افسردگی در نوجوانان خطرناک تر از افسردگی در بزرگسالان است!
محیا فرحناک ضرابی
با گسترش ویروس کرونا میزان شادی و جنب و جوش کودکان و نوجوانان در سراسر جهان کاهش یافته و این زنگ خطر جدی در مورد سلامت روان آینده این نسل به صدا در آورده است. چرا که چند سال قبل محققان موسسه تحقیقاتی کارولیسنکا در سوئد مطالعات وسیعی را در این مورد و تاثیر افسردگی و اضطراب دوران کودکی و نوجوانی بر سلامت جسمی افراد در بزرگسالی آغاز کردند و این مطالعات نشان می‌دهد کودکان و نوجوانان افسرده و غمگین در معرض ابتلا به ۶۶ بیماری جدی و مرگ زودرس در بزرگسالی قرار دارند. بنابراین پرداختن به این مقوله بیش از گذشته مورد انتظار است.
همه کودکان یا نوجوانان؛ گاهی کم انرژی یا غمگین هستند. اندوه دربرخی اوقات؛ بخشی طبیعی از دوران رشد به حساب می آید؛ اما اگر کودکی غمگین یا خشن است؛ دیگر از چیزی لذت نمی برد و این حالت را روزهای پی در پی دارد؛ شاید نشانه ابتلای او به اختلال افسردگی اساسی باشد که به آن واژه افسردگی اطلاق می شود.
مطالعات و بررسی هاى انجام شده نشان داده است که افسردگى در کودکان و نوجوانان به افسردگى در بزرگسالان شباهت دارد. تفاوت عمده افسردگى در کودکان و نوجوانان با بزرگسالان در دو مورد است: به جاى خلق افسرده ممکن است در کودکان و نوجوانان خلق تحریک‌پذیر باشد، و نرسیدن به وزن مورد انتظار (کاهش و یا افزایش وزن) در آنها دیده شود. کاهش اعتماد به نفس، بی‌تفاوتى، سطح پایین انرژى، گوشه‌گیرى اجتماعى، آشفتگیهاى خوردن و خوابیدن، دیدگاه بدبینانه آشکار در مورد آینده و اعتقاد و اقدام به خودکشى از دیگر علائم و نشانه‌هاى افسردگى در این گروه سنى می‌باشد. در نوجوانان رفتارهاى ضداجتماعى و منفی‌کارانه، مصرف الکل، دارو و مواد مخدر ممکن است مشاهده گردد.
افسردگى در کودکان و نوجوانان بیشتر از بقیه سنین با خودکشى همراه می‌باشد. فقط در سال ١٩٩۶ خودکشى به‌عنوان سومین عامل مرگ و میر در افراد ٢۴- ١۵ ساله و چهارمین علت مرگ و میر در افراد ١۴-١٠ سال بوده است. علاوه بر عوامل ژنتیک و فیزیولوژیک چندین عامل استرس‌زاى اجتماعى می‌تواند بر خلق کودک تاثیر بگذارد، از قبیل ناهماهنگ بودن و آشفتگى در خانواده، طلاق، مورد آزار و بی‌توجهى واقع شدن، شکست تحصیلى، وضعیت اجتماعی و اقتصادى ضعیف و داغدیدگى.
اختلال افسردگى در کودکانى که قبل از سن مدرسه هستند بسیار نادر می‌باشد. اما در ۲ درصد بچه‌هاى دبستانى اختلال افسردگى شدید (عمده) شیوع دارد و این میزان براى نوجوانان حدود ۵ درصد در جامعه می‌باشد.
مطالعات معدودى وجود دارد که دلالت بر مفید بودن داروهاى ضدافسردگى در کودکان و نوجوانان داشته باشد. مصرف داروهاى ضدافسردگى در این گروه سنى بر پایه استانداردهاى درمانى بالینى استوار است. به‌نظر می‌رسد که درمان دارویى همراه با روش هاى مخصوص روان درمانى در کودکان و نوجوانان ارزش بسیارى داشته و پیشگیرى مؤثرترى در خودکشى آنان در سنین بعدى مى باشد، بخصوص روان‌درمانى خانواده براى آموزش به خانواده در مورد اختلالات افسردگى مهم و ضرورى است.
افسردگی،احساس غمگینی؛ ناکامی و ناامیدی درمورد زندگی؛ همراه با از دست دادن علاقه به اغلب فعالیت ها وآشفتگی در خواب؛ اشتها؛ تمرکز و انرژی، شایع ترین مشکل روان شناختی در سال های نوجوانی است.
نشانه های افسردگی بین سنین ۱۳ تا ۱۵ سالگی یک مرتبه افزایش می یابند یعنی زمانی که تفاوت های جنسی در کشورهای صنعتی نمایان می شوند. ترکیبات مختلف عوامل زیستی و محیطی می توانند به افسردگی منجر شوند؛ از فردی به فرد دیگر تفاوت دارد.
نوجوانانی که شدیدا افسرده هستند احتمالا در بزرگسالی نیز افسرده می مانند. افسردگی در دخترها بیشتر ازپسرها شایع است. متاسفانه؛ به خاطر پندارهای قالبی رایج در مورد نوجوانی به عنوان دوره طوفان و استرس؛ معلمان و والدین جدی بودن نشانه های افسردگی نوجوانان را دست کم می گیرند. آنها افسردگی را به عنوان مرحله ای گذرا؛ غلط برداشت می کنند.
علایم افسردگی درکودکان و نوجوانان متعدد هستند اما تغییر در اشتها یا وزن، لذت نبردن از جنبه های لذت بخش زندگی، احساس خستگی یا کمبود انرژی، اختلال در تمرکز، افت تحصیلی و اهمیت ندادن به وضعیت درسی از عمده علایم افسردگی در کودکان و نوجوانان هستند.
نقش والدین درتشخیص افسردگی کودکان و نوجوانان بسیار مهم است. گاهی ما والدین اصلا به افسردگی در سنین پایین فکر نمی کنیم. گاهی مطمین نیستیم که حالت فرزندمان ناشی از افسردگی است. یکی از راه های تشخیص افسردگی فرزندان؛ مشورت با یک روانپزشک کودک و نوجوان یا روانشناس است.
همه کودکان یا نوجوانان؛ گاهی کم انرژی یا غمگین هستند. اندوه دربرخی اوقات؛ بخشی طبیعی از دوران رشد به حساب می آید؛ اما اگر کودکی غمگین یا خشن است؛ دیگر از چیزی لذت نمی برد و این حالت را روزهای پی در پی دارد؛ شاید نشانه ابتلای او به اختلال افسردگی اساسی باشد که به آن واژه افسردگی اطلاق می شود.
مطالعات و بررسی هاى انجام شده نشان داده است که افسردگى در کودکان و نوجوانان به افسردگى در بزرگسالان شباهت دارد. تفاوت عمده افسردگى در کودکان و نوجوانان با بزرگسالان در دو مورد است: به جاى خلق افسرده ممکن است در کودکان و نوجوانان خلق تحریک‌پذیر باشد، و نرسیدن به وزن مورد انتظار (کاهش و یا افزایش وزن) در آنها دیده شود. کاهش اعتماد به نفس، بی‌تفاوتى، سطح پایین انرژى، گوشه‌گیرى اجتماعى، آشفتگیهاى خوردن و خوابیدن، دیدگاه بدبینانه آشکار در مورد آینده و اعتقاد و اقدام به خودکشى از دیگر علائم و نشانه‌هاى افسردگى در این گروه سنى می‌باشد. در نوجوانان رفتارهاى ضداجتماعى و منفی‌کارانه، مصرف الکل، دارو و مواد مخدر ممکن است مشاهده گردد.
افسردگى در کودکان و نوجوانان بیشتر از بقیه سنین با خودکشى همراه می‌باشد. فقط در سال ١٩٩۶ خودکشى به‌عنوان سومین عامل مرگ و میر در افراد ٢۴- ١۵ ساله و چهارمین علت مرگ و میر در افراد ١۴-١٠ سال بوده است. علاوه بر عوامل ژنتیک و فیزیولوژیک چندین عامل استرس‌زاى اجتماعى می‌تواند بر خلق کودک تاثیر بگذارد، از قبیل ناهماهنگ بودن و آشفتگى در خانواده، طلاق، مورد آزار و بی‌توجهى واقع شدن، شکست تحصیلى، وضعیت اجتماعی و اقتصادى ضعیف و داغدیدگى.
اختلال افسردگى در کودکانى که قبل از سن مدرسه هستند بسیار نادر می‌باشد. اما در ۲ درصد بچه‌هاى دبستانى اختلال افسردگى شدید (عمده) شیوع دارد و این میزان براى نوجوانان حدود ۵ درصد در جامعه می‌باشد.
مطالعات معدودى وجود دارد که دلالت بر مفید بودن داروهاى ضدافسردگى در کودکان و نوجوانان داشته باشد. مصرف داروهاى ضدافسردگى در این گروه سنى بر پایه استانداردهاى درمانى بالینى استوار است. به‌نظر می‌رسد که درمان دارویى همراه با روش هاى مخصوص روان درمانى در کودکان و نوجوانان ارزش بسیارى داشته و پیشگیرى مؤثرترى در خودکشى آنان در سنین بعدى مى باشد، بخصوص روان‌درمانى خانواده براى آموزش به خانواده در مورد اختلالات افسردگى مهم و ضرورى است.
افسردگی،احساس غمگینی؛ ناکامی و ناامیدی درمورد زندگی؛ همراه با از دست دادن علاقه به اغلب فعالیت ها وآشفتگی در خواب؛ اشتها؛ تمرکز و انرژی، شایع ترین مشکل روان شناختی در سال های نوجوانی است.
نشانه های افسردگی بین سنین ۱۳ تا ۱۵ سالگی یک مرتبه افزایش می یابند یعنی زمانی که تفاوت های جنسی در کشورهای صنعتی نمایان می شوند. ترکیبات مختلف عوامل زیستی و محیطی می توانند به افسردگی منجر شوند؛ از فردی به فرد دیگر تفاوت دارد.
نوجوانانی که شدیدا افسرده هستند احتمالا در بزرگسالی نیز افسرده می مانند. افسردگی در دخترها بیشتر ازپسرها شایع است. متاسفانه؛ به خاطر پندارهای قالبی رایج در مورد نوجوانی به عنوان دوره طوفان و استرس؛ معلمان و والدین جدی بودن نشانه های افسردگی نوجوانان را دست کم می گیرند. آنها افسردگی را به عنوان مرحله ای گذرا؛ غلط برداشت می کنند.
علایم افسردگی درکودکان و نوجوانان متعدد هستند اما تغییر در اشتها یا وزن، لذت نبردن از جنبه های لذت بخش زندگی، احساس خستگی یا کمبود انرژی، اختلال در تمرکز، افت تحصیلی و اهمیت ندادن به وضعیت درسی از عمده علایم افسردگی در کودکان و نوجوانان هستند.
نقش والدین درتشخیص افسردگی کودکان و نوجوانان بسیار مهم است. گاهی ما والدین اصلا به افسردگی در سنین پایین فکر نمی کنیم. گاهی مطمین نیستیم که حالت فرزندمان ناشی از افسردگی است. یکی از راه های تشخیص افسردگی فرزندان؛ مشورت با یک روانپزشک کودک و نوجوان یا روانشناس است.
درمان افسردگی کودکان و نوجوانان
درمان افسردگی با توجه به علت بروز آن، سن نوجوان و سایر موارد ژنتیک و …متفاوت است و این درمان باید تحت نظارت روانپزشک یا حتی پزشک متخصص مغز و اعصاب و .. صورت پذیرد و فرآیند آن مراحل مختلفی دارد که می توان به موارد زیر اشاره کرد:
ملاقات باهمه اعضای خانواده، درمان رفتاری شناختی CBT ( افزایش آگاهی فرد نسبت به پایه های فکری هر رفتار وتلاش برای اصلاح آن)، روان درمانی (درمان از راه صحبت کردن و مشاوره)، تماس و ارتباط روانشناس با مدرسه و صحبت با معلم فرزندمان؛ با کسب اجازه از ما به عنوان والدین، روان درمانی بین فردی؛ که درآن تلاش می شود مهارت های ارتباطات بین فردی و مشارکت جمعی با هدف کاهش استرس به نوجوانان؛ آموزش داده شود. البته در مواردی ممکن است روان پزشک برای درمان افسردگی کودکان و نوجوانان داروی ضد افسردگی هم تجویزکند.
محیا فرحناک ضرابی
کارشناس ارشد روانشناسی عمومی
درمان افسردگی با توجه به علت بروز آن، سن نوجوان و سایر موارد ژنتیک و …متفاوت است و این درمان باید تحت نظارت روانپزشک یا حتی پزشک متخصص مغز و اعصاب و .. صورت پذیرد و فرآیند آن مراحل مختلفی دارد که می توان به موارد زیر اشاره کرد:
ملاقات باهمه اعضای خانواده، درمان رفتاری شناختی CBT ( افزایش آگاهی فرد نسبت به پایه های فکری هر رفتار وتلاش برای اصلاح آن)، روان درمانی (درمان از راه صحبت کردن و مشاوره)، تماس و ارتباط روانشناس با مدرسه و صحبت با معلم فرزندمان؛ با کسب اجازه از ما به عنوان والدین، روان درمانی بین فردی؛ که درآن تلاش می شود مهارت های ارتباطات بین فردی و مشارکت جمعی با هدف کاهش استرس به نوجوانان؛ آموزش داده شود. البته در مواردی ممکن است روان پزشک برای درمان افسردگی کودکان و نوجوانان داروی ضد افسردگی هم تجویزکند.
محیا فرحناک ضرابیکارشناس ارشد روانشناسی عمومی
