چگونه چالش‌های عاطفی کودکان در بحران کرونا را کنترل کنیم؟

در این شرایط که با شیوع و همه‌ گیری ویروس کرونا مواجه هستیم، توجه به حفظ سلامت جسمی و روانی کودکان از اهمیت و اولویت ویژه‌ای برخوردار است و حمایت عاطفی و روانی والدین از فرزندان نقش مؤثری در کاهش فشارها، اضطراب و استرس‌های ناشی از این بیماری دارد، در این خصوص با شیرین وثوق، روانشناس و خانواده درمانگر گفت‌وگویی داشته‌ایم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:


رفتار همراه با استرس والدین در دوران کرونا چه تأثیراتی بر کودکان دارد؟
کودکان قادر به درک استرس و اضطراب والدین خود هستند و این تفکر که کودکان قادر به درک استرس و اضطراب موجود در والدین خود نیستند کاملاً اشتباه بوده و حتی گاهی رفتارهای واقعی و تظاهری والدین را در برخورد با خود که ممکن است توأم با آرامش واقعی یا ظاهری باشد به راحتی تشخیص می‌دهند، بنابراین نیاز است تا در برخورد با آنها به ویژه در اپیدمی کرونا که باعث شده تا کودکان تمام وقت خود را در کنار خانواده و والدین بگذرانند، بسیار دقت کنیم و بدانیم که استرس و اضطراب ما به راحتی به آن‌ها منتقل می‌شود و همه اینها باعث بروز اضطراب و نگرانی در آن‌هاو در موارد شدیدتر اختلالاتی مانند افسردگی می‌شود.

اعضای خانواده چگونه باعث بروز استرس در کودکان می‌شوند؟
خانواده‌ها باید با انجام تکنیک‌های کنترل استرس یا حرکت‌های آرام‌سازی سعی در کنترل استرس داشته و مانع هجوم افکار منفی به ذهن خود شوند، چرا که کلمات قدرت فراوانی دارند و اعضای خانواده می‌توانند با نوع بیان احساسات خود، کودکان را در هم شکسته یا آرامش را در آن‌ها حاکم کنند، استفاده از کلمات تأکیدی و مثبت در جمع خانواده به ویژه در برخورد با کودکان بسیار مؤثر بوده و سبب کنترل استرس کودکان خواهد شد، پس نیاز است تا برنامه‌های متنوعی برای کودکان در خانه داشته باشیم تا جایی که حتی اگر خودمان با استرس فراوانی مواجهیم از انتقال این احساس منفی به کودکان پیشگیری کنیم و مانع آسیب به آنها شویم.

والدین چگونه باید تاب‌آوری کودکان را در دوران کرونا بهبود ببخشند؟
توجه به ابعاد گوناگون رشد کودکان از نظر عاطفی، اجتماعی، جسمی، روانی، اخلاقی، آموزشی و تربیتی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و در حفظ سلامت و تعادل شخصیتی آن‌ها مؤثر است، حمایت عاطفی و روانی از کودکان و انجام بازی‌های مختلف با آن‌ها در محیط خانه تأثیرات سازنده و مثبتی در رشد فکری، عاطفی و اجتماعی کودکان دارد و در کاهش اضطراب‌ها و نگرانی‌های ناشی از قرنطینه خانگی، ابتلا به کرونا و سایر مشکلات ناشی از شیوع کرونا تأثیر بسزایی دارد و میزان تاب‌آوری آن‌ها را در شرایط سخت و بحرانی تقویت می‌کند، والدین نقش مهمی در افزایش یا کاهش تاب‌آوری کودکان خود دارند و نباید از بهبود شرایط در این دوران برای کودکان خود غافل شوند.

اپیدمی کرونا زمینه‌ساز بروز چه مشکلاتی در کودکان شده است؟
افزایش استرس و در نتیجه بیقراری، افزایش اضطراب و در نتیجه زودرنجی یا پرخاشگری، غمگین شدن در نتیجه گوشه‌گیری و افسردگی، ترس از مرگ خود یا نزدیکان بر اثر تماشای اخبار، محرومیت از حمایت اجتماعی بر اثر دوری از دوستان، از بین رفتن نظم و ساختار ذهنی بر اثر تعطیلی مدارس، افزایش وزن به دلیل کم‌تحرکی و به‌هم‌خوردن چرخه خواب و بیداری و در نتیجه مشکلات کاهش توجه و تمرکز در انجام تکالیف از جمله تأثیرات اپیدمی کرونا است که اغلب خانواده‌ها با آن درگیر هستند و بی‌توجهی به این موضوعات ممکن است کودکان را از نظر روانی به شدت دچار چالش کند و تا جایی پیش برود که حتی با مشاوره‌های روانشناسی نیز نتوان کودک را درمان کرد و کودک به درمان دارویی نیاز پیدا کند. شرایط به شدت حساس و بحرانی است، زیرا همچنان که این اپیدمی ادامه دارد این مدت طولانی دور ماندن از برنامه‌های روزمره مانند رفتن به مهدکودک و مدرسه، نبود ارتباط با دوستان و … به شدت برای کودکان آسیب‌زا خواهد بود.

مهم‌ترین علت افسردگی کودکان در دوران کرونا چیست؟
افسردگی دومین اختلال سلامت روان در جوامع است و با توجه به شیوع کرونا میزان این اختلال بسیار بیشتر هم شده است و احتمالاً با توجه به شرایط فعلی اگر به بهبود اوضاع روانی خانواده کمک نکنیم، بیشترین کسانی که دچار اختلالات روانی می‌شوند، کودکان هستند و احتمال ابتلا به افسردگی در بین کودکان بسیار پررنگ‌تر خواهد بود.
در دوران شیوع کرونا افراد و به‌خصوص کودکان از برقراری روابط اجتماعی به‌عنوان یک نیاز ضروری محروم هستند، همین مسئله ممکن است آثار مخربی روی روح و روان آن‌ها بر جای بگذارد که به دنبال آن احتمال بروز افسردگی و اضطراب بسیار بالا خواهد بود و اخبار ناگوار، فقدان و از دست‌دادن اعضای خانواده، تغییر در شیوه و سبک زندگی، مرگ ناگهانی، نبود حامی در خانواده، نبود تبادل صمیمیت و ارتباط با افراد نزدیک خانواده، از جمله مهم‌ترین عوامل روانی تأثیرگذار در دوران کرونا در کودکان است و همین‌طور سرعت وقوع این اتفاقات به‌قدری بالا است که از کودکان فرصت سازگاری را گرفته است و زمینه‌ساز افسردگی و تنهایی در آنهاست.

چه تکنیک‌هایی می‌تواند به روبرو شدن با مسائل در کودکان و والدین کمک کند؟
کودکان برای مقابله با پریشانی و اضطراب، به پرورش تکنیک‌های روبرو شدن با مسائل نیاز دارند، صحبت کردن با آن‌ها، در میان گذاشتن احساسات با کسی که به آن‌ها اهمیت می‌دهد، نوشتن درباره احساسات یا استفاده از هنر ابراز احساسات، آموزش و استفاده از ذهن‌آگاهی برای تمرکز و حفظ آرامش کودکان، ورزش کردن در خانه یا حیاط خانه، ایجاد محیطی شاد، روش‌هایی برای حمایت از کودکان در این دوران است که باید مورد توجه والدین باشد و با سهل انگاری از روح و روان کودک نگذرند و سبب آسیب به روان کودک خود نشوند.

همچنین والدین اغلب تلاش می‌کنند از کودکان محافظت کنند، اما حرف آخر این است که کودک باید بیاموزد چگونه مسئولیت مراقبت از سلامت خود را بر عهده بگیرد، این آموزش می‌تواند از سنین پایین شروع شود. بزرگسالان باید بر این وسوسه که دقیقاً به کودک بگویند چه کاری انجام دهد غلبه کنند. بزرگسالان می‌توانند به کودک بگویند چه چیزهایی مهم است و سپس به او اجازه دهند به نحوه انجام دادن آن‌ها فکر کند. برای خردسالان، این کار می‌تواند انتخاب صابون برای شست‌وشوی دست یا انتخاب آهنگ برای خواندن هنگام شست‌وشوی دستانشان باشد. اجازه دهید کودکان تا اندازه‌ای که می‌توانند و متناسب با سطح رشد و پرورش آن‌ها است، مسئولیت رفتار خود را بر عهده بگیرند.

رفتارهای پس از کرونا در کودکان چگونه خواهد بود و ممکن است چه رفتارهایی از خود بروز دهند؟
با پایان دوران کرونا ممکن است شادی و نشاط به کودکان بازگردد و یا باعث افسردگی و یا حتی شدت گرفتن افسردگی و سایر اختلالات روانی در کودکان شود، مشخص نیست که با تمام شدن دوران کرونا بتوانیم همچون گذشته از کودکان انتظار رفتارهای اجتماعی و برخورد با مشکلات را داشته باشیم، البته تمام این موارد به شرایط خانه و نوع برخورد والدین با کودکان و به طور کلی برخورد والدین در این شرایط بستگی دارد و هر کودکی با توجه به شرایط ممکن است نوع متفاوتی از خوشحالی یا افسردگی را بروز دهد، چرا که امکان دارد در آغاز حس سرخوشی و شادی داشته باشیم اما این احساس می‌تواند به سرعت به نوعی سرخوردگی و اندوه بینجامد و باید بپذیریم که جهان دیگر مانند دوران پیش از همه گیری کرونا نخواهد بود.