سواد رسانه ای چیست و چه نقشی در زندگی ما دارد ؟
سواد رسانه ای چیست ؟ چه موضوعاتی در سواد رسانه ایی مطرح است؟ برای سواد رسانه ای چه کارهایی باید انجام شود ؟سواد رسانه ای چه اهمیتی دارد و به کدام نیاز ما در زندگی امروز خود و فرزندانمان پاسخ میدهد ؟ سواد رسانه یکی از سوادهای دوازده گانه است که لزوم یادگیری آن توسط یونسکو و سایر نهادهای بین المللی و ملی مسئول در زمینه آموزش توصیه شده است. رسانه در تعریف به کانال، وسیله یا مجرایی گفته می شود که برای انتقال پیام یا محتوا مورد استفاده قرار می گیرد. پس از انقلاب اطلاعاتی در اواخر قرن بیستم و آغاز اقتصاد اطلاعاتی در قرن بیست و یک اهمیت رسانه بیش از پیش شد.
امروزه در محیطهای اثرگذار تربیتی بر کودکان و نوجوانان زیست بوم رسانه ای در کنار سایر عوامل مانند خانواده، همسالان و محیطهای آموزشی سهم عمده ای پیدا کرده است. این اهمیت هنگامی بیشتر می شود که با در دسترس بودن آسان رسانه ها، این عامل بر سایر عوامل نیز تاثیر بسیار بزرگی می گذارد. امروزه کمتر خانواده ای است که اعضای خانواده از جمله کودکان و نوجوانان از رسانه های اجتماعی و بازیهای رایانه ای برای پر کردن اوقات خود استفاده نکنند.
در گفتگوهای بین دو نوجوان بخش بزرگی به تجارب آنها از بازیهای رایانه ای اختصاص پیدا می کند. در محیط های آموزشی به خصوص پس از همه گیری کرونا رسانه های آنلاین سهمی بسیار بزرگ پیدا کرده اند. بدون شک نمی توان سهم این حوزه را در زندگیهای شخصی و اجتماعی نادیده انگاشت.
آشنایی با ساختار رسانه ها، نحوه استفاده از آنها و چگونگی تعامل و آموزش نسل جدید بر آینده افراد، خانواده ها و جوامع تاثیرات بزرگی خواهد گذاشت. نحوه برخورد بنیانگذراران و پیشروان فضای رسانه های آنلاین نظیر استیو جابز و بیل گیتز با فرزندانشان در این زمینه می تواند آموزنده باشد.
برای مثال استیو جابز از در اختیار قرار دادن محصولات شرکت اپل پیش از 18 سالگی برای فرزندانش و نیز بیل گیتز از حضور فرزندانش در شبکه های اجتماعی ممانعت به عمل می آوردند. البته این به معنای برخورد تقلیدانه و سختگیرانه بدون آگاهی با نسل بعدی نمی باشد بلکه بیشتر به مفهوم تلاش برای شناخت مشخصات فضای رسانه ها به ویژه آنلاین و رفتار مسئولانه و آگاهانه با نسل (زد) برای بهره بردن صحیح از آن می باشد.
به صورت کلی می توان سه رویکرد عمده در برخورد با رسانه ها اتخاذ کرد. برخورد بدبینانه و منع کودکان و نوجوانان از استفاده از این فضا، برخورد خوشبینانه و آزادی کودکان در بهره گیری از فضای رسانه ای و در نهایت برخورد واقع بینانه بر اساس محدودیتها و شروطی برای استفاده از رسانه ها.
دو روش اول که متاسفانه بسیاری از والدین آن را اتخاذ می کنند برخوردهایی منفعلانه و غیر مسئولانه می باشد که نتیجه ای جز سرخوردگی و یا تغییر هنجارهای فردی و اجتماعی نخواهد داشت. برای تربیت واقع بینانه رسانه ای فرزندان در دسترسی به فضای رسانه ای باید محدودیتها و شروطی را در نظر گرفت.
قدمهای لازم برای تربیت رسانه ای
چهار قدم اصلی برای تربیت رسانه ای کودکان و نوجوانان وجود دارد.
1- رژیم مصرف رسانه ای
2- مواجهه نقادانه با پیامهای رسانه ای
3- جریان شناسی رسانه ای
4- تولید رسانه ای.
در رژیم مصرف رسانه ای باید به نیازهای حقیقی و الزامات رشد و ارتقای مهارتهای هر شخص توجه داشت.
همچنین اولویت بندی وظایف و رعایت حدود شرعی، عرفی و قوانین جاری از موارد دیگری است که باید مورد توجه قرار گیرد
برای مواجهه نقادانه با رسانه ها و پیامهای رسانه ای تفکر انتقادی که یکی از مهارتهای بنیادین توصیه شده برای ارتقای فردی می باشد را در کودکان تقویت کرد.
همچنین تفکر انتقادی یکی از مهارتهای توصیه شده توسط مجمع جهانی اقتصاد برای قرن بیست و یکم می باشد. ارتقای تفکر انتقادی را در کودکان و نوجوانان باید از تشویق به کنجکاوی و پرسشگری موثر آغاز کرد.
به مرور کودک می آموزد که هر پدیده ای عاملی دارد و نیاز است تا عوامل و علل را بشناسد. از این رهگذر با فنون اقناع مخاطب توسط رسانه ها و تولید کنندگان محتوا آشنا می شود و لایه های مختلف پیامها و مقاصد رسانه ای را در می یابد. برای شناسایی جریان رسانه ای باید با پنجگانه سواد رسانه ای آشنا شد.
برای شناخت پنجگانه سواد رسانه ای پنج پرسش اصلی مطرح می شود:
الف- این پیام توسط چه کسی فرستاده شده است؟ (مولف و فرستنده پیام)
ب- چرا این پیام فرستاده شده است؟ (هدف و انگیزه پیام)
ج- ازچه فنونی برای جلب توجه مخاطب استفاده شده است؟ (قالب و چهارچوب پیام)
د- چه افرادی این پیام را دریافت کرده و چگونه این پیام را درک می کنند؟ (مخاطب و گیرنده)
ه- چه سبک زندگی و ارزشهایی توسط این پیام ارسال و یا حذف شده است؟ (ساختار محتوا و پیام)
همچنین در تولیدات رسانه ای باید توجه داشت که اخلاق رسانه ای، حریم خصوصی، حفظ اسرار و رازهای خود و دیگران مورد توجه قرار گیرد.
برای تربیت رسانه ای نسل جدید چه باید کرد؟
با توجه به آنچه گفته شد علاوه برلزوم آشنایی والدین با فضای رسانه ای و ارتقای آن باید روشهایی کاربردی برای کودکان و نوجوانان برداشت. تعیین قواعدی برای رژیم مصرف رسانه ای یکی از این قدمهاست. امروزه تعدادی از مراکز سرویسهایی برای آگاهی از محتواهای مناسب برای کودکان و نوجوانان ارائه می دهند.
همچنین نظامهایی برای رده بندی محتواهای رسانه ای نظیر (اسرا در زمینه بازیهای رایانه ای) نیز در دسترس است که می توان از آنها بهره برد. تعیین زمانها و حتی مکانهایی برای دوری اعضای خانواده از فضای مجازی از دیگر توصیه هایی است که به والدین می شود. بازیهای رومیزی (برد گیمها) و نظایر آن به ارتباط بیشتر اعضای خانواده منجر می شود.
ایجاد کتابخانه والدین و فرزندان از دیگر راهکارهای موثری است که علاوه بر ترویج کتابخوانی می تواند فضای مناسبی برای دوری برنامه ریزی و محدود از فضای رسانه های مجازی از آن بهره برد. باید در نظر داشت مهمترین عامل برای تربیت موثر و صحیح کودکان و نوجوانان رعایت قواعد و قوانین از سوی والدین می باشد.
پدر و مادری که خود به صورتی افراطی و برنامه ریزی نشده از فضای مجازی و رسانه های آن استفاده می کند نمی تواند توقع تربیت رسانه ای صحیح از فرزندانش داشته باشد.
گاهی اوقات لازم است به جای در اختیار گذاشتن رسانه های مجازی مانند موبایل برای کودکانی که از سر رفتن حوصله شان شکایت می کنند (که ساده ترین راه است)، آنها را با این واقعیت مواجه کرد که در زندگی ممکن است گاهی حوصله تان سر برود پس خودتان با ابزار در اختیارتان راهی باید پیدا کنید
امروزه در محیطهای اثرگذار تربیتی بر کودکان و نوجوانان زیست بوم رسانه ای در کنار سایر عوامل مانند خانواده، همسالان و محیطهای آموزشی سهم عمده ای پیدا کرده است. این اهمیت هنگامی بیشتر می شود که با در دسترس بودن آسان رسانه ها، این عامل بر سایر عوامل نیز تاثیر بسیار بزرگی می گذارد. امروزه کمتر خانواده ای است که اعضای خانواده از جمله کودکان و نوجوانان از رسانه های اجتماعی و بازیهای رایانه ای برای پر کردن اوقات خود استفاده نکنند.
در گفتگوهای بین دو نوجوان بخش بزرگی به تجارب آنها از بازیهای رایانه ای اختصاص پیدا می کند. در محیط های آموزشی به خصوص پس از همه گیری کرونا رسانه های آنلاین سهمی بسیار بزرگ پیدا کرده اند. بدون شک نمی توان سهم این حوزه را در زندگیهای شخصی و اجتماعی نادیده انگاشت.
آشنایی با ساختار رسانه ها، نحوه استفاده از آنها و چگونگی تعامل و آموزش نسل جدید بر آینده افراد، خانواده ها و جوامع تاثیرات بزرگی خواهد گذاشت. نحوه برخورد بنیانگذراران و پیشروان فضای رسانه های آنلاین نظیر استیو جابز و بیل گیتز با فرزندانشان در این زمینه می تواند آموزنده باشد.
برای مثال استیو جابز از در اختیار قرار دادن محصولات شرکت اپل پیش از 18 سالگی برای فرزندانش و نیز بیل گیتز از حضور فرزندانش در شبکه های اجتماعی ممانعت به عمل می آوردند. البته این به معنای برخورد تقلیدانه و سختگیرانه بدون آگاهی با نسل بعدی نمی باشد بلکه بیشتر به مفهوم تلاش برای شناخت مشخصات فضای رسانه ها به ویژه آنلاین و رفتار مسئولانه و آگاهانه با نسل (زد) برای بهره بردن صحیح از آن می باشد.
به صورت کلی می توان سه رویکرد عمده در برخورد با رسانه ها اتخاذ کرد. برخورد بدبینانه و منع کودکان و نوجوانان از استفاده از این فضا، برخورد خوشبینانه و آزادی کودکان در بهره گیری از فضای رسانه ای و در نهایت برخورد واقع بینانه بر اساس محدودیتها و شروطی برای استفاده از رسانه ها.
دو روش اول که متاسفانه بسیاری از والدین آن را اتخاذ می کنند برخوردهایی منفعلانه و غیر مسئولانه می باشد که نتیجه ای جز سرخوردگی و یا تغییر هنجارهای فردی و اجتماعی نخواهد داشت. برای تربیت واقع بینانه رسانه ای فرزندان در دسترسی به فضای رسانه ای باید محدودیتها و شروطی را در نظر گرفت.
قدمهای لازم برای تربیت رسانه ای
چهار قدم اصلی برای تربیت رسانه ای کودکان و نوجوانان وجود دارد.
1- رژیم مصرف رسانه ای
2- مواجهه نقادانه با پیامهای رسانه ای
3- جریان شناسی رسانه ای
4- تولید رسانه ای.
در رژیم مصرف رسانه ای باید به نیازهای حقیقی و الزامات رشد و ارتقای مهارتهای هر شخص توجه داشت.
همچنین اولویت بندی وظایف و رعایت حدود شرعی، عرفی و قوانین جاری از موارد دیگری است که باید مورد توجه قرار گیرد
برای مواجهه نقادانه با رسانه ها و پیامهای رسانه ای تفکر انتقادی که یکی از مهارتهای بنیادین توصیه شده برای ارتقای فردی می باشد را در کودکان تقویت کرد.
همچنین تفکر انتقادی یکی از مهارتهای توصیه شده توسط مجمع جهانی اقتصاد برای قرن بیست و یکم می باشد. ارتقای تفکر انتقادی را در کودکان و نوجوانان باید از تشویق به کنجکاوی و پرسشگری موثر آغاز کرد.
به مرور کودک می آموزد که هر پدیده ای عاملی دارد و نیاز است تا عوامل و علل را بشناسد. از این رهگذر با فنون اقناع مخاطب توسط رسانه ها و تولید کنندگان محتوا آشنا می شود و لایه های مختلف پیامها و مقاصد رسانه ای را در می یابد. برای شناسایی جریان رسانه ای باید با پنجگانه سواد رسانه ای آشنا شد.
برای شناخت پنجگانه سواد رسانه ای پنج پرسش اصلی مطرح می شود:
الف- این پیام توسط چه کسی فرستاده شده است؟ (مولف و فرستنده پیام)
ب- چرا این پیام فرستاده شده است؟ (هدف و انگیزه پیام)
ج- ازچه فنونی برای جلب توجه مخاطب استفاده شده است؟ (قالب و چهارچوب پیام)
د- چه افرادی این پیام را دریافت کرده و چگونه این پیام را درک می کنند؟ (مخاطب و گیرنده)
ه- چه سبک زندگی و ارزشهایی توسط این پیام ارسال و یا حذف شده است؟ (ساختار محتوا و پیام)
همچنین در تولیدات رسانه ای باید توجه داشت که اخلاق رسانه ای، حریم خصوصی، حفظ اسرار و رازهای خود و دیگران مورد توجه قرار گیرد.
برای تربیت رسانه ای نسل جدید چه باید کرد؟
با توجه به آنچه گفته شد علاوه برلزوم آشنایی والدین با فضای رسانه ای و ارتقای آن باید روشهایی کاربردی برای کودکان و نوجوانان برداشت. تعیین قواعدی برای رژیم مصرف رسانه ای یکی از این قدمهاست. امروزه تعدادی از مراکز سرویسهایی برای آگاهی از محتواهای مناسب برای کودکان و نوجوانان ارائه می دهند.
همچنین نظامهایی برای رده بندی محتواهای رسانه ای نظیر (اسرا در زمینه بازیهای رایانه ای) نیز در دسترس است که می توان از آنها بهره برد. تعیین زمانها و حتی مکانهایی برای دوری اعضای خانواده از فضای مجازی از دیگر توصیه هایی است که به والدین می شود. بازیهای رومیزی (برد گیمها) و نظایر آن به ارتباط بیشتر اعضای خانواده منجر می شود.
ایجاد کتابخانه والدین و فرزندان از دیگر راهکارهای موثری است که علاوه بر ترویج کتابخوانی می تواند فضای مناسبی برای دوری برنامه ریزی و محدود از فضای رسانه های مجازی از آن بهره برد. باید در نظر داشت مهمترین عامل برای تربیت موثر و صحیح کودکان و نوجوانان رعایت قواعد و قوانین از سوی والدین می باشد.
پدر و مادری که خود به صورتی افراطی و برنامه ریزی نشده از فضای مجازی و رسانه های آن استفاده می کند نمی تواند توقع تربیت رسانه ای صحیح از فرزندانش داشته باشد.
گاهی اوقات لازم است به جای در اختیار گذاشتن رسانه های مجازی مانند موبایل برای کودکانی که از سر رفتن حوصله شان شکایت می کنند (که ساده ترین راه است)، آنها را با این واقعیت مواجه کرد که در زندگی ممکن است گاهی حوصله تان سر برود پس خودتان با ابزار در اختیارتان راهی باید پیدا کنید
