نوشتن از خودکشی سیاه‌نمایی نیست
خودکشی در غیبت آموزش عمومی
هیچ کس نمی‌داند آن روزی که «مریم» دختر هجده سالهای که در فروردین سال 1384 تصمیم گرفت در ایستگاه متروی شهید بهشتی دست به خودکشی بزند، چه چیزی در سر داشت؟ این‌که کسی با یک برنامه قبلی به سمت مترو حرکت کند، برای ورود به مترو بلیط تهیه کند و بعد از عبور از گیت‌ها منتظر رسیدن قطار باشد تا آخرین پرده از نمایشنامه زندگی خودش را کارگردانی کند، ممکن است تصورش برای افرادی که در شرایط عادی هستند، سخت باشد.
این‌که آن روز «مریم» در سالن مترو نشسته بوده و با عبور چندمین قطار برنامه خود را عملی کرده کسی نمی‌داند، این‌که آیا بارها و بارها با آمدن هر قطار از تصمیم خودش منصرف شده یا آن قدر مصمم بوده که وقتی صدای اولین قطار را از داخل تونل شنیده خودش را به لبه ایستگاه رسانده، کسی نمی‌داند.
شاید آخرین نفری که موفق شده چشمان «مریم» را ببیند همان راهبر مترو(راننده قطارهای شهری) باشد. اما «مریم» با کاری که انجام داد اولین قربانی خودکشی در سالن‌های مترو در ایران نام گرفت.
حالا از آن روز به بعد هر ساله با خبرهایی از این دست روبه‌رو می‌شویم، این‌که تعدادی خودشان را در مقابل قطارهای درون‌شهری رها کرده‌اند تا شاید این‌گونه بتوانند از هر آن چیزی که در سر دارند رها شوند.
بعضی از آنها بلافاصله کشته میشوند و برخی دیگر دچار نقص عضو میشوند؛ مثلا اردیبهشت سال 86 دختر 21سالهای در ایستگاه متروی امام خمینی(ره) جان خود را به خطر انداخت. البته او جان سالم به در بردريال اما در این حادثه دو دستش را از دست داد.
عضو جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی در ایران، در خصوص این‌که معمولا افراد مستعد از چه روش‌هایی برای خودکشی استفاده می‌کنند به روزنامه «همدلی» می‌گوید: « مهمترین عامل در دسترس بودن آن روش است. البته چنین تصمیمی از جنبه اجتماعی و فرهنگی هم متاثر میشود، مثلا خودسوزی به‌ویژه در مناطق غربی کشور علاوه بر در دسترس بودن، جنبه فرهنگی هم دارد.»
دکتر کاظم ملکوتی، عضو جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی در ایران، ادامه می‌دهد:«یک نفر به اسلحه دسترسی دارد، دیگری به قرص، یک نفر به نفت، و از آنها برای هدف خود استفاده می‌کنند. مترو هم به خاطر این‌که امکان دسترسی به آن وجود دارد مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بنابراین یکی از راه‌های پیشگیری این است که بیایند امکان دسترسی را به روش‌های خودکشی کم کنند. مثلا اگر پل روش خودکشی است، بیایند نردهگذاری کنند، اگر قرص، اسلحه یا نفت روش خودکشی است آن را از دسترس دور کنند، برای مترو هم یکی از روش‌ها امکان فاصله‌گذاری است.» امکانی که حالا گویی در متروی تهران دارد فراهم میشود تا شاید بتواند از بروز اتفاق‌های تلخ مشابه جلوگیری کند.
در همین رابطه سرهنگ سعید عطاالهی، رئیس پلیس متروی تهران در گفت‌وگویی که با تسنیم داشته به طرح‌هایی برای پیشگیری از اقدام به خودکشی در متروی تهران اشاره کرده است.
وی عنوان کرده:«یکی از اقدامات پیشگیرانه در این زمینه استفاده از «دیوار شیشه‌ای» در ایستگاه‌های مترو است کما این‌که بعضاً در برخی از کشورها این کار انجام میشود، اما انجام این کار نیز هزینه‌های سنگینی در پی دارد، تصمیماتی در این زمینه اتخاذ شده و قرار است در 35 ایستگاه این دیوارهای شیشه‌ای نصب شود و اقدامات کارشناسی و زیرساختی آن در حال انجام است و در دستور کار قرار دارد.»
اما این‌که چرا تعدادی از افراد برای عملی کردن یک تصمیم اشتباه به نام خودکشی از مترو استفاده می‌کنند، جدا از در دسترس بودن این روش، گویا می‌تواند حاوی یک پیام باشد.
«کاوه قادری»، روانشناس، در گفت‌گو با «همدلی» دراین باره می‌گوید:«این‌که کسی در فضای عمومی دست به خودکشی می‌زند احتمالا نقدی به ساختارهای اجتماعی دارد.
احتمالا می‌خواهد یک پیامی به جامعه بدهد، این انتقال پیام می‌تواند هر چیزی باشد. می‌تواند بی‌عدالتی باشد، حقی از او ضایع شده باشد. این انتقال پیام نوعا به حکومت یا دولت نیست، مخاطب می‌تواند خانواده‌اش باشد، می‌تواند محله‌اش باشد، البته که گاهی مخاطب حکومت و دولت هم می‌تواند باشد.
این بخش از ماجرا نیاز به تحلیل‌های جدی دارد.» اما سوی دیگر خودکشی‌هایی از این دست همواره برنامه‌ریزی شده نیست، قادری ادامه می‌دهد:«خیلی مواقع هم خودکشی‌ها برنامه‌ریزی شده نیستند، برخی موارد به‌ویژه در کسانی که مصرف مخدر دارند گاهی در واکنش به یک توهم خودکشی می‌کند.
همچنین مثلا گاهی آدم‌ها در جاده به پیچ تندی می‌رسند با خودشان فکر می‌کنند اگر نپیچیم چه میشود؟ در مترو هم اکثر آنهایی که کنار مترو هستند حداقل یک بار به این فکر کرده‌اند که اگر بیفتند داخل ریل چه میشود؟
حالا اگر کسی در این وضعیت تکانه‌های پرخاشگرانه هم داشته باشد، ممکن است یک بار متاثر از این اتفاق خودش را در مقابل قطار مترو رها کند.»
بنابراین با وجود این‌که اقدام به خودکشی در مترو می‌تواند برنامه‌ریزی شده باشد یا این‌که هیچ برنامه قبلی وجود نداشته باشد، آنچه مهم است پیشگیری از این حادثه‌ها است.
از این‌رو در کنار نصب دیوارهای شیشه‌ای در مترو، استفاده از روش‌هایی مانند نصب چراغ‌های آبی رنگ در سالن‌های مترو از جمله راهکارهایی است که در نتیجه برخی از پژوهش‌ها می‌تواند تاثیر بسیاری در کاهش موارد اقدام به خودکشی داشته باشد.
در یک گزارش از واشنگتن‌پست و به نقل از ایسنا، در نتیجه پژوهشی حد فاصل سالهای 2000 الی 2010 در ژاپن نصب چراغ‌های آبی‌رنگ که اثرات کاهش جرم و کاهش رفتارهایی مانند خودکشی دارد، خودکشی به وسیله مترو را تا حدود 74درصد کاهش داده است.
همچنین متروی لندن اعلام کرده که آموزش‌های عمومی سبب شده تعداد مداخله افراد در برخورد با کسی که قصد خودکشی را دارد افزایش پیدا کند و همین آمار خودکشی را کاهش داده است. آموزش‌های عمومی در خصوص خودکشی چیزی است که به نظر می‌رسد همان حلقه مفقوده و البته مهم در ایران باشد، همان حرف‌های مگویی که گمان میشود اگر گفته شود ترویج و تبلیغ خودکشی است در صورتی که بسیاری از کارشناس‌ها معتقدند چنین چیزی نیست.
ملکی، روانپزشکی که سال‌ها در خصوص خودکشی مطالعه کرده است در همین رابطه به «همدلی» می‌گوید:«در یک جامعه آنچه اهمیت دارد این است که خودکشی را ننگ ندانند، در موردش آزادانه صحبت کنند، نگویند زشت و عیب است و در مورد آن سکوت کنند. چرا که وقتی خودکشی را ننگ معرفی کنند، بیمار اصلا رویش نمی‌شود که بیاید و در این خصوص صحبت کند.
بنابراین جای صحبت از خودکشی در مدارس و تلویزیون خالی است، بعضی مواقع هم جلویش را می‌گیرند و استدلال می‌کنند که آبروریزی میشود، مثلای آبروی شهر یا کشور می‌رود.»
در همین خصوص کاوه قادری، روانشناس بالینی، در گفت‌وگویی که با روزنامه «همدلی» داشته، می‌گوید:«این کارِ مترو عاقلانه است، حتی اگر هزینه‌ای هم داشته باشد ایرادی ندارد، چرا که ما داریم امنیت ایجاد می‌کنیم و روش‌های دسترسی به خودکشی را محدود می‌کنیم.»
او ادامه می‌دهد:«اما اگر گمان کنیم با شیشه کشیدن بتوانیم خودکشی را در فضای عمومی محدود کنیم یک باور ساده‌انگارانه است. ما باید سیستم‌های مداخله‌ای خودمان، چه در اورژانس اجتماعی و چه در بهزیستی‌ها را ساماندهی کنیم و از سویی دسترسی به خدمات روانشناسی را برای مردم راحت‌تر کنیم. واقعیت این است که در این شرایط اقتصادی ویزیت یک روانشناس 120هزار تومان است یک فرد کارمند یا کارگر اصلا نمی‌تواند 10جلسه روان درمانی برود.
برای همین بیمه‌های خدمات روانشناسی و خطوط بحران مانند اورژانس اجتماعی باید فعال‌تر شوند.» وی در پاسخ به پرسش «همدلی» در خصوص آموزش‌های عمومی درباره خودکشی عنوان می‌کند:«واقعیت این است که برخی فکر می‌کنند اگر ما در مورد خودکشی صحبت کنیم عده‌ای به فکر خودکشی می‌افتند.
اما اگر ما در مورد روش‌های حفاظتی و علائمی که یک فرد در معرض خودکشی قرار دارد صحبت کنیم و در سطح عمومی آموزش دهیم احتمال خودکشی کاهش پیدا می‌کند، در صورتی که این دست از آموزش‌ها در ایران ضعیف است.»
قادری می‌گوید:«خودکشی بیشتر مربوط به سلامت روان است و این‌که گروهی بیایند این را با مواردی مانند مسائل سیاسی آلوده کنند سبب میشود که رسانه‌ها به خودکشی نپردازند، چرا که اگر این کار را انجام دهند متهم به سیاه‌نمایی میشوند؛ یا متهم به این میشوند که شما دارید جامعه را بحرانی نشان می‌دهید. ولیکن واقعیت این است که اگر به خودکشی نپردازیم و آموزش ندهیم خسارات بیشتری را در بلندمدت پرداخت می‌کنیم.
ما بهتر است به جای این‌که نگران باشیم و بترسیم دیگران در این خصوص یک انگ به کشور ما بزنند، در یک فضای آزادانه به این بحث بپردازیم تا آمار سالانه خودکشی بالا نرود.»
بنابراین به نظر می‌رسد در کنار نبود امکانات فنیِ لازم مانند همین دیوارهای شیشه‌ای در خطوط مترو، نبودن آموزش‌های عمومی لازم در جامعه و تابو انگاشتن صحبت کردن درباره خودکشی از عوامل جدی جلوگیری از پیشگیریِ این دست از رفتارها است.
این‌که آن روز «مریم» در سالن مترو نشسته بوده و با عبور چندمین قطار برنامه خود را عملی کرده کسی نمی‌داند، این‌که آیا بارها و بارها با آمدن هر قطار از تصمیم خودش منصرف شده یا آن قدر مصمم بوده که وقتی صدای اولین قطار را از داخل تونل شنیده خودش را به لبه ایستگاه رسانده، کسی نمی‌داند.
شاید آخرین نفری که موفق شده چشمان «مریم» را ببیند همان راهبر مترو(راننده قطارهای شهری) باشد. اما «مریم» با کاری که انجام داد اولین قربانی خودکشی در سالن‌های مترو در ایران نام گرفت.
حالا از آن روز به بعد هر ساله با خبرهایی از این دست روبه‌رو می‌شویم، این‌که تعدادی خودشان را در مقابل قطارهای درون‌شهری رها کرده‌اند تا شاید این‌گونه بتوانند از هر آن چیزی که در سر دارند رها شوند.
بعضی از آنها بلافاصله کشته میشوند و برخی دیگر دچار نقص عضو میشوند؛ مثلا اردیبهشت سال 86 دختر 21سالهای در ایستگاه متروی امام خمینی(ره) جان خود را به خطر انداخت. البته او جان سالم به در بردريال اما در این حادثه دو دستش را از دست داد.
عضو جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی در ایران، در خصوص این‌که معمولا افراد مستعد از چه روش‌هایی برای خودکشی استفاده می‌کنند به روزنامه «همدلی» می‌گوید: « مهمترین عامل در دسترس بودن آن روش است. البته چنین تصمیمی از جنبه اجتماعی و فرهنگی هم متاثر میشود، مثلا خودسوزی به‌ویژه در مناطق غربی کشور علاوه بر در دسترس بودن، جنبه فرهنگی هم دارد.»
دکتر کاظم ملکوتی، عضو جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی در ایران، ادامه می‌دهد:«یک نفر به اسلحه دسترسی دارد، دیگری به قرص، یک نفر به نفت، و از آنها برای هدف خود استفاده می‌کنند. مترو هم به خاطر این‌که امکان دسترسی به آن وجود دارد مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بنابراین یکی از راه‌های پیشگیری این است که بیایند امکان دسترسی را به روش‌های خودکشی کم کنند. مثلا اگر پل روش خودکشی است، بیایند نردهگذاری کنند، اگر قرص، اسلحه یا نفت روش خودکشی است آن را از دسترس دور کنند، برای مترو هم یکی از روش‌ها امکان فاصله‌گذاری است.» امکانی که حالا گویی در متروی تهران دارد فراهم میشود تا شاید بتواند از بروز اتفاق‌های تلخ مشابه جلوگیری کند.
در همین رابطه سرهنگ سعید عطاالهی، رئیس پلیس متروی تهران در گفت‌وگویی که با تسنیم داشته به طرح‌هایی برای پیشگیری از اقدام به خودکشی در متروی تهران اشاره کرده است.
وی عنوان کرده:«یکی از اقدامات پیشگیرانه در این زمینه استفاده از «دیوار شیشه‌ای» در ایستگاه‌های مترو است کما این‌که بعضاً در برخی از کشورها این کار انجام میشود، اما انجام این کار نیز هزینه‌های سنگینی در پی دارد، تصمیماتی در این زمینه اتخاذ شده و قرار است در 35 ایستگاه این دیوارهای شیشه‌ای نصب شود و اقدامات کارشناسی و زیرساختی آن در حال انجام است و در دستور کار قرار دارد.»
اما این‌که چرا تعدادی از افراد برای عملی کردن یک تصمیم اشتباه به نام خودکشی از مترو استفاده می‌کنند، جدا از در دسترس بودن این روش، گویا می‌تواند حاوی یک پیام باشد.
«کاوه قادری»، روانشناس، در گفت‌گو با «همدلی» دراین باره می‌گوید:«این‌که کسی در فضای عمومی دست به خودکشی می‌زند احتمالا نقدی به ساختارهای اجتماعی دارد.
احتمالا می‌خواهد یک پیامی به جامعه بدهد، این انتقال پیام می‌تواند هر چیزی باشد. می‌تواند بی‌عدالتی باشد، حقی از او ضایع شده باشد. این انتقال پیام نوعا به حکومت یا دولت نیست، مخاطب می‌تواند خانواده‌اش باشد، می‌تواند محله‌اش باشد، البته که گاهی مخاطب حکومت و دولت هم می‌تواند باشد.
این بخش از ماجرا نیاز به تحلیل‌های جدی دارد.» اما سوی دیگر خودکشی‌هایی از این دست همواره برنامه‌ریزی شده نیست، قادری ادامه می‌دهد:«خیلی مواقع هم خودکشی‌ها برنامه‌ریزی شده نیستند، برخی موارد به‌ویژه در کسانی که مصرف مخدر دارند گاهی در واکنش به یک توهم خودکشی می‌کند.
همچنین مثلا گاهی آدم‌ها در جاده به پیچ تندی می‌رسند با خودشان فکر می‌کنند اگر نپیچیم چه میشود؟ در مترو هم اکثر آنهایی که کنار مترو هستند حداقل یک بار به این فکر کرده‌اند که اگر بیفتند داخل ریل چه میشود؟
حالا اگر کسی در این وضعیت تکانه‌های پرخاشگرانه هم داشته باشد، ممکن است یک بار متاثر از این اتفاق خودش را در مقابل قطار مترو رها کند.»
بنابراین با وجود این‌که اقدام به خودکشی در مترو می‌تواند برنامه‌ریزی شده باشد یا این‌که هیچ برنامه قبلی وجود نداشته باشد، آنچه مهم است پیشگیری از این حادثه‌ها است.
از این‌رو در کنار نصب دیوارهای شیشه‌ای در مترو، استفاده از روش‌هایی مانند نصب چراغ‌های آبی رنگ در سالن‌های مترو از جمله راهکارهایی است که در نتیجه برخی از پژوهش‌ها می‌تواند تاثیر بسیاری در کاهش موارد اقدام به خودکشی داشته باشد.
در یک گزارش از واشنگتن‌پست و به نقل از ایسنا، در نتیجه پژوهشی حد فاصل سالهای 2000 الی 2010 در ژاپن نصب چراغ‌های آبی‌رنگ که اثرات کاهش جرم و کاهش رفتارهایی مانند خودکشی دارد، خودکشی به وسیله مترو را تا حدود 74درصد کاهش داده است.
همچنین متروی لندن اعلام کرده که آموزش‌های عمومی سبب شده تعداد مداخله افراد در برخورد با کسی که قصد خودکشی را دارد افزایش پیدا کند و همین آمار خودکشی را کاهش داده است. آموزش‌های عمومی در خصوص خودکشی چیزی است که به نظر می‌رسد همان حلقه مفقوده و البته مهم در ایران باشد، همان حرف‌های مگویی که گمان میشود اگر گفته شود ترویج و تبلیغ خودکشی است در صورتی که بسیاری از کارشناس‌ها معتقدند چنین چیزی نیست.
ملکی، روانپزشکی که سال‌ها در خصوص خودکشی مطالعه کرده است در همین رابطه به «همدلی» می‌گوید:«در یک جامعه آنچه اهمیت دارد این است که خودکشی را ننگ ندانند، در موردش آزادانه صحبت کنند، نگویند زشت و عیب است و در مورد آن سکوت کنند. چرا که وقتی خودکشی را ننگ معرفی کنند، بیمار اصلا رویش نمی‌شود که بیاید و در این خصوص صحبت کند.
بنابراین جای صحبت از خودکشی در مدارس و تلویزیون خالی است، بعضی مواقع هم جلویش را می‌گیرند و استدلال می‌کنند که آبروریزی میشود، مثلای آبروی شهر یا کشور می‌رود.»
در همین خصوص کاوه قادری، روانشناس بالینی، در گفت‌وگویی که با روزنامه «همدلی» داشته، می‌گوید:«این کارِ مترو عاقلانه است، حتی اگر هزینه‌ای هم داشته باشد ایرادی ندارد، چرا که ما داریم امنیت ایجاد می‌کنیم و روش‌های دسترسی به خودکشی را محدود می‌کنیم.»
او ادامه می‌دهد:«اما اگر گمان کنیم با شیشه کشیدن بتوانیم خودکشی را در فضای عمومی محدود کنیم یک باور ساده‌انگارانه است. ما باید سیستم‌های مداخله‌ای خودمان، چه در اورژانس اجتماعی و چه در بهزیستی‌ها را ساماندهی کنیم و از سویی دسترسی به خدمات روانشناسی را برای مردم راحت‌تر کنیم. واقعیت این است که در این شرایط اقتصادی ویزیت یک روانشناس 120هزار تومان است یک فرد کارمند یا کارگر اصلا نمی‌تواند 10جلسه روان درمانی برود.
برای همین بیمه‌های خدمات روانشناسی و خطوط بحران مانند اورژانس اجتماعی باید فعال‌تر شوند.» وی در پاسخ به پرسش «همدلی» در خصوص آموزش‌های عمومی درباره خودکشی عنوان می‌کند:«واقعیت این است که برخی فکر می‌کنند اگر ما در مورد خودکشی صحبت کنیم عده‌ای به فکر خودکشی می‌افتند.
اما اگر ما در مورد روش‌های حفاظتی و علائمی که یک فرد در معرض خودکشی قرار دارد صحبت کنیم و در سطح عمومی آموزش دهیم احتمال خودکشی کاهش پیدا می‌کند، در صورتی که این دست از آموزش‌ها در ایران ضعیف است.»
قادری می‌گوید:«خودکشی بیشتر مربوط به سلامت روان است و این‌که گروهی بیایند این را با مواردی مانند مسائل سیاسی آلوده کنند سبب میشود که رسانه‌ها به خودکشی نپردازند، چرا که اگر این کار را انجام دهند متهم به سیاه‌نمایی میشوند؛ یا متهم به این میشوند که شما دارید جامعه را بحرانی نشان می‌دهید. ولیکن واقعیت این است که اگر به خودکشی نپردازیم و آموزش ندهیم خسارات بیشتری را در بلندمدت پرداخت می‌کنیم.
ما بهتر است به جای این‌که نگران باشیم و بترسیم دیگران در این خصوص یک انگ به کشور ما بزنند، در یک فضای آزادانه به این بحث بپردازیم تا آمار سالانه خودکشی بالا نرود.»
بنابراین به نظر می‌رسد در کنار نبود امکانات فنیِ لازم مانند همین دیوارهای شیشه‌ای در خطوط مترو، نبودن آموزش‌های عمومی لازم در جامعه و تابو انگاشتن صحبت کردن درباره خودکشی از عوامل جدی جلوگیری از پیشگیریِ این دست از رفتارها است.
مرجع : روزنامه همدلی
