حد و مرز سختگيري با کودکان را بشناسيم
بسياري از والدين، گاه در شرايط دشواري قرار مي گيرند. شرايطي که در آن نه فقط بايد در مقابل کودک با جديت روي حرف خود بايستند بلکه بدون توسل به زور يا خشونت، محيطي را فراهم کنند که کودک به آن چه از او خواسته شده است عمل کند. واقعيت اين است که اين مواجهه طي فرآيند رشد و تربيت کودک بارها و بارها براي والدين رخ مي دهد و آن چه امر تربيت را به چنين امر خطير و دشواري تبديل کرده، همين ظرافت هاي تربيتي يعني سختگيري در عين انعطاف پذيري و مهرباني در عين جدي بودن است. شايد اين سوال براي بعضي از والدين پيش آمده باشد که سختگيري نسبت به کودکان تا چه اندازه مجاز است و چگونه مي توان در عين سختگيري انعطاف پذير هم بود.
سختگيري چرا و چگونه
واقعيت اين است که والدين نبايد به دنبال مرز مشخصي براي سختگيري باشند و تصور کنند عدول از آن باعث افراط مي شود. سختگيري مي تواند مثبت يا منفي باشد و اين والدين هستند که بايد با هوشياري و آگاهي کامل نسبت به رفتارهاي کودک و ابراز واکنش هاي صحيح و به موقع، مرزها را رعايت کنند. دکتر ساحل همتي عضو هيئت علمي دانشگاه علوم بهزيستي و توان بخشي با بيان اين مطلب به خراسان مي گويد: نکته اين جاست که بعضي والدين سختگيري را با پذيرا بودن قوانين و مقررات اشتباه مي گيرند. کودک بايد نسبت به اجراي بعضي قوانين آگاه باشد و اجراي آن را ضروري قلمداد کند. جديت درباره اجراي اين قوانين سختگيري نيست. فرض کنيد يک قانون اين است که همه اعضاي خانواده بايد ساعت ۹ شب در منزل باشند. اين قانوني است که همه بايد به آن تن دهند و آن را اجرا کنند. جديت در اين باره بايد در بيان و اجراي دقيق آن نشان داده شود، طبيعي است کسي که اين قانون را زير پا بگذارد، بايد نسبت به کارش توضيح بدهد و به او تذکر داده شود که کارش را تکرار نکند يا به عنوان مثال اين که نبايد در منزل آشغال بريزيم يک قانون لازم الاجراست و کودک بايد ياد بگيرد تحت هر شرايطي اين قانون را انجام بدهد. والدين در واقع بايدها و نبايدها را به کودک آموزش مي دهند و از او مي خواهند آن ها را اجرا کند و طبيعي است که خودشان نيز به عنوان يک الگو بايد به قوانين عمل کنند. دکتر همتي درباره سختگيري در اجراي قوانين در منزل مي گويد: همه قوانيني که در منزل حاکم است به يک اندازه مهم نيست. به عبارتي قوانين اوليه و ثانويه داريم که ضرورت انجام آن ها با هم متفاوت است. به عنوان مثال به موقع به منزل آمدن، مسواک زدن، احترام گذاشتن به بزرگ ترها جزو قوانين اوليه در منزل است که تحت هر شرايطي بايد انجام شود اما کمک به بزرگ ترها در امور منزل يا انجام خريدهاي ضروري جزو کارهايي است که مي توان در آن ها انعطاف نشان داد. والدين هوشمند مي دانند که بايد نسبت به اجراي کدام قوانين جديت و سختگيري داشته باشند و نسبت به اجراي کدام قوانين انعطاف به خرج دهند. بنابراين موقعيت، شرايط کودک، سن و جنس وي نقش مهمي در اعمال قوانين در منزل دارد و والدين بايد همه اين مسائل را لحاظ کنند. گاهي اشکال در اجراي قوانين به والدين برمي گردد. والدي که نتواند تکانه هاي هيجاني خود را کنترل کند ناگهان عصباني مي شود، فرياد مي کشد يا به خشونت روي مي آورد. مجبور است بدون دليل و به جبران رفتارهاي غير منطقي خود مهرباني کند و يا در اجراي قوانين استثنا قائل شود. اين جاست که کودک نمي تواند بفهمد که اجراي قوانين تا چه حد اهميت دارد و آن را به حال و هواي والد خود نسبت مي دهد.
به اين ترتيب اشکال کار در عملکرد والديني است که نمي توانند ثبات رفتاري با کودک داشته باشند و بدون دليل منطقي و صرفا با تکيه بر احساسات خود با وي رفتار مي کنند. از سوي ديگر در بسياري از مواقع والدين، ناآگاهانه براي جبران سختگيري هاي ضروري در تربيت کودک، به خشونت روي مي آورند و خشونت رواني يا فيزيکي عليه کودک اعمال مي کنند که در اين مواقع نيز کودک قرباني سوءرفتار والدين مي شود.
از سوي ديگر گاه والدين کمال طلب و ايده آل گرا با انتظارات بيش از حد از کودکان خود، آن ها را سرزنش مي کنند و به نوعي مورد آزار قرار مي دهند. اين دسته از والدين هر آن چه را خلاف ميل يا گفته شان باشد رد مي کنند و آن را به حساب تربيت کودک مي گذارند و به کمتر از ايده آل هاي خود راضي نمي شوند. اين دسته از والدين بيشتر احتمال دارد کودکان خود را در معرض کودک آزاري قرار دهند.
کودک آزاري
به هر نوع آسيب جسمي، رواني يا غفلت و بدرفتاري با بچه هاي زير ۱۸ سال کودک آزاري گفته مي شود. دکتر اميررضا چمني روان پزشک با بيان اين که فرزندان والدين سختگير و پرخاشگر بيشتر در معرض کودک آزاري هستند، به ايسنا مي گويد: والدين کمال طلب هميشه انتظارات بيش از حد از کودکان خود دارند و آسيب هاي جدي بر سلامت روان کودک و شخصيت آينده وي مي گذارند.
البته کودک آزاري به دو شکل مستقيم و غيرمستقيم وجود دارد که آسيب هاي جسمي، رواني و جنسي از نوع مستقيم و مراقبت هاي ناکافي جسماني و بهداشتي، کمبود محبت و کوتاهي در حمايت هاي عاطفي مانند تشويق و توجه از نوع غيرمستقيم آن است.
ضربه زدن، کتک زدن، سوزاندن و داغ کردن کودک آزاري جسمي محسوب مي شود. در کودک آزاري عاطفي نيز کودک به هر دليل از سوي اطرافيان طرد يا محروم مي شود که شامل محروميت عاطفي، برخورد خشونت آميز، تهديد، تمسخر و انتظارات نامناسب از کودک و فراتر از سن وي است. وي نوع ديگر بدرفتاري با کودک را از نوع آموزشي مي داند و مي گويد: هر گونه فشار و آسيب روحي که از طريق نظام آموزشي در خصوص شيوه تدريس کودک اعمال شود مثل نمره گرايي، ناديده گرفتن تفاوت هاي فردي، ايجاد رقابت شديد و مخرب، انتظارات بيش از حد از کودک باعث آسيب رواني به کودک مي شود و بدرفتاري آموزشي به شمار مي آيد.
کودکي که به هر نحو تحت آزار قرار مي گيرد به علايم متفاوتي مثل تغييرات خلقي، افت تحصيلي، اختلال در يادگيري، غيبت مکرر در مدرسه، کابوس هاي شبانه، شب ادراري، ترس هاي شبانه، اضطراب، اختلالات رفتاري، احساس گناه، افسردگي دچار مي شود که اين امر داراي پيامدهاي درازمدتي مثل بزهکاري، پرخاشگري و انزواطلبي است.
والدين الگوي کودکان هستند
يک اصل اساسي در فرزندپروري تاکيد بر ارائه الگوي سالم به کودکان است و والدين که نزديک ترين افراد به کودکان هستند و از نظر احساسي تاثير زيادي روي آن ها دارند به عنوان بهترين الگو براي کودک شناخته مي شوند. مسعود هنربخش کارشناس ارشد روان شناسي باليني با بيان اين مطلب به خراسان مي گويد: اين در حالي است که متاسفانه بعضي از والدين فضيلت هاي اخلاقي را نمي شناسند و از آن جا که ماهيت آن را درک نکرده اند، نمي توانند آموزگار خوبي براي کودک باشند. بعضي از والدين نمي دانند که بردباري يعني توانايي درک نظرات ديگران بدون داشتن قضاوت ارزشي، انصاف يعني رفتار بي طرفانه و بدون قضاوت، همدلي يعني درک احساسات ديگران، وجدان يعني توجه به نداي دروني فطرت و همه اين فضيلت ها به صداقت و دلبستگي نسبت به کودک در امر تربيت وابسته است. بايد دانست تا زماني که والدين آگاه، هوشيار و مطلع نسبت به امر خطير تربيت نباشند، نمي توان اميدوار بود که امر تربيت بدون اشکال پيش برود. خراسان/ شماره انتشار 18143
