرست ، موضع سیاسی اسلام در برابر بیگانگان، حفظ عزت و کرامت زن و جلوگیری از آزار او و سوء استفاده از شخصیت وی را در پی دارد.
 5- ریشه های بی حجابی به طور کلی در دو بعد روان شناختی و جامعه شناختی قابل بررسی است.
 6- در بعد روانشناسی ریشه های بدحجابی به عوامل مهمی چون هوسرانی، کسب موقعیت و جلب توجه دیگران ، ضعف ایمان و عدم شناخت و آگاهی ، دگر آزاری، صید دلهای مردان، زیبایی طلبی، تمایل به ازدواج، ضعف حیا، اظهار غنای مالی می توان اشاره نمود.
 7- در بعد جامعه شناسی ریشه های بد حجابی به این شاخصه ها می توان اشاره کرد: ملامت دیگران، غربزدگی و سلطه استعمار، خانواده ، حاکمیت و نقش حساس آن.  
8- عمده ترین آثار بی حجابی عبارتند از: عقده ای کردن مردان و بروز جنایت، سقوط شخصیت زن و مرد، بلوغ زودرس و عواقب آن، تکذیب آیات الهی و احساس پوچی، از بین رفتن کانون خانواده ،ایجاد غفلت و عواقب آخرتی آن.  
9- در بخش راهکارهای مقابله با بی حجابی به دو راهکار مهم فرهنگی و قانونی را می توان برشمرد:
در بخش فرهنگی: اطلاع رسانی و آگاه کردن افراد جامعه ، ترویج فرهنگ غیرت و تحکیم بنیه تقوا، تقویت بخش نظارتی دستگاه حاکم بر رسانه های جمعی، معرفی الگوهای مناسب پوششی و رفتاری، انسجام فرهنگی و جلوگیری از کارهای موازی. در بخش قانونی و امنیتی نیز در دو مرحله توصیه و تذکر و برخوردهای امنیتی – انضباطی می توان با سرچشمه ها و ریشه های این پدیده اجتماعی برخورد کرد.  

در پایان از مسئولان محترم فرهنگی تقاضامندیم به فرهنگ، فقط و فقط به چشم جذب مخاطب نگاه نکنند. تمام همّ و غمّ فرهنگی شان این نباشد که فیلمی ساخته شود و یا همایشی برگزار شود که قابل استفاده برای تمام اقشار جامعه باشد. در اینجا لازم است به آقایان فرهنگی گوشزد کنیم که حجاب موضوعی است که اتفاقا مورد نیاز همه اقشار اجتماع است.

لازم به ذکر است شما حق ندارید با ترویج بی بند و باری فرهنگی پای کسانی را که دغدغه های مذهبی دارند را از محیط های فرهنگی مانند سالن های سینما و تئاتر و پارک ها و … ببرید. گویا آقایان فرهنگی یادشان رفته که ما برای چادر و حجاب زنانمان خون داده ایم. حضرات آیات فرهنگی، سعی کنید به گونه ای دیپلماسی فرهنگی پیاده کنید که در «یوم الحسرت» بتوانید در چشمان صدها هزار شهید این مرز و بوم نگاه کنید. جواب دادن در محضر حضرت فاطمه زهرا(س) پیشکش!

سید احمد هاشمی  

 

 

فهرست
منابع *
قرآن کریم
* طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، نشر موسسه اعلمی بیروت، 1411 ه.ق
* محمدی نیا، اسدالله ، بشهت جوانان، نشر سبط اکبر، زمستان 1379
* مطهری ، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، انتشارات صدرا، تیر 1382، چاپ34
* مطهری ، مرتضی، مساله حجاب، انتشارات صدرا، فروردین 1374، چاپ چهل و یک
* اکبری –محمد رضا، حجاب در عصر ما، انتشارات پیام آزادی، 1380 چاپ اول
* حسینی ، سیدمجتبی، نگاه و پوشش(از مجموعه پرسشهای دانشجویی) ، نشر معارف، زمستان 1386
* خرمی مشکانی، ابراهیم، چرا حجاب؟، انتشارات مرسل، اسفند 1383، چاپ اول
* بهزادپور، سیمیندخت(فضه) ، نقش حجاب در توسعه ، نشر زعیم، 1382، چاپ اول
*رجبی، عباس، حجاب و نقش آن در سلامت روان، نشر موسسه امام خمینی، پاییز 1385،
*جمعی از نویسندگان ، تفسیر موضوعی، نشر معارف ، 1383
*وثوقی، منصور و نیک خلق، علی اکبر، مبانی جامعه شناسی، انتشارات بهینه، 1386، چاپ نوزدهم. پایگاه رسا نیوز پایگاه عفاف و حجاب  بولتن نیوز
* سعید ساداتی  کتاب «خواهرم حجاب سعادت است‏»، نوشته: محمد ابراهیم الموحد القزوینی، مترجم: یوسف آبادنی