ردیابی آثار تربیت سختگیرانه کودکان در اجتماع

مژده ارشادی، روانشناس و مدرس دانشگاه در چهارمحال‌وبختیاری در گفت‌وگو با ایکنا با اشاره به اینکه تولید نسل و تربیت دو کارکرد اصلی و جهانی نهاد خانواده است، اظهار کرد: مبحث تربیت ناظر به دو بخش تربیت همسر و تربیت فرزندان است که این مسئله در تمام حوزه‌ها اعم از متون دینی، جامعه‌شناختی‌، روانشناختی و غیره مورد تأکید و توجه قرار دارد.

وی با ذکر اینکه ریشه واژه تربیت از «رب» به‌ معنی پرورش دهنده است، ادامه داد: وقتی دو مقوله آموزش و پرورش در کنار هم قرار می‌گیرند بر همین نکته صحه می‌گذارد که تربیت و پرورش به اندازه آموزش اهمیت دارد؛ پرورش فرایندی غیر رسمی در مقایسه با آموزش است چرا که مقوله آموزش دارای مکان و زمان و برنامه هدفمند است اما پرورش در هر زمان و مکانی و به‌صورت غیررسمی و دائمی اتفاق می‌افتد، در واقع انسان همواره در مسیر رشد و تعالی و مهارتی و چندجانبه شدن قرار دارد.

ارشادی پرورش را رشد عرضی انسان در راستای رشد طولی برشمرد و گفت: انسانی که هدف پرورش قرار می‌گیرد باید بتواند به مرحله خودشکوفایی برسد و تمام توانمندی‌های خود را به منصه ظهور رساند.

عضو انجمن خانواده‌ درمانی ایران بیان کرد: وقتی خداوند کودک را به پدر و مادر اعطا می‌کند تا او را تربیت و پرورش کنند، کودک مانند لوح پاکی است که هیچ نقطه سیاهی ندارد و در معرض تعلیم و تربیت این لوح سفید بتدریج نقش می‌گیرد. یک نظریه تربیتی قائل به این نکته است که وقتی انسان به دنیا می‌آید سرشار از ویژگی‌های ذاتی و توانمندی‌ها و ضعف‌هاست و محیط پیرامونی نقشی در شکل‌دهی شخصیت انسان ندارند.


تشریح چهار سبک رایج فرزندپروری
ارشادی با اشاره به اینکه بر اساس یکی از نظریه‌های تعلیم و تربیت، چهار سبک رایج فرزندپروری و تربیت فرزند می‌توان مطرح کرد، گفت: خانواده‌ها معمولاً ذیل یکی از این چهار روش تربیتی یعنی سهل‌گیرانه، دیکتاتورمآبانه یا سختگیرانه، مساوات طلب و قاطع و اطمینان‌بخش فرزندان خود را پرورش می‌دهند که بهترین روش تربیتی، سبک قاطع و اطمینان‌بخش است.

این مدرس دانشگاه بیان کرد: در سبک سختگیرانه و دیکتاتوری، قانون تصویب شده توسط والدین به‌ویژه پدر باید به‌صورت بی‌چون و چرا توسط فرزندان اجرا شود بی‌آنکه بتوانند نظر دهند؛ در سبک مساوات‌طلبانه نظر جمعی تعیین‌کننده است و تمام اعضای خانواده اعم از پدر و مادر و هر یک از فرزندان حق رأی دارند. این دو سبک کاملاً ناسالم هستند و باعث می‌شود فرد در محیطی ضدتربیتی پرورش یابد.

ارشادی در خصوص روش تربیتی سهل‌گیرانه تصریح کرد: در این سبک، فرزندان کاملاً آزادند بر طبق میل و خواسته خود زندگی کنند و در خانواده خط قرمز، چارچوب، مرز و نقطه ایست و قانون خاصی برای آنان وجود ندارد. سبک قاطع و اطمینان‌بخش قائل به این است که پدر و مادر باید در بسیاری موارد مرزها و چارچوب‌ها را برای فرزندان مشخص و قطعی کنند و به آنان اطمینان دهند که این مرزبندی‌ها با هدف مراقبت و محافظت صورت می‌گیرد و از عشق و دوست داشتن بر می‌خیزد.

عضو انجمن روانشناسی اجتماعی ایران با تأکید بر اینکه روش‌های تربیتی ناصحیح کمکی به رشد فرزند نمی‌کند، گفت: یکی از مهم‌ترین نکات که بر طبق نظریه روانی ـ اجتماعی اریکسون در دوران اول، دوم و سوم رشد به فرزندان می‌آموزیم، حس اعتماد دادن و ایجاد فضای دلبستگی و نیز حس با کفایت بودن است که اگر در خانواده برای فرزندان محقق شود، سایر موارد و ساحت‌های زندگی فرزند را تحت‌الشعاع قرار داده و باعث می‌شود که فرد در عرصه خانواده و ورود به اجتماع نقش سالم و سازنده ایفا کند و فرد مفیدی برای جامعه باشد.

ارشادی تأکید کرد: اگر انسانی نتواند حس اعتماد، امنیت، اقتدار، خودارزشمندی و کفایت در خانواده مجهز شود، قطعاً با ورود به اجتماع نیز دچار مشکل می‌شود. چنین انسانی نمی‌تواند برای خود ارزش قائل باشد لذا تمام انتخاب‌ها و تصمیماتش در مسیر زندگی تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد و دچار مشکل می‌شود.

وی با اشاره به اینکه در تربیت کودکان باید مراقب باشیم که ذهن و تفکر و رشد عاطفی و هیجانی او تا کجاست، بیان کرد: مادر به کودک خود غذا می‌دهد اما از یک سن به بعد می‌طلبد که مادر قاشق را به دست کودکش بدهد و یا لقمه‌های کوچک را در دستش بگذارد تا خودش میل کند و کسب مهارت در این رشد اتفاق بیفتد. وقتی مادر در سنی که کودک از پس خود بر می‌آید، غذا را در دهان او می‌گذارد در واقع فرصت رشد و تجربه کردن و مهارت‌آموزی را از او سلب می‌کند و در واقع دست و پای کودک را می‌بندد.

ارشادی با تصریح اینکه در روش تربیتی سختگیرانه واکنش بزرگسال نسبت به نه گفتن کودک عصبانیت و پرخاش و سختگیری است، ادامه داد: در چنین حالتی که کودک با اجبار و الزام مواجه می‌شود و حمایتی از بزرگسال نمی‌بیند، قطعاً نخواهد توانست رابطه عاطفی گرم و امنی با والدین برقرار کند. همچنین با این رفتارها، مهارت نه گفتن در کودک نهادینه نمی‌شود و مشکلات فراوان تربیتی و روانشناختی بر جای می‌گذارد.

وی با بیان اینکه آثار روش تربیتی سختگیرانه در کودک با ردیابی در بازی‌ها و رفتار با اسباب‌بازی‌ها و عروسک کاملاً مشهود است، افزود: کودک عیناً همان رفتار دیکتاتورمآبانه و خشن پدر و مادر را با عروسک خود دارد، پیداست کودک خود را در فضای ناامنی می‌بیند که برایش خوشایند نیست و این مسئله در بزرگسالی شخصیت وی را تحت تأثیر قرار خواهد داد.

آثار مخرب روش تربیتی دیکتاتورمآبانه
ارشادی ادامه داد: در روش تربیتی سختگیرانه، دو گروه انسان‌ها تربیت می‌شوند، گروه اول کسانی هستند که در کودکی نتوانسته‌اند با والدین غالب و دیکتاتور همسان‌سازی کنند و یاد گرفته‌اند برای دوری از تنبیه و پرخاش اطاعت‌پذیر شوند. این افراد در بزرگسالی در بسیاری موارد از خود سلب مسئولیت می‌کنند و بله قربان‌گوی محض و مسموم می‌شوند که حتی در مهم‌ترین انتخاب‌های زندگی نیز اجازه ورود و تصمیم‌گیری را به دیگران می‌دهند و همگان در کارهایش نظر می‌دهند. این انسان‌ها در اکثر مهارت‌ها دچار ضعف هستند، در معرض انواع اختلالات شخصیتی و روان‌پریشی قرار دارند و نمی‌توان به آنان تکیه و اعتماد داشت.

روانشناس بالینی در دانشگاه شهرکرد با تصریح اینکه چنین انسان‌هایی طعمه‌های خوبی برای آسیب در جامعه هستند، گفت: چنین انسانی جرئت‌ورز و خلاق نیست، نمی‌تواند مسائل را حل و از خود دفاع کند، قدرت نه گفتن ندارد و منتظر است تا دیگران به او برنامه دهند.

ارشادی با ذکر اینکه در روش تربیتی سختگیرانه برخی کودکان با والدین همسان‌سازی می‌کنند، تصریح کرد: این کودکان پرخاشگر و لجباز بار می‌آیند، دیگر کودکان را حین بازی کتک می‌زنند، اختلال‌هایی چون نافرمانی مقابله‌ای، اختلال سلوک، رفتار ایذایی و شخصیت ضداجتماعی محصول این سبک تربیتی است. این دست کودکان به دلیل مورد آزار قرار گرفتن از سوی بزرگسالان در روش تربیتی سختگیرانه، تکانه‌های خشم را در خود شکل می‌دهند و در هر موقعیت ناکام‌کننده‌ای به جای صبوری و حل مسئله و خلاقیت، به پرخاشگری کلامی و فیزیکی، انتقام و خشم روی می‌آورند. این افراد الگوی تربیتی دیکتاتورمآبانه را در خصوص افراد ضعیف‌تر از خود در خانواده و اجتماع اجرا می‌کنند.

وی با تأکید بر اینکه هر سیلی که به صورت کودکی زده می‌شود بخشی از مغز و قلب او را برای همیشه خواهد کشت، گفت: دستور دین و پیامبر اسلام(ص) است که کودک در هفت سال اول زندگی در خانواده امیری کند و تربیت سختگیرانه هر نتیجه‌ای داشته باشد خیانت در حق کودک است.

ارشادی گفت: پرخاشگری ارثی نیست بلکه محصول یادگیری بوده و افرادی که تربیت سختگیرانه را در کودکی تجربه می‌کنند در بزرگسالی عموماً يا مظلوم و قربانی و یا ظالم و پرخاشگر می‌شوند.