ضرورت تاسیس رشته "روان‌شناسی سرطان" در ایران

سرطان علاوه بر آسیب‌های جسمی، بیماران، بازماندگان و خانواده آن‌ها را با مشکلات روانی فراوانی مانند اضطراب، افسردگی، ناامیدی و خودکشی تهدید می‌کند.

در سال‌های اخیر؛ به دنبال افزایش بقای بیماران مبتلا به سرطان، آگاهی از نیازهای اجتماعی و روانی این بیماران نیز افزایش یافته و تمرکز درمان‌ها از زنده‌ ماندن و بقای بیماران مبتلا به سرطان به افزایش کیفت زندگی آن‌ها تغییر کرده است. 

روان‌شناسی سرطان در دو بخش پاسخ عاطفی به بیمار، خانواده و مراقبان بیمار در مراحل مختلف بیماری و همچنین عوامل روانی، رفتاری و اجتماعی که در مرگ‌ومیر این بیماران موثر است، تمرکز دارد. این رشته برای پرداختن به موارد مهمی مانند شناسایی خانواده‌های در معرض خطر و تشخیص اختلالات رایج در بیماران مبتلا به سرطان، توسعه یافته است.

با توجه به اهمیت این موضوع، در چندین کشور برنامه‌ریزی برای روان‌شناسی سرطان آغاز شده است. در کشورهایی مانند آمریکا، استرالیا و کانادا در دانشگاه‌ها رشته روان‌شناسی سرطان تدریس می‌شود و دانشجوهای بسیاری در دوره‌های فوق لیسانس خود در این رشته تحصیل می‌کنند. در ایران نیز برخی مراکز تحقیقاتی و سازمان‌های غیر دولتی در زمینه روان‌شناسی فعالیت دارند. این مراکز تحقیقاتی خدمات بالینی و تحقیقاتی زیادی را به طیف گسترده‌ای از بیماران مبتلا به سرطان، بازماندگان و خانواده‌های آن‌ها ارائه می‌دهند؛ ولی مشکل عمده این مراکز و نقطه ضعف آن‌ها، نداشتن برنامه درسی خاص در حوزه روان‌شناسی سرطان و عدم آموزش نیروی انسانی است.

بررسی‌ها نشان داده که در ایران هیچ رشته تخصصی مرتبط با سلامت روان بیماران مبتلا به سرطان، وجود ندارد و مطالعات اندکی در مورد نیاز به روان‌شناسی سرطان انجام شده است. با توجه به اهمیت تعاملات بین ذهن و بدن و همچنین تاثیر آسیب‌های روانی در احتمال عود بیماری، تحقیقات بیشتری در این خصوص نیاز است. به همین دلیل نیاز به راه‌اندازی رشته تحصیلات تکمیلی روان‌شناسی سرطان احساس می‌شود.

بر همین اساس؛ پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، با انجام یک مطالعه نیازهای برنامه‌درسی تحصیلات تکمیلی روان‌شناسی سرطان را در ایران مورد بررسی قرار دادند.

برای انجام این مطالعه، ابتدا با بررسی متون و تحقیقات کتابخانه‌ای وظایف روان‌شناس سرطان در حوزه‌های مختلف جستجو شد. در مرحله بعد از ۳۶ نفر از متخصصین و کارشناسان این حوزه، خواسته شد که تا این وظایف را بررسی کرده و وظایف و نیازهای پیشنهادی خود را به آن اضافه کرده و سپس با توجه به شرایط ایران، این نیازها و وظایف را اولویت‌بندی کنند.

در این مطالعه وظایف مختلفی برای یک روان‌شناس سرطان، در چهار حوزه مراقبت‌های بهداشتی، پژوهش، آموزش و مدیریت مطرح شد. نتایج این بررسی نشان داد که نیازهایی از قبیل مبانی روان‌شناسی زیستی، مداخلات روان‌شناختی، روان داروشناسی (سایکوفارماکولوژی)، روان‌شناسی سرطان، مراقبت‌های تسکینی، خانواده و سرطان، کارآموزی و مهارت های بالینی، روان‌شناسی اعصاب و تحقیقات در روان‌شناسی سرطان در این زمینه قرار می‌گیرند.

به گفته پژوهشگران این مطالعه؛ نیازهای تعریف‌شده در این مطالعه مختص فضا و زمان خاص ایران است و گسترده‌تر از نیازهای تعریف شده در سایر دانشگاه‌های سراسر جهان است. همچنین برنامه درسی اختصاصی که در این مطالعه تعریف شده، لزوم توجه به برنامه درسی خاص هر کشور را نشان می‌دهد و نباید این برنامه‌ها صرفاً تقلیدی از دیگر کشورها باشند.

یافته‌های این تحقیق حاکی از اهمیت و تنوع وظایف روان‌شناسان سرطان در حوزه مراقبت‌های بهداشتی برای بیماران و خانواده‌های آنان است. پژوهشگران این مطالعه امیدوارند که این نیازسنجی در تدوین دوره‌های نظری و عملی روان‌شناختی با هدف ارتقای کیفیت زندگی بیماران مبتلا به سرطان مفید واقع شود.

در انجام این مطالعه، امید امانی از گروه روانشناسی دانشگاه شهید بهشتی و محمدرضا شعربافچی زاده؛ استادیار مرکز تحقیقات روان‌تنی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، با یکدیگر مشارکت داشتند.

یافته‌های این مطالعه به صورت مقاله علمی با عنوان «نیازسنجی و اولویت‌بندی محتوای آموزشی روان‌شناسی سرطان برای مقاطع تحصیلات تکمیلی» در نشریه International Journal of Body, Mind, and Culture (IJBMC) منتشر شده است.