موبینگ یا آزار روانی در محل کار

موبینگ (Mobbing) زمانی است که یک گروه به صورت هماهنگ با قلدری با یک نفر رفتار کنند. این رفتار ممکن است در خانواده، مدرسه، محله، محل کار یا یک انجمن باشد. تجربه آزار روانی در محل کار یا موبینگ (Mobbing) یکی از بدترین تجربیاتی است که یک فرد شاغل ممکن است در طول دوران کاری خود با آن روبرو شود. محققان در خصوص ابعاد حقوقی این رفتار ناپسند و آزاردهنده، تحقیقی را انجام داده و نکات مهمی را بازگو گرده اند.
کار و فعالیت اقتصادی، راهی برای کسب ثروت به منظور تأمین مایحتاج زندگی است و از رهگذر همین فعالیت های شغلی است که انسان‌ها با یکدیگر پیوند می خورند و اجتماع انسانی محکم تر می شود. از سوی دیگر، کار و فعالیت شغلی، وسیله ای برای اثبات و بروز استعدادهای فردی است و به رشد و پرورش روحیه انسان کمک شایانی می‌کند. روابط کاری از جنبه‌های مهم حیات انسانی هستند که از طریق آن ها، ارتباطات گوناگونی شکل می‌گیرند که به صورت همکاری و یا رقابت و تعارض خود را نشان می‌دهند.
به واقع، در فرایند کار، روابط سالم و ناسالم مختلفی شکل می گیرند که می توانند هم به لحاظ فیزیکی و هم روحی، سلامت فرد را تحت تأثیر قرار دهند.
به بیان صاحب نظران، بروز آثار سوء فعالیت های شغلی به صورت حوادث و بیماری های شغلی مورد توجه قانون گذاران واقع شده و مقرراتی تحت عنوان حفاظت فنی و بهداشت کار در این خصوص تدوین شده اند. اما قسمت عمده این مقررات، معطوف به حوادث شغلی و آسیب های جسمی و راه های جلوگیری از آن ها است و آسیب های روحی ناشی از کار و فعالیت های شغلی، کمتر مورد توجه واقع شده و تدابیری برای مقابله یا کاهش آثار آن ها اندیشیده نشده است.
  آسیب های روحی ناشی از کار، اغلب در اثر استرس کار و سنگینی آن به وجود می آیند. اما در این میان، نوعی از آسیب‌های روحی وجود دارند که ناشی از روابط ناسالم کاری هستند و تحت عنوان موبینگ شناخته می شوند؛ امری که به عنوان آزار روانی عمدی در همه ادوار تاریخ روابط کاری وجود داشته است.
در رابطه با این موضوع، یکی از محققانی دانشگاه پیام نور تهران دست به انجام پژوهشی زده است که در آن رویکرد حقوقی برای پیشگیری و مبارزه با موبینگ در روابط کاری مورد بررسی قرار گرفته است.
موبینگ به مجموعه فعالیت‌های آزاردهنده اعم از تهدید و تحقیر اطلاق می‌شود که به قصد به ستوه آوردن و دور کردن فرد قربانی از کارگاه یا محل کار انجام می‌گیرد و آسیب‌های روحی و جسمی شدیدی به وی وارد می‌کند و هزینه‌های فردی و جمعی هنگفتی را به‌بار می‌آورد که مبارزه با آن را ضروری می‌نماید.
به گفته مقصود عبادی بشیر، استادیار و پژوهشگر گروه حقوق دانشکدة علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور تهران، در نظام حقوقی ایران اگرچه بر مبنای احترام به کرامت و حیثیت انسانی، تعهد کارفرما بر حفظ سلامت کارگر و اصل آزادی اشتغال، مبارزه با پدیده موبینگ توجیه‌پذیر است، اما در مقررات موضوعه، ضمانت اجرایی خاصی برای آن پیش‌بینی نشده است. ازاین‌رو تا زمان تدوین مقررات ویژه، براساس قواعد عمومی مسئولیت مدنی و کیفری، عامل آزار روانی قابل تعقیب است، اما این امر برای حمایت از شخص قربانی کافی نیست.
این محقق که یافته های خود را در فصل نامه مطالعات حقوق عمومی وابسته به دانشگاه تهران منتشر کرده است، می گوید: ضرورت پیشگیری و مقابله با پدیده موبینگ بر مبانی چندگانه‌ای استوار شده است؛ بدین ترتیب که رفتارهای ایذایی، با لزوم حفظ کرامت انسانی در تضاد بوده و اعمال تحقیرآمیز و تهدیدکننده مخالف حقوق شخصی کارگر هستند. از سوی دیگر برخی مصادیق موبینگ، متضمن تبعیض و نابرابری بوده و از این رو با اصول حقوق بشر در تضاد هستند.
در این میان در نظام حقوقی ایران و در قوانین موضوعه، پدیده موبینگ، پیش بینی نشده و رویه قضایی و دکترین حقوقی چندانی به مسئله توجه نشان نداده است. اما با توجه به آن که برخی از اصول قانون اساسی که بر کرامت انسانی و آزادی اشتغال تاکید کرده و نیز مقررات و قوانین عادی، مسئله حفظ سلامت جسمی و روحی نیروی کار را پیش بینی کرده اند می توان ضرورت مقابله با موبینگ را استنباط کرد.
به بیان عبادی بشیر، مجری این تحقیق، در خصوص شیوه جبران خسارت نیز، قربانی امکان اقامه دعوای مسئولیت مدنی و طرح دعوای کیفری را دارد، با این حال این شیوه های جبرانی کافی برای مقصود نیست، زیرا در دعوای کیفری طبق اصل قانون بودن جرم و مجازات، عمل باید قبلا از طرف قانونگذار جرم شناخته شده باشد، وگرنه صرف ایذایی بودن عمل برای تلقی آن به عنوان جرم کفایت نمی‌کند.
این محقق در انتها می افزاید: از این رو به منظور حمایت و صیانت از نیروی کار در برابر آزار روانی یا موبینگ، ضروری است که مقررات ویژه‌ای تدوین و به طور صریح، ضمانت اجرایی حقوقی و کیفری لازم پیش‌بینی شود. همچنین ضروری است موارد فسخ موجه قرارداد کار از سوی کارگر تعیین شوند، به خصوص فسخ ناشی از موبینگ و فشار روانی.