آیا هر کودکی که برای چند روز خسته و بی‌حوصله است، افسرده است؟!

به گزارش میگنا دکتر مرضیه عزیزی معین روانشناس بالینی در گفت و گو با خبرنگار ایسنا با بیان اینکه وجود برخی نشانه‌ها احتمال افسردگی را در کودکان مطرح می سازد گفت: با اینحال صرف وجود یک یا دو علامت تعیین کننده نیست و با توجه به پیچیدگی‌های تشخیصی در این سن، بررسی تشخیصی باید توسط متخصصین انجام شود.

این روان درمانگر در خصوص نشانه‌های افسردگی که در کودکان باید به آنها توجه کرد، اظهار کرد: بی حوصلگی و کسالت، زودرنجی و گریه‌های مکرر، بدخلقی، نق زدن و بهانه جویی مکرر و طولانی، تحریک پذیری زیاد و خشم، شکایت از دردهای جسمی متعدد، ترس و اضطراب بخصوص اضطراب جدایی، کاهش انرژی، بی حالی و بی علاقگی به فعالیت‌های لذت بخش، دوری کردن از دوستان، خانواده و تمایل به تنهایی، افت عملکرد تحصیلی در کودکان سن مدرسه از نشانه‌های بروز افسردگی در کودکان است.

وی افزود: صرف وجود یک یا دو علائم نشان دهنده تشخیص قطعی افسردگی نیست و برای تشخیص، ارزیابی باید توسط روانشناس و روانپزشک انجام شود.

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه شروع دوره‌های افسردگی در کودکان نسبت به بزرگسالان تدریجی و طولانی‌تر است و بدلیل خفیف و تدریجی بودن اولیه نشانه‌ها معمولا دیر تشخیص داده می‌شود، یادآورشد: زمانی که افسردگی تشخیص داده می‌شود پذیرش این موضوع و نیاز به درمان برای والدین دشوار است و لذا دیرتر درمان را شروع می‌کنند.

عزیزی معین اضافه کرد: والدین انتظار روبرو شدن با این مشکل را در فرزند خود ندارند و آن را انکار می‌کنند و به عوامل دیگر و استرس‌های اخیر نسبت می‌دهند از طرفی بسیاری این تصور اشتباه را دارند که افسردگی مربوط به این سن نیست و این تغییرات هیجانی به دلیل شروع دوره بلوغ و طبیعی است همچنین بعضی والدین از روش‌های غیر موثر، غیر علمی یا درمانگران غیر مرتبط برای درمان استفاده می‌کنند که شروع درمان موثر را به تعویق می‌اندازد لذا همه این عوامل باعث تاخیر در تشخیص و درمان این اختلال می‌شوند و این تاخیر در بسیاری موارد منجر به آسیب‌ها و پیامدهای جدی خواهد شد.

این روانشناس با بیان اینکه عوامل خطر بروز افسردگی در کودکان مختلف است، تصریح کرد: عوامل مختلفی از جمله ژنتیک و استرس‌های محیطی در بروز افسردگی نقش دارند.

وی در ادامه با اشاره به اینکه شرایط پراسترس بیشتر می‌توانند کودک را در معرض افسردگی قرار دهند، عنوان کرد: بیماری‌های جسمی، دردهای مزمن و ناتوانی جسمی، ابتلا به سایر بیماری‌های روانپزشکی از جمله اضطراب، اختلال یادگیری و بیش فعالی و نقص تمرکز، مشکلات خانوادگی و تحصیلی، آسیب‌های ناشی از مواجهه با تهاجم و کودک آزاری، وقایع استرس زای اخیر مثل طلاق والدین یا فوت بستگان و در نتیجه تنهایی و فقدان حمایت‌های اجتماعی، گذراندن زمان زیاد در شبکه‌های اجتماعی از مهمترین عوامل بروز افسردگی در کودکان است.

عزیزی معین با بیان اینکه دلایل مختلفی برای بروز افسردگی در کودکان وجود دارد و نمی‌توان آن را به یک عامل خاص نسبت داد و معمولا مجموعه‌ای از علل ژنتیک، استرس‌های محیطی و خانوادگی دخالت دارند، گفت: در بسیاری از موارد عامل استرس زای مهمی را نمی توان پیدا کرد.

در صورتی که سابقه افسردگی در اقوام درجه اول کودک وجود داشته باشد، احتمالا زمینه افسردگی به علت اختلاف سطح هورمون‌ها و مواد بیوشیمیایی در بدن وجود دارد امّا این به تنهایی برای ایجاد افسردگی کافی نیست چون همان طور که می دانیم همه افرادی که سابقه خانوادگی افسردگی دارند، الزاما افسرده نمی‌شوند و بروز علائم به عوامل روان شناختی فرد، رابطه والدین و کودک، باورهای کودک درباره خودش و دنیایی که در آن زندگی می‌کند و همین طور به حالت‌های روانی پدر و مادر بستگی دارد.

والدین تحقیرکننده و مقایسه کننده، باور بد بودن و دوست داشتنی نبودن را در کودک به وجود می‌آورند و زمینه را برای افسردگی او در سال‌های آتی ایجاد می کنند.

هر کودکی که به دلیلی برای چند روز خسته و بی‌حوصله است، افسرده نیست و برای اینکه به این اختلال شک کنیم، علائم باید شدید و حداقل چند علامت از علائم ذکر شده، همزمان و حداقل به مدت ۲ هفته وجود داشته باشند.

تشخیص افسردگی کاری ظریف است که به مهارت و تجربه نیاز دارد، این اختلال می‌تواند همراه با اختلالاتی نظیر بیش فعالی-کم توجهی ADHD، اختلال وسواسی-اجباری OCD و یا اختلال رفتاری CD همراه باشد.

عزیزی معین بیان کرد: اختلال افسردگی از سنین پیش از دبستان تا نوجوانی دیده می‌شود ولی شیوع آن در نوجوانان بیشتر است، همچنین در کودکی میزان شیوع آن بین دختر و پسر تقریبا یکسان است ولی در نوجوانی در دخترها بیشتر دیده می‌شود.

وی سلامت روانی را با سلامت جسمی مرتبط دانست و گفت: وضعیت خواب، تغذیه و فعالیت فیزیکی در طی افسردگی دچار مشکل می‌شوند بنابراین در زمان افسردگی پرداختن به فعالیت فیزیکی و ورزش را برای حداقل یک ساعت در روز در کودک تشویق کنید و فعالیت‌هایی را در نظر بگیرید که برای آن ها خسته کننده و کسالت آور نباشند همچنین برای کودک رژیم غذایی متعادلی را در نظر بگیرید و مصرف غذاهای بی کیفیت و فست فود را به حداقل برسانید لذا اطمینان از اینکه کودک غذاهای مغذی مصرف کرده، به مقدار کافی خوابیده و به صورت روزانه فعالیت‌های فیزیکی انجام می‌دهد اثر مثبتی بر روی خلق و خوی او خواهند داشت.

عزیزی معین ادامه داد: از گذراندن زمان با هم لذت ببرید زمانی را به کودک خود اختصاص داده و کارهایی انجام دهید که هم خود شما و هم کودک از آن لذت ببرد همچون پیاده روی، بازی، آشپزی، کاردستی درست کردن و یا یک فیلم خنده دار تماشا کنید چرا که تحریک آرام خلق و خو و هیجانات مثبت (مانند لذت، آرامش و شادی) می‌تواند در گذر زمان به مقابله با خلق و خوی افسرده کمک کند.

این روان درمانگر محدودیت زمان استفاده از رسانه‌های تصویری مثل تلویزیون، کامپیوتر، اینترنت و موبایل و شنیدن موسیقی های کسالت آور و ناامید کننده را برای کودکان در مقابله با افسردگی موثر دانست.

عزیزی معین با بیان اینکه برای کودکان در سال‌های بین نوزادی و نوجوانی، رابطه‌ی محکم و سالم بین آن‌ها و والدین می‌تواند از ایجاد افسردگی جلوگیری کند، افزود: ازجمله رفتارهایی از طرف والدین که می‌تواند رابطه‌ی سالم با فرزندان را تقویت کند می‌توان به مهر و محبت و توجه به نیازهای کودک مثل برداشتن قدم‌هایی در جهت استقلال بیشتر کودک با توجه به سن او اشاره کرد.

این مدرس دانشگاه در خصوص پیشگیری از افسردگی در کودکان توضیح داد: پیشگیری از افسردگی در کودکی نیازمند رسیدگی به عوامل خطر (ازجمله عوامل خاص و عام)، تقویت عوامل محافظتی و استفاده از رویکرد صحیح در رابطه با رشد کودک می‌باشد، این برنامه‌ها معمولاً از رویکردهای رفتاری و یا بین فردی و همچنین استراتژی‌های پیشگیرانه‌ی خانواده محور استفاده می‌کنند چراکه تحقیقات نشان داده است که این روش‌های مداخله بیشترین تأثیر را خواهند داشت.

این روان درمانگر در خصوص پیامدهای افسردگی در کودکان اضافه کرد: به دلیل بی حوصلگی و کاهش تمرکز ناشی از خلق افسرده عملکرد تحصیلی کودک افت می‌کند همچنین وجود افکار خودسرزنش گری، شرم و احساس بی ارزشی اعتماد بنفس آن‌ها را کاهش می‌دهد و بسیاری از این کودکان این احساس را دارند که به اندازه کافی توانمند، جذاب یا پذیرفتنی نیستند از طرفی تمایل به تنهایی و انزوا، بی حوصلگی و احساس بی لذتی ناشی از افسردگی، تعاملات اجتماعی را محدود می‌سازد و در دراز مدت می‌تواند منجر به ضعف مهارت‌های اجتماعی شود.

عزیزی معین در پایان یادآور شد: چنانچه دوره افسردگی طولانی شود و کودک یا نوجوان دیرتر در فرآیند تشخیص و درمان قرار گیرد خطر بروز این عوارض در وی بیشتر است.