چگونگی کنترل فرزند در دوره نوجوانی

تحملش سخت شده؟ هر طور که با او برخورد می‌کنید، او طور دیگری با شما رفتار می‌کند؟ کلافه می‌شوید که چرا با این پوشش به خیابان می‌رود و از این که با او هم قدم شوید، خجالت می‌کشید؟
بارها به او تذکر داده‌اید که دوستانش مناسب نیستند و نباید با آن‌ها مراوده داشته باشد؟ تازگی‌ها به او شک کرده‌اید و احساس می‌کنید بوی سیگار می‌دهد و این مسئله، حسابی نگرانتان کرده است.
کمی صبر داشته باشید! این مراحل را کم و بیش خودتان هم گذرانده‌اید. راهش این است که بیشتر با این دوره آشنا شوید و به موقع و مناسب عمل کنید. حیدر حسینی، مشاور و روانشناس به شما می‌گوید که نوجوانی چه مراحلی دارد و باید چطور از سوء رفتار در این دوران جلوگیری کرد.

نوجوان، استقلال می‌خواهد
 کودک، سه مرحله جدایی و تفرد دارد. در ابتدا که از بدن مادر جدا می‌شود و بعد از یک سال خودش را به عنوان یک موجود جدا ادراک می‌کند. مرحله دوم، زمانی است که کودک به پیش دبستانی یا مدرسه و در اصل به یک اجتماع بزرگ‌تر منتقل می‌شود. مرحله سوم، مرحله نوجوانی است.
استقلال در این مرحله، نقش بسیار مهمی را بازی می‌کند و نوجوان در این مرحله خودش را از خانواده جدا می‌کند و این جدایی را محیط برایش ایجاد نمی‌کند. این مرحله معمولاً با درگیری‌ها و ناراحتی‌هایی همراه است. خیلی اوقات دیده می‌شود که نوجوان هم می‌خواهد در خانه بماند و هم شروع به ایراد گرفتن از والدین می‌کند. خیلی اوقات با این که والدین تمام تلاششان را می‌کنند که پوشش مطابق میل نوجوان داشته باشند، باز هم این نوجوان است که حالت تهدیدآمیز به خود می‌گیرد.

نوجوان کیست؟
نوجوانی به گروه سنی 10 تا 18 سال گفته می‌شود و در واقع، مرحله گذر از کودکی به بزرگ‌سالی است و هم‌زمان با این گذار، تغییرات زیاد جسمی، روانی و عاطفی در فرد به وجود می‌آید. پیچیدگی‌های روانی این دوران، آن را برای خیلی از والدین، سخت و چالش برانگیز کرده است؛ اما والدین باید در مواجهه با نوجوانان به این مسئله توجه داشته باشند که این دوره، 5 ویژگی بارز دارد: بلوغ، جدایی و تفرد، هویت‌یابی اجتماعی، توان تفکر انتزاعی و شروع بیماری‌های روانی. با شناخت و آگاهی از هرکدام از این مراحل و شیوه رفتار با آن می‌توان این دوران را بسیار خاطره‌انگیز کرد.

شاید دچار بیماری روانی شود
اگر سابقه بیماری روانی در فرد وجود داشته باشد، در نوجوانی، این بیماری شروع شده یا عود می‌کند. بنابراین باید والدین توجه کنند در دوران نوجوانی، نسبت به سلامت روان فرد حساس باشند و راحت از عصبانیت و دیگر رفتارهای او نگذرند. بهتر است در این زمینه از مشاور کمک گرفته شود.
در افرادی که زمینه بیماری‌های اعصاب و روان در آن‌ها وجود دارد، والدین باید حساسیت بیشتری داشته باشند؛ زیرا اگر در این مرحله، درمان اتفاق بیفتد، عود و شدت بیماری به مراحل بالاتر نمی‌رسد، اما گاهی اوقات والدین ناآگاه با نوجوان درگیر می‌شوند و شدت بیماری را افزایش می‌دهند.

بگذارید خودش را پیدا کند
در این دوران، نوجوان با پیوستن به گروه همسال و علاقه‌مند شدن به چیزهای مختلف، سعی می‌کند هویت خودش را بیابد. در این مرحله ممکن است مدام از این شاخه به آن شاخه برود و چیزهایی را انتخاب کند که خارج از محدوده حساب می‌شوند و به دلیل تمایل به مورد توجه قرار گرفتن و تایید شدن، مواردی را انتخاب کند که والدین چندان تایید نکنند. در اینجا هم توصیه می‌شود والدین با نوجوان وارد جنگ نشوند، چون در نهایت این والدین هستند که در این جنگ مغلوب خواهند شد.

طبیعی است که ذهنش درگیر باشد
تا پیش از نوجوانی، کودک تفکر انتزاعی ندارد و بیشتر تفکرات او در حیطه عینی قرار می‌گیرد و با مفاهیمی مانند عشق و وفاداری و... درگیر نیست. در نوجوانی، وقتی تفکر، قدرت انتزاعی پیدا می‌کند، نوجوان با این مرحله به شدت درگیر می‌شود و شروع به حرف زدن درباره مسائل فلسفی و... می‌کند. در اینجا تاکید می‌شود که والدین به نیاز نوجوان پاسخگو باشند.

بلوغ، آموزش می‌خواهد!
درست است که شروع دوره نوجوانی به طور کامل مشخص نیست، ولی به طور معمول با آغاز پدیده بلوغ می‌توان دوره نوجوانی را آغاز کرد. در دوران نوجوانی، هورمون‌های جنسی شروع به فعالیت می‌کنند و فرد بُعد دیگری از خودش را که معمولاً مهم‌ترین بُعد محسوب می‌شود، می‌شناسد و آن را درک می‌کند. آنچه در اینجا اهمیت پیدا می‌کند، آموزش (به ویژه برای دختران) است.
شاید برخی فکر کنند که پسرها برای این آموزش واجب‌تر هستند، اما دختران به ویژه در شروع دوره قاعدگی، حتماً باید مورد آموزش قرار بگیرند. از آنجا که ممکن است واکنش‌های دختران نوجوان به قاعدگی به طور گسترده‌ای عمومیت پیدا کند، این موضوع اهمیت اساسی دارد که اولین تجارب آنان با قاعدگی تا جای ممکن مطلوب باشد. در بسیاری از مواقع، آموزش ندادن به نوجوان و درگیر شدن او با این مسئله می‌تواند بسیار دردناک باشد و سۆالات زیادی را برای او فراهم کند.

بگذارید دوستانش را به خانه بیاورد
 والدین باید روابط مورد تایید و کنترل شده را تسهیل کنند و از روابط نوجوان جلوگیری نکنند، زیرا نوجوانی دوران ارتباط و جدا شدن است. خیلی اوقات، والدین این اجازه را به نوجوان نمی‌دهند و درگیری اتفاق می‌افتد. توجیه‌هایی مانند نامناسب بودن فرد مورد انتخاب، ممکن است درگیری‌های زیادی را در خانه ایجاد کند. بهترین کار، حضور دوستان در خانه است.
رفت و آمد دوستان نوجوان به خانه، هم فضای لازم را در اختیار نوجوان قرار می‌دهد و هم کنترل والدین را راحت‌تر می‌کند. در برخی خانواده‌ها، داشتن دوست، یک صفت منفی محسوب می‌شود، اما برخی خانواده‌ها آن را مثبت می‌دانند؛ بنابراین، این مسئله به بستر فرهنگی، بستگی کامل دارد. شاید محیطی که نوجوان در مدرسه تجربه می‌کند، با محیط خانه منطبق نباشد، به همین دلیل لازم باشد والدین خودشان را با آن محیط منطبق کنند. بنابراین، باید تعادلی بین سبک فرهنگی خانواده و سبک فرهنگی اجتماع که نوجوان در آن رفت و آمد دارد، برقرار شود.

با ورزش، اعتماد به نفس می‌گیرد
والدین باید در این دوران، نوجوان را تشویق به فعالیت ورزشی کنند. اگر نوجوان در سیستم ورزشی فردی فعال و توانمند شود، در عزت نفس او بسیار اثرگذار است؛ زیرا نوجوان در این سن، به شدت نسبت به ظاهر خود حساس است و ورزش می‌تواند برای او ظاهر و اندام مناسبی را فراهم کند که در اعتماد به نفس او، نقش مهمی ایفا می‌کند. نکته‌ای که در اینجا حائز اهمیت است.
این است که والدین در حساسیت‌های پوششی نوجوان، او را همراهی کنند و برای او این فرصت را فراهم کنند که پوششی را که دوست دارد، داشته باشد. حواستان باشد که نباید او را مورد انتقاد قرار دهید و حتی مسخره‌اش کنید.

شاید تجربه‌های نامتعارف بکند
متأسفانه در حال حاضر، گرایش به سیگار، قلیان و حتی مواد مخدر در برخی نوجوانان شایع شده است. والدینی که هیچ وقت در کنار نوجوان نیستند و به یکباره متوجه این موضوع می‌شوند، نباید در این مورد، فقط نوجوان را مقصر بدانند، چون ساختار خانواده در این شرایط مناسب نیست. این گونه تجربه‌ها در هیچ شرایط و در هیچ سنی پذیرفته نیست، اما در دوران نوجوانی به دلیل عنان‌گسیخته بودن نوجوان، در صورت بروز چنین مشکلی، نباید والدین تصور کنند که فاجعه رخ داده است و ضمن درک این شرایط، سعی در حل بحران داشته باشند.
والدین باید بدانند در صورتی که نوجوان مسئله روانی نداشته باشد و محیط خانواده، آرام باشد، لازم نیست نگران این باشند که شاید نوجوان معتاد شود. لازمه اعتیاد به مواد مخدر وجود بسترهای نامناسب خانوادگی و فردی است.


حیدر حسینی، مشاور و روانشناس
تبيان