نظام قدرت از «زبان رسانه» چطور برای پیشبرد اهداف خود بهره می گیرد؟

در دنیای امروز، رسانه ها تلاش می کنند هر یک تصویر خود را از رویدادها بسازند و مخاطب را متقاعد کنند که تصویر ساخته و پرداخته آنان سویه های راست تر و درست تری با واقعیت دارد. اینچنین است که در دنیای امروز «جنگ شناختی» و «جنگ روایت ها» اتفاق می افتد. با وجود چنین تحولات جدیدی در عرصه رسانه، رویکردهای «پروپاگاندایی» یا «گزارش دهی» در رقابت های رسانه ای کارساز نیست و محکوم به شکست است. امروزه در سیاستگذاری رسانه ای «استراتژی تصویرسازی» است که نبض افکار عمومی را به دست می گیرد. رابطه رسانه و قدرت از وجوه مختلفی قابل بررسی است. گاه این رابطه به تبلیغات مستقیم رسانه برای دولت ها یا قدرت ها بدل می شود که یک رابطه پروپاگاندایی است. مواجهه پروپاگاندایی، هم در کشور ما و هم در بلوک غرب و شرق مسبوق به سابقه است.
این نوع از مواجهه، مواجهه روزآمدی نیست و در اغلب کشورها استفاده از این شیوه برای ارتباط بین دولت و مردم، کنار گذاشته شده است؛ چراکه پروپاگاندا اولا نوعی بیان یک طرفه است و تعاملی در آن وجود ندارد. دوم اینکه، احترام به دیدگاه های عمومی در آن کمتر لحاظ می شود؛ چرا که در این شیوه، رسانه برخوردی یک طرفه با مردم دارد. به همین دلیل، روش درستی در دنیای امروز محسوب نمی شود.
در این رویکرد، مخاطب کاملا بسیط تصور شده و رقابت بین گروه ها و گرایش های مختلف سیاسی لحاظ نمی شود. در شیوه پروپاگاندایی تصور بر این است که با بیانی پرحجم، مستقیم و شعاری می توان مخاطب را متقاعد کرد.
البته شکی نیست که پروپاگاندا هم یک روش در سیاست های رسانه ای است و حداقل دسته ای از مخاطبان را متقاعد می کند و اثردهی خود را در زمان خاص خود دارد. اما امروزه که مواجهه رسانه ها «مواجهه شناختی» شده است و از تکنیک های مختلف «روانی»، «منطقی»، «ذهنی» و «شناختی» برای متقاعد کردن مخاطبان استفاده می شود، دیگر استفاده از روش پروپاگاندا چندان اثرگذار و راهبردی نیست. این نکته ای است که امروزه در مدیریت رسانه ای نباید از آن غفلت کرد.
در جامعه ما به دلیل اینکه فضای فکری و رسانه ای بویژه در رسانه های تصویری و مدرن ، رشد متعادلی نداشته است، ما آنچنان که باید نتوانسته ایم از فضای پروپاگاندا خارج شویم و رویکردهای نوین را در سیاستگذاری رسانه ای و مدیریت رسانه ای خود محقق کنیم. این امر، برای ما دشواری هایی ایجاد کرده است؛ از جمله اینکه هر نوع اقدام رسانه ای، به پروپاگاندا متهم می شود! که نسبت به این مساله باید تجدیدنظر اساسی انجام دهیم. رویکرد دوم در رابطه با تعامل دولت ها و رسانه یا اساسا رابطه قدرت و رسانه، مواجهه روابط عمومی گونه با رسانه است. به این معنا که از رسانه، تنها به مثابه ابزاری برای تهیه گزارش خبری بهره گرفته می شود. این رویکرد، امروزه در رقابت های رسانه ای محکوم به شکست است؛ چراکه امروزه زبان تعامل با مردم دیگر زبانی یکجانبه و گزارش دهنده نیست؛ هرچند که در جای مناسب و زمان مناسبش به این رویکرد هم نیاز داریم، اما این بدان معنا نیست که زبان گزارش دهی، روشی موثر و کاربردی در دنیای رسانه ای امروز است.
علی رغم همه زحماتی که دولت های مختلف کشیده اند و اقداماتی که اصحاب رسانه در رابطه با دولت ها انجام داده اند اما بطور عمده یکی از این دو رویکرد «پروپاگاندا» یا «روابط عمومی» رویکرد عمده رسانه های ما بوده است. اغلب رسانه ها حتی کارگزاران رسانه های حکومتی نتوانسته اند چندان از شیوه های جدیدتر استفاده کنند که چرایی این امر، جای تحلیل بیشتر دارد.
مادامی که این اتفاق نیفتد، این گزارش دهی ها چندان مورد پذیرش واقع نمی شوند و اثرگذاری کمی بر مخاطب خواهند داشت؛ چراکه دنیای امروز، دنیای مواجهه و مقابله رویکردها و گفتمان ها از رهگذر رسانه هاست. درست است که رسانه ها قالب های زیبایی همچون فیلم ، مستند، سرگرمی و... را به پیش چشم می آورند اما در پس این دنیای جذاب رسانه ای، منازعات رسانه ای و ایدئولوژیکی وجود دارد. ما در جهانی پر از منازعات ایدئولوژیک، فرهنگی و سیاسی بسر می بریم و این رسانه ها هستند که این منازعات را برای ما به ظهور رسانده و بیان می کنند و چیزی مستقل از این منازعات نیستند. در شرایطی که بیان رسانه ای «شناختی» و «ترکیبی» شده است، دیگر نمی توان به گزارش دادن (رویکرد روابط عمومی) یا رویکرد پروپاگاندایی اکتفا کرد، بلکه هر رسانه باید له یا علیه موضوعات مختلف «تصویر» خود را بسازد و مواضع خود را له یا علیه آن نشان دهد. بنابراین، کار اصلی رسانه، «تصویرسازی» است که به طرق ظریف تر و حساس تری نسبت به رویکرد روابط عمومی یا رویکرد پروپاگاندایی صورت می گیرد. این تغییری است که ما باید در حوزه رسانه ای خود رقم بزنیم.
در سیاستگذاری رسانه ای با رویکرد تصویرساز، دیگر مواجهه مستقیم و علنی با اخبار صورت نمی گیرد؛ بلکه با مواجهه ای نرم و به اصطلاح زیرپوستی، خبر ساخته و پرداخته می شود؛ به عنوان مثال با برنامه های سرگرمی مثل ورزش و فوتبال بخشی از آن «تصویر کلی» کامل می شود و بدون اینکه مواجهه مستقیم یا علنی با اخبار صورت گیرد با یک استراتژی نرم با مخاطب مواجه می شوند. در وهله نخست دشمنان و در درجه دوم هموطنانی که ایدئولوژی غربی را پذیرفته اند در ساخت این تصاویر خوب عمل کرده اند اما متاسفانه ما هنوز در جبهه انقلاب اسلامی، موفق نشده ایم این کار را به نحو احسن انجام دهیم. وقتی نتوانیم چنین تصویری بسازیم، از دایره رقابت رسانه ای حذف خواهیم شد.
دشمنان وقتی می خواهند تصویری بسازند، اجزای این تصویر را همچون یک پازل در درازمدت با صبر و حوصله در کنار هم می چینند. اما در نگاه بسیاری از اهالی رسانه ما، چنین اقدامی معنی ندارد. غافل از اینکه پاسخگویی از رهگذر رسانه ها به تنهایی نمی تواند ساخت این تصویر را عملیاتی کند و تصویر جایگزین شده را کنار بزند. وقتی نتوانیم چنین تصویری بسازیم، عملا از دایره رقابت حذف خواهیم شد و رقیبانی که تصویر را ساخته اند به تولید و بازتولید قدرت خواهند پرداخت. این مهمترین نکته ای است که نیروهای انقلابی باید به آن توجه جدی تری داشته باشند.
وقتی خود را به «ساخت تصویر رسانه ای» ملزم می کنیم، طبعا باید تلاش کنیم که همه قدرت، داشته ها و سرمایه های انسانی خود را برای خلق این تصویر بسیج کنیم. چون نفس این تصویر، خود قدرت زا است و طیف های غربی کاملا این مهم را درک کرده و به لحاظ رسانه ای از آن استفاده می کنند. اما برخی نیروهای انقلابی در این زمینه دچار تاخیر و دیرکرد شده اند و این مساله می تواند به زحماتی که در جبهه انقلاب رخ می دهد، آسیب بزند و نتیجه را کمرنگ کند. بنابراین، لازم است که بازنگری اساسی در رابطه بین رسانه و دولت ها صورت گیرد.