چگونه میتوان اثرگذاری پژوهش‌ها را در جامعه افزایش داد؟
به واسطه رشد چشم‌گیری که در سال‌های اخیر در میزان مقالات علمی ایرانیان در سطح جهان حاصل شده است، بسیاری از مسئولان و سیاست‌گذاران علمی بر لزوم توجه همزمان به مسائل جامعه در پژوهش‌های دانشگاهی تاکید می‌کنند. این دیدگاه وجود دارد که رشد فزاینده تولیدات علمی در جهان به حل مشکلات مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و زیست‌محیطی که در کشور وجود دارد، کمک چندانی نکرده است.
با توجه به این موضوع؛ محققان با انجام یک مطالعه به بررسی این موضوع پرداختند که خود ِ پژوهشگران نسبت به اثرگذاری اجتماعی پژوهشهایشان، چه دیدگاهی دارند؟
از آن‌جا که دانشگاه تبریز یکی از دانشگاه‌های جامع کشور است و در رتبه‌بندی‌های مختلف ملی و جهانی دانشگاه‌های جهان، اغلب در میان دانشگاه‌های برتر کشور قرار می‌گیرد، اعضای هیئت‌علمی این دانشگاه به عنوان جامعه پژوهش انتخاب شدند.
در این تحقیق 153 نفر از اعضای هیئت‌علمی گروه‌های آموزشی فنی و مهندسی، علوم انسانی، علوم پایه و کشاورزی دانشگاه تبریز مشارکت داشتند و برای جمع‌آوری اطلاعات موردنیاز، از پرسش‌نامه استفاده شد.
داده‌های به‌دست‌آمده از این مطالعه نشان داد که خود اعضای هیئت‌علمی نیز اثرگذاری اجتماعی متوسطی برای پژوهش‌های خود قائل هستند.
بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، بین خودارزیابی اعضای هیئت‌علمی دانشگاه تبریز، نسبت به میزان اثرگذاری اجتماعی پژوهشهایشان و مرتبه علمی آن‌ها، ارتباط معناداری وجود ندارد. در کل ارزیابی پژوهشی اعضای هیئت‌علمی و فرآیند ارتقای آن‌ها به گونه‌ای است که کمتر بر اثرات اجتماعی پژوهش‌های آن‌ها تاکید میشود. این موضوع باعث میشود که اعضای هیئت‌علمی بیشتر بر روی انتشارات دانشگاهی و پیش‌برد مرزهای دانش تمرکز کرده و از توجه به اثرات گسترده پژوهش غافل شوند. امری که در خودارزیابی آن‌ها نیز قابل مشاهده است. هر چند اعضای هیئت‌علمی پس از طی مراحل ارتقا، سعی می‌کنند نسبت به اثرات اجتماعی پژوهش‌ها توجه بیشتری کنند و خودارزیابی بیشتر اساتید مرتبه بالاتر نیز این چنین نشان می‌دهد؛ اما این تفاوت‌ها چندان محسوس نیست.
بررسی‌های این مطالعه حاکی از آن است که طرح‌های دروندانشگاهی اعضای هیئت‌علمی بر روی اثرگذاری اجتماعی پژوهش‌ها بی‌تاثیر بوده؛ اما بین تعداد طرح‌های برون‌دانشگاهی و میزان خودارزیابی اثرگذاری اجتماعی پژوهش‌ها رابطه معنادار مستقیم وجود دارد.
طرح‌های دروندانشگاهی مانند سایر پژوهش‌های دانشگاهی بر مبنای پیش‌برد مرزهای دانش و برون‌دادهای علمی ارزیابی میشود. بنابراین اعضای هیئت‌علمی مجری این گونه طرح‌ها، بیشتر از اثرات اجتماعی، به شانس انتشار نتایج مستخرج از طرح‌ها توجه می‌کنند. طرح‌های برون‌دانشگاهی معمولاً به مسائل و موضوعاتی می‌پردازند که سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با صنعت و جامعه با آن‌ها مواجه هستند. بنابراین اعضای هیئت‌علمی مجری این طرح‌ها، هنگام اجرای پژوهش با مسائل واقعی جامعه بیشتر درگیر شده و هنگام ارزیابی، اثرگذاری اجتماعی پژوهشهایشان را بیشتر ارزیابی می‌کنند.
همچنین نتایج به‌دست‌آمده حاکی از آن بود که بین تعداد مقالات منتشرشده در نشریات داخلی و بین‌المللی اعضای هیئت‌علمی دانشگاه تبریز و میزان خودارزیابی آن‌ها نسبت به اثرگذاری اجتماعی پژوهشهایشان رابطه معناداری وجود ندارد.
البته پژوهشگران در تبیین این یافته می‌گویند: خود اعضای هیئت‌علمی نیز انتشار مقالات در مجلات داخلی و بین‌المللی را در مسیری متفاوت از اثرگذاری اجتماعی پژوهش‌ها می‌نگرند و انتشار مقالات بیشتر بر ارزیابی آن‌ها نسبت به اثرگذاری اجتماعی پژوهشهایشان تاثیری نگذاشته است. البته بی‌توجهی نهادها و سازمان‌هایی که می‌توانند از نتایج پژوهش‌های منتشرشده به صورت مقاله در مجلات علمی بهره‌مند شوند؛ یکی دیگر از دلایلی است در این موضوع دخیل است.
طبق نتایج این مطالعه اعضای هیئت‌علمی که ارتباط کاری با خارج از دانشگاه داشته‌اند، اثرگذاری اجتماعی پژوهش‌های خودشان را نسبت به اعضایی که مسئولیت اجرایی خارج از دانشگاه نداشته‌اند، بیشتر ارزیابی کرده‌اند. میتوان گفت ارتباط کاری با سازمان‌های خارج از دانشگاه، باعث میشود اعضای هیئت‌علمی پژوهش‌های خود را به سمت موضوعات و مسائل واقعی جامعه سوق داده و اثرگذاری پژوهش‌های خود را بیشتر ارزیابی کنند.
در مجموع نتایج این مطالعه حاکی از آن است که از نظر اعضای هیئت‌علمی دانشگاه تبریز، متغیرهای «تعداد طرح‌های برون‌دانشگاهی» و «داشتن ارتباط کاری با سازمان‌های خارج از دانشگاه»، متغیرهای تاثیرگذار روی میزان اثرگذاری اجتماعی پژوهش‌های آن‌ها است.
پژوهشگران این مطالعه بر اساس نتایج به‌دست‌آمده می‌گویند: برای افزایش اثرگذاری اجتماعی پژوهش‌ها، باید برنامه‌ریزی‌های لازم برای درگیر ساختن اعضای هیئت‌علمی با مسائل و موضوعات واقعی جامعه صورت گیرد.
در انجام این تحقیق هاشم عطاپور، افشین احمدی‌پور و پریوش اکبرزاده؛ پژوهشگران گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه تبریز مشارکت داشتند.
یافته‌های این مطالعه تابستان سال جاری به صورت مقاله علمی با عنوان «خودارزیابی اعضای هیئت‌علمی دانشگاه تبریز نسبت به اثرگذاری اجتماعی پژوهش‌های دانشگاهی‌شان» در فصل‌نامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی زیر نظر مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، منتشر شده است.
با توجه به این موضوع؛ محققان با انجام یک مطالعه به بررسی این موضوع پرداختند که خود ِ پژوهشگران نسبت به اثرگذاری اجتماعی پژوهشهایشان، چه دیدگاهی دارند؟
از آن‌جا که دانشگاه تبریز یکی از دانشگاه‌های جامع کشور است و در رتبه‌بندی‌های مختلف ملی و جهانی دانشگاه‌های جهان، اغلب در میان دانشگاه‌های برتر کشور قرار می‌گیرد، اعضای هیئت‌علمی این دانشگاه به عنوان جامعه پژوهش انتخاب شدند.
در این تحقیق 153 نفر از اعضای هیئت‌علمی گروه‌های آموزشی فنی و مهندسی، علوم انسانی، علوم پایه و کشاورزی دانشگاه تبریز مشارکت داشتند و برای جمع‌آوری اطلاعات موردنیاز، از پرسش‌نامه استفاده شد.
داده‌های به‌دست‌آمده از این مطالعه نشان داد که خود اعضای هیئت‌علمی نیز اثرگذاری اجتماعی متوسطی برای پژوهش‌های خود قائل هستند.
بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، بین خودارزیابی اعضای هیئت‌علمی دانشگاه تبریز، نسبت به میزان اثرگذاری اجتماعی پژوهشهایشان و مرتبه علمی آن‌ها، ارتباط معناداری وجود ندارد. در کل ارزیابی پژوهشی اعضای هیئت‌علمی و فرآیند ارتقای آن‌ها به گونه‌ای است که کمتر بر اثرات اجتماعی پژوهش‌های آن‌ها تاکید میشود. این موضوع باعث میشود که اعضای هیئت‌علمی بیشتر بر روی انتشارات دانشگاهی و پیش‌برد مرزهای دانش تمرکز کرده و از توجه به اثرات گسترده پژوهش غافل شوند. امری که در خودارزیابی آن‌ها نیز قابل مشاهده است. هر چند اعضای هیئت‌علمی پس از طی مراحل ارتقا، سعی می‌کنند نسبت به اثرات اجتماعی پژوهش‌ها توجه بیشتری کنند و خودارزیابی بیشتر اساتید مرتبه بالاتر نیز این چنین نشان می‌دهد؛ اما این تفاوت‌ها چندان محسوس نیست.
بررسی‌های این مطالعه حاکی از آن است که طرح‌های دروندانشگاهی اعضای هیئت‌علمی بر روی اثرگذاری اجتماعی پژوهش‌ها بی‌تاثیر بوده؛ اما بین تعداد طرح‌های برون‌دانشگاهی و میزان خودارزیابی اثرگذاری اجتماعی پژوهش‌ها رابطه معنادار مستقیم وجود دارد.
طرح‌های دروندانشگاهی مانند سایر پژوهش‌های دانشگاهی بر مبنای پیش‌برد مرزهای دانش و برون‌دادهای علمی ارزیابی میشود. بنابراین اعضای هیئت‌علمی مجری این گونه طرح‌ها، بیشتر از اثرات اجتماعی، به شانس انتشار نتایج مستخرج از طرح‌ها توجه می‌کنند. طرح‌های برون‌دانشگاهی معمولاً به مسائل و موضوعاتی می‌پردازند که سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با صنعت و جامعه با آن‌ها مواجه هستند. بنابراین اعضای هیئت‌علمی مجری این طرح‌ها، هنگام اجرای پژوهش با مسائل واقعی جامعه بیشتر درگیر شده و هنگام ارزیابی، اثرگذاری اجتماعی پژوهشهایشان را بیشتر ارزیابی می‌کنند.
همچنین نتایج به‌دست‌آمده حاکی از آن بود که بین تعداد مقالات منتشرشده در نشریات داخلی و بین‌المللی اعضای هیئت‌علمی دانشگاه تبریز و میزان خودارزیابی آن‌ها نسبت به اثرگذاری اجتماعی پژوهشهایشان رابطه معناداری وجود ندارد.
البته پژوهشگران در تبیین این یافته می‌گویند: خود اعضای هیئت‌علمی نیز انتشار مقالات در مجلات داخلی و بین‌المللی را در مسیری متفاوت از اثرگذاری اجتماعی پژوهش‌ها می‌نگرند و انتشار مقالات بیشتر بر ارزیابی آن‌ها نسبت به اثرگذاری اجتماعی پژوهشهایشان تاثیری نگذاشته است. البته بی‌توجهی نهادها و سازمان‌هایی که می‌توانند از نتایج پژوهش‌های منتشرشده به صورت مقاله در مجلات علمی بهره‌مند شوند؛ یکی دیگر از دلایلی است در این موضوع دخیل است.
طبق نتایج این مطالعه اعضای هیئت‌علمی که ارتباط کاری با خارج از دانشگاه داشته‌اند، اثرگذاری اجتماعی پژوهش‌های خودشان را نسبت به اعضایی که مسئولیت اجرایی خارج از دانشگاه نداشته‌اند، بیشتر ارزیابی کرده‌اند. میتوان گفت ارتباط کاری با سازمان‌های خارج از دانشگاه، باعث میشود اعضای هیئت‌علمی پژوهش‌های خود را به سمت موضوعات و مسائل واقعی جامعه سوق داده و اثرگذاری پژوهش‌های خود را بیشتر ارزیابی کنند.
در مجموع نتایج این مطالعه حاکی از آن است که از نظر اعضای هیئت‌علمی دانشگاه تبریز، متغیرهای «تعداد طرح‌های برون‌دانشگاهی» و «داشتن ارتباط کاری با سازمان‌های خارج از دانشگاه»، متغیرهای تاثیرگذار روی میزان اثرگذاری اجتماعی پژوهش‌های آن‌ها است.
پژوهشگران این مطالعه بر اساس نتایج به‌دست‌آمده می‌گویند: برای افزایش اثرگذاری اجتماعی پژوهش‌ها، باید برنامه‌ریزی‌های لازم برای درگیر ساختن اعضای هیئت‌علمی با مسائل و موضوعات واقعی جامعه صورت گیرد.
در انجام این تحقیق هاشم عطاپور، افشین احمدی‌پور و پریوش اکبرزاده؛ پژوهشگران گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه تبریز مشارکت داشتند.
یافته‌های این مطالعه تابستان سال جاری به صورت مقاله علمی با عنوان «خودارزیابی اعضای هیئت‌علمی دانشگاه تبریز نسبت به اثرگذاری اجتماعی پژوهش‌های دانشگاهی‌شان» در فصل‌نامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی زیر نظر مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، منتشر شده است.
مرجع : خبرگزاری ایسنا
