بررسی تنهایی سالمندان

بسیاری از سالمندان، دوران پیری را دوران تنهایی توصیف می کنند سالمندان همواره برای رفع تنهایی دست به اقدامات مختلفی می زنند که با توجه به سطح توان جسمی، اقتصادی و تحصیلاتی می توانند متفاوت باشند کیفیت تجربة تنهایی، فقط یک امر فردی و روان شناختی نیست خانواده به عنوان نهادی اساسی، حمایت های اجتماعی و اقتصادی را از افراد در مراحل مختلف زندگی فراهم می آورد و طی دوره های مختلف، مسئولیت های مختلفی نسبت به اعضای خود دارد. درحالی که بخشی از مسئولیت های خانواده، حمایت از اطفال و کودکان است، در مراحل دیگر، مسئولیت حمایت از سالمندان برعهده دیگر اعضای خانواده است که به نسل بعد مربوط می شوند.
در بررسی وضعیت خانواده طی تاریخ مشاهده می شود که در گذشته، خانواده ها احساس مسئولیت بیشتری نسبت به سالمندان داشتند، اما با گذشت زمان و صنعتی و شهری شدن جوامع، امروزه این احساس مسئولیت نسبت به آن ها کاهش یافته و این خود سبب شده است تا بسیاری از سالمندان در سنین بالا دچار احساس انزوا، تنهایی، رهاشدگی و طرد شوند.
محققان کشور با بررسی وضعیت تنهایی سالمندان در یک مطالعه پژوهشی، ابعاد این موضوع را نشان داده و اطلاعاتی را در خصوص نحوه برخورد با آن ارائه داده اند.
بنا بر گفته های پژوهشگران این حوزه، امروزه بسیاری از سالمندان، دوران پیری را دوران تنهایی توصیف می کنند و به عنوان تجربه ای ناخوشایند از آن هراس دارند.
احساس تنهایی می تواند در کنار ارزش ندادن به سالمندان، بازنشستگی و کاهش درآمد ناشی از آن، کاهش ارتباطات اجتماعی، افزایش بیماری، فوت یکی از نزدیکان و سایر مسائلی که افراد در دوران سالمندی با آن مواجه هستند، تشدید شود، به طوری که نتایج بسیاری از تحقیقات جهانی مبین این هستند که احساس فوق، به پدیده ای گسترده و فراگیر تبدیل شده که ۲۵ تا ۵۰ درصد کل جمعیت باالی ۶۵ سال را برحسب سن و جنس تحت تأثیر قرار داده است.
در ایران نیز طی سال های اخیر با کم شدن متوسط بعد خانوار، افزایش امید به زندگی و نیز افزایش سالخوردگی، انتظار می رود مسائلی از این دست به وفور مشاهده شود.
در تحقیقی که در همین زمینه توسط پژوهشگران دانشگاه الزهرا انجام شده است، تجربه زیسته والدین از تنهایی خود به شیوه پدیدارشناختی مورد بررسی و ارزیابی علمی قرار گرفته است.
این تحقیق با استفاده از روش مصاحبه نیمه‌ساختاریافته با ۲۰ تن از افراد سالمند شامل ۹ مرد و ۱۱ زن انجام شده است و داده های حاصل از آن با روش های آماری، تجزیه و تحلیل شده اند.
بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش، اکثر شرکت‌کنندگان این مطالعه بدون توجه به تعداد فرزندان یا جنسیت خود، به وضوح احساس تنهایی را تجربه می کنند، اما نوع ادراک آن‌ها از تنهایی با توجه به ویژگی‌های اجتماعی و فرهنگی متفاوت است.
این یافته ها حاکی از آن هستند که تنهایی سالمندان و رفع آن، نیازمند اتخاذ راهبردهای حمایتی از سوی اعضای خانواده، مراقبان سلامت و سیاست‌گذاران است.
در این رابطه، مینا اینانلو، محقق گروه علوم اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی واقتصادی دانشگاه الزهرا و همکارش اظهار داشته اند: تنهایی دوران سالمندی را می توان از ابعاد اجتناب ناپذیر زندگی فردی در جهان امروز دانست، زیرا افزایش طول عمر، افزایش امید به زندگی، تغییرات ساختاری-کارکردی خانواده و تحولات چرخه زندگی، زمینه ساز بروز ناخواستة این پدیده شده اند.
آن ها افزوده اند: به طور مسلم، کیفیت تجربة تنهایی، فقط یک امر فردی و روان شناختی نیست و از شرایط اقتصادی، اجتماعی، نهادی و هنجاری جوامع بسیار متأثر است. به همین علت، مطالعه تجربه زیسته از تنهایی در سالمندی با توجه به تحولات جمعیت شناختی در جامعه امروز، از ضرورت های پژوهشی و سیاستگذاری است.
طبق نظریه حمایت اجتماعی، علاوه بر دوری یا نزدیکی، فراوانی روابط اجتماعی نیز در برقراری عاطفی، مصاحبتی، مشورتی، خدماتی و کاری تأثیر دارد. اموری نظیر بازتولید روابط اجتماعی، پرداختن به برخی فعالیت های اجتماعی، کنش مبتنی بر مبادله و ارتباط با خدا نشاندهنده کنشگری فعالانه سالمندان در مواجهه با تنهایی است؛ چیزی که با باور رایج مبنی بر کنشگری منفعلانه در دوران سالمندی در تضاد است.
به گفته اینانلو و همکارش، یافته های ما نشان دادند سالمندان همواره برای رفع تنهایی دست به اقدامات مختلفی می زنند که با توجه به سطح توان جسمی، اقتصادی و تحصیلاتی می توانند متفاوت باشند. برای مثال سالمندانی که از وضعیت اقتصادی مناسب برخوردارند، از مبادله یا نوعی بده بستان استفاده می کنند؛ یعنی ارائه خدمات از سوی والدین و دریافت حمایت از سوی فرزندان. یا سالمندانی که از تحصیلاتی مناسب برخوردار هستند، اوقات خود را با مشارکت در برخی فعالیت ها نظیر فعالیت های داوطلبانه در سازمان های مردم نهاد می گذرانند.

 بسیاری از سالمندان، دوران پیری را دوران تنهایی توصیف می کنند سالمندان همواره برای رفع تنهایی دست به اقدامات مختلفی می زنند که با توجه به سطح توان جسمی، اقتصادی و تحصیلاتی می توانند متفاوت باشند کیفیت تجربة تنهایی، فقط یک امر فردی و روان شناختی نیست
این یافته های علمی پژوهشی که بدون شک می توانند موجبات توجه بهتر به وضعیت تنهایی زیسته سالمندان را فراهم آورند، در نشریه ای با نام «مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران» انتشار یافته اند. این نشریه را موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در قالب فصل نامه منتشر می کند.