سنجش شخصیت در روان شناسی ورزش

دکتر مریم نزاکت الحسینی
_{دانشیار گروه رفتار حرکتی دانشکده علوم ورزشی دانشگاه اصفهان}
سنجش شخصیت در روان شناسی ورزش

 به گزارش میگنا باید توجه داشت که روش‌های مختلف ارزیابی شخصیت با نظریه‌های اصلی شخصیت مطابقت نزدیکی دارند. به این معنی که روش‌های ارزیابی شخصیت براساس نظریه‌های شخصیت شکل گرفته‌اند. بسیاری از روان شناسان بین سبک رفتار  قالبی فرد (رویکرد صفات) و اثرات موقعیت بر رفتار (رویکرد موقعیت گرا) تفاوت قائل می شوند.

ممکن است یک صفت شخصیتی خاص، فرد را مستعد انجام رفتار به شیوه ای خاص کند، اما این رفتار حتما در تمام موقعیت ها بروز نمی کند. بنابراین همان گونه که تلاش می کنیم ویژگی های شخصیتی افراد را ارزیابی کنیم، باید اثر عوامل موقعیتی را هم در نظر بگیریم یعنی صفات و موقعیت هر دو را در نظر بگیریم (رویکر تعاملی). به عنوان مثال در بررسی اضطراب  ورزشکاران اگر مربی بداند که چه میزان از اضطراب ورزشکاران، پیش از آغاز مسابقه، ناشی از عوامل شخصیتی (فرد) و چه میزان برخاسته از مسابقه پیش رو (موقعیت) است می تواند به آن ها کمک کند تا با اضطراب خود کنار بیایند و از آن بهتر استفاده کنند.

با انتخاب رویکرد تعاملی، مربی می تواند شیوه عمل ورزشکاران را در محیط های خاص بررسی کند. مثلا از بازیکنان بخواهد میزان اضطراب خود را در چند موقعیت متفاوت مسابقه، مانند از دست دادن توپ و انتقاد یک هم تیمی مهم از آن ها، بسنجند. از این طریق مربی می تواند موقعیت هایی را که برای ورزشکار اضطراب بیشتری به همراه می آورد، باز شناسد و متناسب با آن برنامه ریزی کند.

تا همین اواخر، تقریبا بیشتر مقیاس های صفتی و حالتی شخصیت در روان شناسی ورزش، بدون ارجاع خاص به ورزش یا فعالیت بدنی از سیاهه های روان شناسی عمومی نشات گرفته بودند. قطعا آزمون های خاص ورزشی مقیاس های پایاتر و رواتری برای صفات و حالات شخصیتی در زمینه ورزش و تمرین فرآهم می کنند. برخی از سیاهه های روان شناختی که به طور خاص برای استفاده در زمینه های ورزشی و فعالیت بدنی ایجاد شده اند عبارتند از آزمون اضطراب رقابتی ورزشی برای سنجش اضطراب صفتی رقابتی (مارتنز، 1977)، سیاهه اضطراب حالتی رقابتی نسخه دوم برای سنجش اضطراب حالتی پیش از رقابت (مارتنز، برتون، ویلی، بومپ و اسمیت، 1982)، سیاهه اعتماد به نفس صفتی-حالتی برای سنجش اعتماد به نفس ورزشی (ویلی، 1986).

به عنوان  یک مربی، آگاهی از ویژگی های شخصیتی برای کسب موفقیت ضروری است. ممکن است شما برای استفاده از آزمون های روان شناختی و جمع آوری اطلاعات درباره ورزشکاران، وسوسه شوید. با این حال باید به یاد داشته باشید که سیاهه های روان شناختی به تنهایی قادر به پیش بینی درست موفقیت ورزشی نیستند و گاهی اوقات به طور غیر اخلاقی و بسیار ضعیف اجرا می شوند. بنابراین بهتر است متخصصان این حیطه محدودیت ها، کاربرد ها و استفاده نامناسب از این آزمون ها را بدانند و احتیاط لازم را به خرج بدهند. هنگام استفاده از این آزمون ها باید برخی سوالات مهم را در نظر گرفت مانند آیا این آزمون ها باید برای انتخاب ورزشکاران یک تیم استفاده شوند؟ آیا مربیان باید از ورزشکارانشان آزمون های روان شناختی بگیرند؟ کدام یک از آزمون های روان شناختی باید برای ورزشکاران استفاده شوند؟ چه کسی باید آزمون های روان شناختی را اجرا کند؟

به گزارش میگنا در سال 1985 انجمن روان شناسی آمریکا هفت دستورالعمل مفید برای کاربرد آزمون های روان شناختی ارائه داد. در ادامه این موارد را به اختصار بیان می کنیم.
1- اصول آزمودن و خطای اندازه گیری را بدانید. تمام آزمون ها معتبر نیستند. پیش بینی یا استنباط شخصیت و رفتار ورزشکار بر اساس این آزمون ها غیر اخلاقی و گمراه کننده است.حتی آزمون های دارای روایی و پایایی هم ممکن است خطای اندازه گیری داشته باشند.
2- محدودیت هایتان را بدانید. افراد برای کسب صلاحیت در تفسیر آزمون های شخصیت نیازمند گذراندن دوره های خاص  و تخصصی روان شناختی می باشند.
3- آزمون ها را برای انتخاب یا حذف بازیکنان تیم به کار نبرید. این آزمون ها به اندازه کافی برای پیش بینی دقیق نیستند. آزمون های روان شناختی باید همراه با سنجش عملکردهای جسمانی، ارزیابی مربی و سطح فعلی بازی ورزشکار در نظر گرفته شوند.
4- در مورد نتایج آزمون به ورزشکاران بازخورد اختصاصی بدهید تا درک درستی از خود به دست آورند.
5- به ورزشکاران اطمینان بدهید که نتایج محرمانه خواهند ماند. با اعتماد سازی ممکن است ورزشکاران با صداقت بیشتری پاسخ بدهند.
6- از مقایسه نتایج آزمون ها با هنجارهای موجود بپرهیزید. رویکرد درون فردی داشته باشید تا به آن ها کمک کنید اجرای بهتری داشته باشند و از عملکرد خود لذت ببرند.
7- برای سنجش شخصیت فرد قطعا باید به هسته روان شناختی وی توجه کنید. به عنوان مثال برای سنجش جنبه های ناهوشیارتر و عمیق تر شخصیت می توانید از آزمون های فرافکن استفاده کنید. آزمون های فرافکن جالب توجه هستند اما غالبا امتیازدهی و تفسیر آن ها مشکل است. در نتیجه روان شناسان ورزش و تمرین معمولا شخصیت در ورزش را با در نظر گرفتن پاسخ های قالبی ایجاد شده در موقعیت واقعی ارزیابی می کنند. مثلا مربیان بیشتر از اینکه بخواهند بدانند آیا ورزشکاری کلا مضطرب است یا نه، می خواهند بدانند ورزشکار چگونه با اضطراب رقابتی مقابله می کند.
در ادامه در مورد پژوهش های شخصیت، عملکرد ورزشی و موفقیت ورزشی صحبت می کنیم اما به یاد داشته باشید که شخصیت به تنهایی مسئول رفتار در ورزش و تمرین نیست و فرض وجود ارتباط علی و معلولی بین شخصیت و عملکرد مشکل ساز خواهد بود.

مقایسه شخصیت ورزشکاران و غیر ورزشکاران
ارائه تعریف کامل و روشني از ورزشکار و غیر ورزشکار کار آسانی نمی‌باشد. اینکه چه کسانی به عنوان زیر مجموعه‌ی ورزشکار قرار می‌گیرند و چه کسانی به عنوان غیر ورزشکار تلقی می شوند کاملاً روشن و قابل مرزبندی نمی باشد. آیا ورزشکار به کسی گفته می شود که در سطح حرفه‌ای مشغول فعالیت است یا هر فردی که به نوعی با ورزش مرتبط است. با در نظر داشتن این ابهامات به مطالعه مقایسه‌های انجام شده بین ویژگی‌های ورزشکاران و غیر ورزشکاران می‌پردازیم. البته باید بدانید که هیچ نیمرخ خاص شخصیتی وجود ندارد که به طور قطع ورزشکاران را از غیر ورزشکاران جدا کند.

یکی از مطالعات بزرگ مقایسه‌ای که بین ورزشکاران و غیر ورزشکاران انجام شده است، مربوط به آزمونی می باشد که در آن 2000 نفر از پسران دانشجو شرکت داشتند. در این آزمون از پرسش نامه شخصیت کتل که حاوی ارزیابی 16 عامل شخصیتی می باشد، استفاده شده است. زمانی که ورزشکاران با توجه به نوع رشته ورزشی آن ها طبقه بندی شدند، تفاوت های زیادی مشاهده شد.
به عنوان مثال؛ ورزشکارانی که ورزش تیمی انجام می دادند در مقایسه با افراد غیر ورزشکار دارای استدلال انتزاعی کمتر، برون گرایی بیشتر و وابستگی بیشتری بودند. در تحقیق دیگری متوجه شدند که ورزشکاران ورزش‌های تیمی وابسته‌تر، برون‌گراتر و مضطرب‌تر از ورزشکاران ورزش‌های انفرادی بودند و یا زنان ورزشکار در مقایسه با زنان غیر ورزشکار پیشرفت گراتر، مستقل تر، با جسارت تر و تهاجمی تر بودند. از این رو به نظر می رسد برخی تفاوت های شخصیتی، ورزشکاران و غیر ورزشکاران را متمایز می کند اما این تفاوت های خاص هنوز نمی توانند قطعی در نظر گرفته شوند.
به طور خلاصه، آزمون های شخصیت ابزارهای مفیدی هستند که ما را در درک، نظارت و کار با ورزشکاران یاری می دهند زیرا می توانند برای شناسایی نقاط ضعف و قوت روان شناختی ورزشکاران استفاده شوند و این اطلاعات می تواند برای تمرین مناسب مهارت های روان شناختی به کار برده شوند اما آن ها ابزارهای جادویی برای تعمیم دهی و پیش بینی رفتار و عملکرد ورزشکاران نیستند.

منابع:
1- نزاکت الحسینی مریم، جابری اکبر. روان شناسی ورزش و تمرین. اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان؛ 1396.
2- واعط موسوی محمد کاظم، حجتی علی، رضاسلطانی نجمه، اسماعیلی میلاد، راهداربیگ ریحانه. مبانی روان شناسی ورزش و تمرین. تهران: انتشارات حتمی؛ 1392.