تاملی در مفهوم اعتماد به نفس و عزت نفس

مریم فرجی ، روانشناس و مشاور
اغلب اعتماد به نفس و عزت نفس  به یک معنا در نظرگرفته میشوند  در حالیکه معانی تخصصی آنها در روانشناسی متفاوت و متمایز است .به عبارت ساده تر میتوان اعتمادبنفس را عمارتی در نظر گرفت که مصالح و اجزای آن ممکن است عزت نفس باشد پس دو واژه اعتماد به نفس و عزت نفس باهم تفاوت دارند.

اعتماد به نفس، اعتماد به توانایی  و اعتماد به ظرفیت ها و استعدادهاست  اعتماد به نفس  باور به موقعیت و شرایط روانی ویژه ای است که افراد به توانایی و استعدادهایش دارد و این باور داشتن خود یکی از عناصر موفقیت فرد است.اعتماد به نفس میتواند اعتماد به قابلیت ها و توانمندی های انسان در جهت عملیاتی ساختن و اقدام بر اساس آنها بشمار آید .
از قرار  اصالت اعتماد به نفس بیشتر درونی باشد تا وابسته به متغیرهای بیرونی به عبارت دیگر اعتماد به نفس توانایی و قابلیت روانشناختی ویژه ای که از قضا در هنگامی که  عوامل محیطی  مساعد ومناسب نیست بهتر خود را نمایان میسازد اگرچه در حالت اختلال و بیماری هم نقاب قدرت و توانایی هم میتواند به شکل اعتماد به نفس مشاهده شود که در مبحث مثبت اندیشی سمی( اینجا  ) بیشتر جای بحث دارد .اعتماد به نفس یعنی خودباوری و دیدن خود به عنوان انسانی توانا ، فردی دوست داشتنی، منحصر به فرد، ، با لیاقت، شایسته و با کفایت.

نشانه های اعتماد به نفس

1. مسیر و ارزش ها
   ثبات عاطفی
   ذهنیت مثبت
   انعطاف پذیری در رفتار
   تمایل به پیشرفت
   سلامت و انرژی
   تمایل به خطر پذیری
   هدفمند بودن

شکل گیری اعتماد به نفس
اعتماد به نفس از 3 تا 5 سالگی به طور کامل شکل می گیرد و تقریباً تا آخر عمر ثابت می ماند ، اعتمادبه نفس متاثر از شیوه تربیت و سبک فرزند پروری والدین است باور غالب این است که سخت گیری والدین موجب کاهش اعتماد به نفس کودکان و در واقع سبک های فرزند پروری سخت گیرانه مانع از توسعه و پرورش اعتماد به نفس کودکان خواهدبود
 واکنش‌های والدین و مراقبت کنندگان (پدر، مادر، معلم و دوستان نزدیک) در شکل‌گیری اعتمادبه‌نفس در کودک از اهمیت بسیاری برخوردار است. کودک در همان ابتدای کودکی خواستار استقلال است و متکی بودن را دوست دارد. والدین نقش کلیدی در تقویت و ایجاد اعتماد به نفس کودک دارند به همین دلیل باید زمینه های لازم و ضرورت تقویت اعتماد به نفس کودک خود را فراهم کنند در واقع هم آیندی عشق ، احساس ، رفتار و باور سازمان و ساختار اصلی اعتماد به نفس را شکل میدهد .
 
عزت نفس (Self-steem)
عزت نفس را میتوان نتیجه قضاوت فرد در مورد ارزشهای خود تعریف کرد و این میتواند شامل توانایی دوست داشتن و احترام به خود، چه به هنگام شکست، چه به هنگام پیروزی (احساس توانمندی «اعتماد به نفس» و احساس ارزشمندی«عزت نفس») هر دو به یک اندازه مطلوب باید باشند. وقتی اینها با هم همراه میشوند یعنی اعتماد به نفس با ارزشمندی همراه می شود عزت نفس خود را مشاهده می کنید.

وجود این نشانه ها نمایانگر داشتن عزت نفس است

مستقل بودن
مسئولیت پذیر
به پیشرفت هایشان افتخار می کنند
پذیرای چالش های جدید هستند
هيجان ها و احساساتشان را نشان می دهند.
ناكامی را به خوبی تحمل می‌كنند.
در مواقع ناکامی صبور و لبخند دارند

وجود این نشانه ها نمایانگر عدم اعتماد به نفس است

1. دست کم گرفتن خود
   احساس بی ارزشی
   احساس ناتوانی و عدم اطمينان
   احساس نادیده شدن
   به راحتی تحت تأثیر قرار گرفتن
   بدخلقی، خشونت
   دوری از موقعیت های ناراحت کننده
   نداشتن صبر و تحمل در برابر فشارهای روانی
   نا امید و بهانه جو
   انتقاد ناپذیر
   داشتن حالت تدافعی
   به هنگام صحبت در جمع مضطربند.
   حسادت دارند.
   کمالگرا هستند.
   از کاه کوه می سازند.
   توانایی تصمیم قاطع ندارند.

عزت نفس پایین بیشتر در افراد وسواسی ، اجتنابی  و یا وابسته دیده میشود.
 
شکل گیری عزت نفس
 تنبیه بدنی دشمن عزت نفس است چرا که به کودک می آموزد نسبت به خود احساس بدی داشته باشد تنبیه بدنی باعث میشود که  کودک توانایی مدیریت و کنترل درونی خود را از دست داده و به عوامل بیرونی یا عوامل فشار بسپارد که اینجا همان نقطه اضمحلال و نابودی  عزت نفس است هر انسانی بر اساس ملاك‌ها و معيار‌هايی خود را مورد قضاوت و ارزیابی قرار می دهد و ارزشمندی خود را تعیین میکند. بر این اساس درجه عزت نفس ،جايگاهی است که به خودش می دهد. به این ترتیب وقتی به فردی پیغام بد بودن داده می شود عزت نفس او از بین می رود بسیار واضح است که والدین ، خانواده ، معلمان و مربیان و گروه همسال و دوستان دراین مساله چه نقش مهمی بر عهده دارند .
بسیاری از متون خود پذیری و زیست آگاهانه را در ارتباط تنگاتنگ با عزت نفس معرفی کرده اند. ثبت و یادداشت روزانه توانایی ها ، کارهای با ارزشی که انجام داده ایم ، تبادلات عاطفی ، هیجانات مثبت ، عشق و مهربانی، کمک به همنوعان ، فعالیت های خیریه ، داشته ها و هر چیز خوب و با ارزش دیگری باعث میشود که بتدریج عزت نفس تقویت وگسترش یابد در یادداشت و ثبت اینگونه موارد از هیچ چیز با ارزش و مثبت نبایست غافل بود گزارشات از اثر بخشی این روش بعد از دوره های چندماهه گزارش داده اند
 
مریم فرجی ، روانشناس و مشاور