مولفه‌های سنجش سلامت معنوی

 در زمینة سنجش سلامت معنوی نیز در خارج و داخل ایران کوشش‌های متعددی انجام شده است و پرسش‌نامه‌های متعددی فراهم شده است که در ادامه یکی از پرسش‌نامه‌های معتبر در این زمینه را که بومی و متناسب با ویژگی‌های فرهنگ دینی کشور ماست، در اختیار خوانندة محترم قرار می‌گیرد.

این پرسش‌نامه را دو تن از پژوهشگران دانشور ایرانی با نام‌های صادق تقی لو و زهرا عباسپور آذر تهیه کرده‌اند.

این پژوهش جامعه آماری پژوهش همه دانش‌آموزان مدارس کرج بودند که در سال تحصیلی ۹۳-۹۲ مشغول به تحصیل بودند.

در این پژوهش از سـه نـمونه استفاده شده است:

نمونه مقدماتی: ۱۲۰ نفر از دانش‌آموزان بودند که بـا روش نمونه‌گیری چند مرحله‌ای و با هدف اجرای تحلیل عاملی تأییدی و آزمون یافته‌هـای حـاصل از تـحلیل مؤلفه‌های اصلی انتخاب شدند.

نمونه دوم: ۶۲۸ نفر که با استفاده از روش نـمونه‌گـیری خـوشه‌ای چند مرحله‌ای انتخاب شدند. هدف از انتخاب آن‌ها اجرای تحلیل مؤلفه‌های اصلی به مـنظور اسـتخراج عـامل‌های پرسش‌نامه سلامت معنوی بود.

نمونه سوم: ۴۰ نفر از دانش‌آموزان مدارس بودند که بـه‌صـورت در دسترس و به منظور ارزیابی اعتبار بازآزمایی سیاهه برای سنجش سلامت معنوی نوجوانان بـراساس فـرهنگ ایرانـی- اسلامی انتخاب شده بودند. در این آزمون شش مؤلفه برای سلامت معنوی استخراج شد که به ترتیب عبارتند از: دین باوری، آرامش قلبی، زیبایی‌شناسی معنوی، خویشتن‌پذیری، احساس مقدس بودن و معجزه‌باوری. پرسش‌نامه مورد استفاده در این آزمون دارای ۴۵ گویه است.

در ادامه هریک از مؤلفه‌های فوق را به اجمال توضیح می‌دهیم و سپس متن پرسش‌نامه را عرضه می‌کنیم.

1. مؤلفه دین‌باوری
براساس محتوای گویه‌های این مؤلفه می‌توان چنین اسـتنباط کـرد که احتمالاً افرادی که نمره بالایی در مؤلفه دین‌باوری کسب می‌کنند، از روی آگاهی و بینش، دین را باور کرده، آن را می‌پذیرند و در انـدیشه و عـمل به آن گردن می‌نهند، اعمال مذهبی انجام می‌دهند و باورهای زیربنایی این اعمال را ادراک کـرده و در گـفتارشان به آن‌ها اشاره می‌کنند.

2. آرامش قـلبی
مؤلفة دوم این ابزار، آرامش قـلبی است. از گویه‌های تشکیل‌دهـنده این مـؤلفه می‌توان چـنین اسـتنباط کـرد که افرادی که در این مؤلفه نمره بالایی کسب می‌کنند به طمأنینه، تسکین و آسودگی خیال می‌رسند. آنان با خدای خـویش خـالصانه و محتاجانه راز و نیاز می‌کنند، از درون به او گوش می‌کنند و اعـمال و رفـتارشان مـنطبق بـا سخنان خداوند اسـت.

3. زیبایی‌شناسی معنوی
زیبایی‌شناسی معنوی مؤلفه سوم در میان شش مؤلفه به‌دست آمده در این پژوهش است. قلمرو اجتماعی و محیطی دو قلمرو از چهار قلمرو مطرح در نظریه سلامت معنوی است. در قلمرو اجتماعی، کـیفیت و عـمق روابط بـین فردی نشان داده می‌شود که با اخلاقیات، فرهنگ و مذهب مرتبط است این روابط در محبت، شفقت، اعتماد، امید و ایمان در انـسانیت ابراز می‌شود و در مبحث قلمرو محیطی نیز انسان به نوعی به احـساس بـهت و حـیرت دست یافته و دارای اندیشه یگانگی با محیط می‌شود. برخی متخصصان رابطه فرد با خدا، رابطه فرارونده و ایجاد وحـدت بـا طبیعت، فراروندگی از خود، پرورش فضایل انسانی، مواجه شدن با وجود متعالی، قدسی‌پنداری طـبیعت و هـستی را در مـجموع مساوی با مفهوم معنویت می‌دانند.

4. احساس مقدس بودن
احساس مقدس بودن مؤلفه چهارم در این پرسش‌نامه است. کلمه مقدس عنصری واحد در تعریف مذهب و معنویت است. افرادی که در این مؤلفه نمره بالایی کسب می‌کنند احساس اتکای مطلق و یک‌پارچه به مبدأ یا قدرتی متمایز از جهان را دارند، زیرا خداوند یک امر قدسی همراه با خشیت و جذبه است. این تجربه بیان‌ناپذیر است. در این تجربه مینوی که در عرفان اسلامی نیز مطرح شده است احساس خشیت، مخلوقیت و عبودیت نهفته است این تجارب سه ویژگی دارند: ترس‌زایی، خـشوع‌انـگیزی، انرژی‌زایی.

5. خویشتن‌پذیری
خویشتن‌پذیری مؤلفه پنـجم در این پژوهش است، داشتن رابطه‌ای سالم با خویشتن، تمام آن‌چیزی است کـه بـرای سـلامت معنوی لازم است، فرد با سلامت معنوی خویشتن را پذیرفته با کسب خودآگاهی، بـه هـویت سـالم و اعتماد به نفس دست می‌یابد. همچنین معنویت به افراد کمک می‌کند با خودشان در صـلح و آرامـش زنـدگی کنند.

برخی پژوهشگران، خویشتن پذیری را از مؤلفه‌های مؤثر در بهزیستی روان‌شناختی قلمداد می‌کند، به نظر آنان خویشتن‌پذیری داشتن احـساس و نـگرش مـثبت به خود و نیز ارزیابی مثبت زندگی گذشته خود و تصدیق ابعاد چندگانه شخصیت اعم از خوب و بـد اسـت، نظریه‌های شناختی، روان‌تحلیل‌گری و رفتاری فرض می‌کنند که خویشتن‌پذیری به‌عنوان یک تغییر روان‌شناختی مهم دارای یک فرآیند مداوم در رشد و تحول است که به وسیله تعامل والد- کودک در طـول دوران کـودکی و نوجوانی شکل گرفته و گسترش می‌یابد.


6. معجزه‌باوری
معجزه‌باوری مؤلفه نهایی به‌دست آمـده در این پرسش‌نامه است، معجزه نشانه‌ای از خداوند است، کار خارق‌العاده‌ای است که نوع بشر از آوردن آن عـاجز اسـت، این کار فراتر از نیروی بشر است و پیامبران به اراده و مشیت خداوند برای اثـبات درسـتی ادعای رسالت خویش آن را انجام می‌دهند، این عمل هـمراه بـا تـحدی و فراخوانی به معارضه و مقابله است. دکتر فرانسیس کولینز (۲۰۰۱) یکی از بـزرگ‌ترین مـتخصصان ژنتیک در دنـیاست کـه هـشت سال قبل به همراه ونتر تـوانسته رمـزهای DNA را کشف کند، وی بیان کرده به وجود خدا ایمان آورده، این دانشمند امریکایی با ذکـر این مـسئله که به معجزات و فرشتگان اعتقاد دارد در نـوشته‌هایش آورده: «هنگامی که در آزمـایش مـشغول به کار بودم خدا را حـس کـردم. قطعاً قدرتی بالاتر از ما هست و من به آن اعتقاد دارم ».