اعتیاد رفتاری یا Behavioral addiction چیست ؟

اعتیاد رفتاری در مقابل (اعتیاد شیمیایی) یا اعتیاد نرم، یا اعتیاد غیروابسته به مواد، نوعی از اعتیاد است که منشأ آن از مصرف کردن مواد مخدر نباشد. اعتیاد رفتاری عبارت است از انجام اجبارگونه و تکراری یک رفتار تا حدی که منجر به آسیب به سلامت بدنی، ذهنی یا مالی شود. اگر رفتاری با وجود نتایج مخرب فوق تکرار شود، این نشانه‌ای از اعتیاد فوق خواهد بود.

وضعیت‌هایی که به عنوان اعتیاد رفتاری توصیف می‌شوند، جزئی از اختلالات تبیین شده در آخرین نسخه از راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی (DSM-5) نیست، زیرا به تصریح خود آن مرجع، هنوز شواهد کارشناسانه کافی برای ایجاد معیارهای تشخیصی و توصیف اصولی این رفتارها به عنوان بیماری روانی وجود ندارد.
اعتیاد رفتاری به رفتاری اجباری وسواس مانند گفته می‌شود که فرد مبتلا نمی‌تواند آن را کنترل کند و با وجود آسیب‌هایی که به خود وی و دیگران می‌رساند نمی‌تواند فقط با اراده خود از آن دست بردارد. این گونه رفتارهای اعتیادی عبارتند از قمار، روابط جنسی، اعتیاد به غذا یا پرخوری، اعتیاد به کار و اینترنت.

اصطلاح رفتارهای اعتیادی را می‌توان درباره انواع رفتاری‌ها مزمن و وسواس گونه که باعث می‌شود فرد مبتلا دچار اضطراب و تشویش شود اما با مصرف مواد شیمیایی مخدر همراه نیست، به کار برد. درک و پی بردن به ماهیت رفتارهای اعتیادی کار چندان ساده‌ای نیست.

تشخیص اعتیاد به مواد مخدر به علت اینکه فرد معتاد مواد عملاً مصرف می‌کند و عوارض و نشانه‌های اعتیاد به مواد نیز کاملا مشخص هستند به سادگی امکان‌پذیر است. برای مثال وقتی فردی به کوکائین اعتیاد داشته باشد، مردم به راحتی می‌توانند معتاد بودن این فرد را تشخیص دهند. شخص معتاد به مواد مخدر با آنکه می‌داند مصرف این ماده مخدر پیامدهای بسیار مخرب و زیان‌آوری برای خود او و دیگران دارد اما نمی‌تواند مصرف آن را فقط با تکیه به اراده خود قطع کند یا مصرف مواد را کنترل کند.
مصرف‌کنندگان مواد مخدر معتاد هستند و از ظاهر و رفتار آن‌ها به خوبی می‌توان معتاد بودن آن‌ها را تشخیص داد. بر خلاف رفتارهای اعتیادی که تحقیق و پژوهش چندانی درباره آن صورت نگرفته است درباره اعتیاد به مواد مخدر تحقیقات بسیار گسترده و فراوانی انجام شده است و نتیجه همه تحقیقات نشان می‌دهد که اعتیاد به مواد مخدر در واقع یک نوع بیماری است که بر اثر آسیب دیدن مغز ایجاد می‌شود. مصرف مواد شیمیایی مخدر باعث می‌شود که سیستم ارتباطی مغز فرد معتاد به تدریج از حال عادی و طبیعی خارج شود. خلاصه اینکه اعتیاد به مواد مخدر علائم و نشانه‌های بسیار مشخصی دارد و به راحتی می‌توان معتاد بودن یک فرد به مواد مخدر را تشخیص داد. بر خلاف اعتیاد به مواد مخدر، رفتارهای اعتیادی در بیشتر مواقع نادیده گرفته شده و چندان جدی گرفته نمی‌شوند چون این نوع اعتیاد با مصرف مواد شیمیایی همراه نمی‌باشد.

از جمله عوامل و مسائل دیگری که باعث می‌شود تشخیص رفتارهای اعتیادی دشوار شود این است که رفتارهایی که حالت اعتیاد پیدا کرده‌اند در واقع جزیی از رفتارهای روزمره انسان‌ها هستند و رفتارهای عجیب و غریبی نیستند که بتوان غیرعادی بودن آن‌ها را به راحتی تشخیص داد. کارها و رفتارهایی همچون خوردن و نوشیدن، کار کردن و لذت بردن از رابطه جنسی در واقع بخشی از زندگی هر انسانی را تشکیل می‌دهند. به همین علت است که به اعتیاد رفتاری ” اعتیاد فرایند” نیز گفته می‌شود.

برخلاف مصرف مواد مخدر که کاری غیر طبیعی و غیر عادی برای یک انسان سالم محسوب می‌شود، رفتارهای اعتیادی بخشی از فرایند زندگی انسان محسوب می‌شوند. فقط زمانی که اینگونه رفتارها حالت وسواس و مخرب پیدا می‌کنند به آن‌ها رفتاری اعتیادی گفته می‌شود.

متخصصان و مراکز علمی در غرب به تازگی به ماهیت رفتارهای اعتیادی پی برده و به تشریح و معرفی آن پرداخته اند. الگوهای رفتاری افرادی که به رفتارهای اعتیادی مبتلا هستند و کسانی که به مصرف مواد مخدر اعتیاد دارند در بسیاری از زمینه‌ها به یکدیگر شباهت دارد.

درواقع بسیاری از کسانی که به مصرف مواد مخدر اعتیاد دارند از رفتارهای اعتیادی نیز رنج می‌برند. همه معتادها برای اینکه در درون خود احساس بهتری داشته باشند به چیزهایی در خارج از وجود خود متوسل می‌شوند. (در جلسات انجمن‌های گمنام این جمله اغلب تکرار می‌شود که «بهبودی مسئله‌ای است که باید در درون انسان ایجاد شود»). معتادان، اعم از معتاد به مواد مخدر یا روابط جنسی تلاش می‌کنند تا از احساس ناخوشایند و ناراحت کننده‌ای که آن‌ها را عذاب می‌دهد فرار کنند و سعی می‌کنند تا احساس خوبی به دست آورند تا بتوانند با تشویش‌هایی که با آن دست به گریبان هستند کنار بیایند یا از احساس درماندگی و عاجز بودن و این گونه احساسات آزار‌دهنده خلاص شوند.

برای مثال بسیاری از کسانی که به مواد مخدر اعتیاد پیدا کرده‌اند در ابتدا برای اینکه احساس آرامش کنند و مشکلات اجتناب ناپذیر زندگی را تحمل کنند و با ناراحتی‌ها و تشویشی که از آن رنج می‌برند کنار بیایند به مصرف مواد مخدر روی آوردند.

در واقع مواد مخدر آن کاری را برای افرادی که به اعتیاد روی آورده‌اند انجام می‌داد که خود آن‌ها فقط با تکیه به قدرت درونی خود قادر به انجام آن نبودند. برخی از افراد نیز برای فرار از مشکلات زندگی و تشویش‌ها و نگرانی‌های خود و پیداکردن احساس بهتر و آرامش، به قمار روی می‌آورند یا اینکه تمام طول روز را برای فرار و مقابله با مشکلات زندگی پشت کامپیوتر می‌گذراند.

افراد معتاد، معتاد بودن خود را به شدت انکار می‌کنند چون متخصصان درمان اعتیاد، انکار کردن را یکی از نشانه‌های این بیماری محسوب می‌کنند. اعتیاد تنها بیماری است که فرد بیمار، بیمار بودن خود را انکار می‌کند باید توجه داشت که انکار اعتیاد یکی از عمده‌ترین عوامل و موانع بهبودی از بیماری رفتارهای اعتیادی نیز می‌باشد، است.

با توجه به اینکه رفتارهای اعتیادی بخشی از رفتارهای روزمره زندگی هستند در نتیجه کسانی که از این نوع اعتیاد رنج می‌برند راحت‌تر می‌توانند حالت اعتیادی رفتارهای خود را انکار کنند چون آن رفتارها در واقع بخشی از رفتارها و اقداماتی هستند که انسان‌ها هر روز آن‌ها را انجام می دهند و فرد معتاد نیز انکار می‌کند که رفتار او از حالت عادی خارج شده و حالت غیرطبیعی و ناسالم پیدا کرده است.

بیشتر کسانی که به رفتارهای اعتیادی مبتلا هستند می‌گویند ما که مواد مصرف نمی‌کنیم که معتاد بشویم و با گفتن این حرف مشکلی را که از آن رنج می‌برند یعنی رفتارهای اعتیادی خود را توجیه می‌کنند. بیشتر معتادان به اعتیادهای رفتاری به عواقب خطرناکی چون زندان و تیمارستان که بسیاری از معتادان به مواد مخدر با آن روبرو می‌شوند، دچار نمی‌شوند و برای پیدا کردن مواد مخدر خود را به آب و آتش نمی‌زنند و به همین علت به راحتی ادعا کنند که مشکل آن‌ها بسیار ناچیز است و مسئله مهمی محسوب نمی‌شود.

بسیاری از معتادان به رفتارهای اعتیادی پس از گذشت زمان طولانی از اعتیادشان، سرانجام از انکار دست بر می‌دارند و رفتارهای اعتیادی خود اعتراف می‌کنند و پس از کنار گذاشتن انکار است که می‌توانند در راه بهبودی خود از رفتارهای اعتیادی قدم بردارند. عواقب و پیامده‌های رفتارهای اعتیادی به همان اندازه اعتیاد به مواد مخدر واقعی و شدید هستند.

رفتارهای اعتیادی نیز می‌توانند همانند اعتیاد به مواد مخدر زندگی انسان را تباه و عواقب بسیار مخرب و ویرانگری داشته باشد. در میان عواقب و پیامدهای رفتارهای اعتیادی می‌توان به از دست دادن شغل، متلاشی شدن کانون خانواده، فلاکت و مشکلات مالی، بستری شدن در بیمارستان روانی و در نهایت خودکشی اشاره کرد.

 متداول ترین اعتیاد های رفتاری عبارتند از :

شرط بندی یا قمار
شخص معمولا به تدریج شروع به بازی کردن می کند، و کم کم، مقدار و فراوانی آن افزایش می یابد. با ترکیبی از ضررهای مالی که از این اعتیاد بوجود می آید و خود اعتیاد به این رفتار، شخص را وارد بدهکاری کرده و مشکلات مالی، کاری، خانوادگی، و حتی حقوقی بوجود می آورد. در نتیجه، بستگان و نزدیکترین دوستان شخص اغلب باید برای کمک به او اقدام کنند.
شیوه های آنلاین و جدید قماربازی باعث آسانتر شدن شروع قمار و ادامه آن شده است. اتاق های قماربازی آنلاین و شرط بندی آنلاین تعداد مبتلایان به این اعتیاد را افزایش داده و درمان را سخت تر کرده است.
خرید اجباری
این اعتیاد خرید اجباری و تکانشی و بدون تفکر محصولات بدون دلیل یا نیاز است. اگرچه آنها معمولا گران نیستند، اما افراد با خریدهای متعدد و پی در پی در نهایت با مشکلات مالی مواجه می شوند. این اعتیاد در کشورهای صنعتی متداول تر است، و با توجه به شیوه راحت تر خرید (آنلاین) رو به افزایش است.
اعتیاد کاری
متخصصان این اعتیاد را با تعداد ساعت هایی که یک شخص بدون داشتن نیاز واقعی، مالی، و مانند اینها به کار اختصاص می دهند تعریف کرده اند. اولویت اول و اصلی شخص مبتلا به این اعتیاد زندگی کاری است و دیگر ابعاد زندگی در اولویت بعدی قرار دارند.
این نوع اعتیاد نیز بیشتر در کشور صنعتی دیده می شود.
اعتیاد به سکس
اعتیاد به سکس یعنی تمایل و تکرار بیش از حد فعالیت های جنسی علیرغم پیامدهای منفی آن . افراد به این اعتیاد بطور واقعی رنج می برند. به این علت که انجام فعالیت های جنسی اشتیاق شان به این امر را کاهش نمی دهد، اما بطور واقعی آنها به تکرار مداوم آن ترغیب می کند.
اعتیاد به صفحه
این یکی از اعتیادهایی است که در زمرۀ "اعتیادهای جدید" نامگذاری شده است و بطور زیاد میان جوانان و نوجوان رایج است. برای مدت زمان زیادی، متخصصان دربارۀ این موضوع که آیا واقعا این رفتار را باید اعتیاد نامید یا خیر بحث کرده اند. نهایتا آنها توانستند مواردی از اعتیاد به صفحه را شناسایی کنند که شامل موارد زیر است:

• بازی های ویدئویی
  تلویزیون
  شبکه های اجتماعی
  کامپیوترها
  گوشی های همراه