تحریفات شناختی زندگی سالمندان را فلج می‌کنند

سرعت سالمندی جمعیت در جهان به طور چشمگیری در حال افزایش است و بر اساس آمار سازمان جهانی سلامت پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۵۰ میلادی، جمعیت بالای ۶۰ سال جهان به ۲ میلیارد نفر برسد. بر اساس شاخص‌های آماری، در ایران نیز پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۱۴۱۰ جمعیت سالمندان به ۲۵ تا ۳۰ درصد کل جمعیت کشور افزایش یابد و لذا باید نسبت به مسائل جدی این قشر نظیر مشکلات رفتاری و روانشناختی توجه ویژه کرد. یکی از مشکلات روانشناختی دوره سالمندی، تحریفات شناختی بین فردی است.

تحریف شناختی به عنوان باورهای بسیار اغراق آمیز، سفت و سخت، غیرمنطقی و مطلق تعریف شده است.
به گفته پژوهشگران، هرگاه انسان به گونه‌ای غیرمنطقی فکر کند، رویدادهای زندگی را  به شکلی متفاوت از آنچه که واقعا هستند، درک می‌کند. تحریف شناختی به معنای اشتباهات و سوگیری‌های شناختی است؛ یعنی نحوه ارزیابی فرد از موقعیت‌ها و دیدگاه او نسبت به خود، دنیا و آینده دچار خطا می‌شود و درنتیجه آسیب پذیری او در برابر اختلالات هیجانی افزایش می‌یابد.
بر این اساس، تحریفات شناختی اگر به شکل متناوب رخ داده و ادامه پیدا کنند، موجب ناراحتی‌ها و مشکلات روانشناختی در افراد می‌شوند. این نوع تحریف در افکار می‌تواند موجب احساسات و عواطف منفی و مخرب شود و نگرش افراد نسبت به آینده و جهان را به طور منفی تحت تأثیر قرار می‌دهد و اگر به صورت مداوم رخ دهد، موجب ناراحتی، اضطراب، افسردگی و سایر اختلالات روانی در آنان می‌شود.
در رابطه با این موضوع، تیمی تحقیقاتی از دانشگاه علوم‌پزشکی ایران اقدام به انجام یک مطالعه پژوهشی کرده است که در آن، موضوع تحریفات شناختی بین فردی در افراد سالمندی که به پارک‌های مناطق منتخب تهران مراجعه می کردند، بررسی شده است.
آن‌ها برای انجام این مطالعه، ۲۰۰ سالمند مراجعه‌کننده به پارک‌ها و فرهنگسراهای مناطق منتخب تهران را وارد پژوهش کرده و اطلاعات جمعیت‌شناختی و تحریفات شناختی بین فردی آن‌ها را با استفاده از پرسش‌نامه‌های علمی مربوطه، جمع آوری کردند. این محققان سپس داده‌های حاصله را با روش‌های آماری تجزیه و تحلیل کردند.
یافته‌های این تحقیق که در «نشریه پرستاری ایران» وابسته به مرکزتحقیقات مراقبت‌های پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران منعکس شده‌اند، نشان‌دهنده سطح متوسط تحریفات شناختی در بین سالمندان مورد مطالعه است و در بین ابعاد آن نیز، انتظارات غیرواقع‌بینانه در روابط، دارای بیشترین تاثیر بوده است.
در این رابطه، زهرا کاشانی‌نیا، پژوهشگر گروه پرستاری کودکان مرکز تحقیقات مراقبت‌های پرستاری و مامایی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران و سه همکار دیگرش می‌گویند: «تحریفات شناختی با عواملی همچون تنهایی و بیماری در سالمندان در ارتباط هستند. بنابراین باید در جمعیت سالمند به شکلی ویژه مورد توجه قرار گیرند، زیرا شناخت درست و متناسب با واقعیت، عامل کلیدی برای یافتن حقیقت و آگاهی از جوانب مثبت زندگی است».
به گفته این محققان، «اختلال در آگاهی و شناخت، انسان را ناتوان و در تحلیل اتفاقات اطراف دچار اشتباه می‌کند؛ امری که در سازگاری او در جامعه مؤثر است.
خطاهای شناختی و نگرش منفی نسبت به خود، دنیا و آینده از مشکلات گسترده در سالمندان است که موجب اُفت کارایی، کاهش کیفیت زندگی و افزایش مرگ و میر در آن‌ها می‌شود».
برخی مطالعات نشان داده‌اند که تحریفات شناختی در سنین سالمندی، موجب بروز ناتوانی در حل مشکلات و نیز ناتوانی در تصمیم‌گیری می‌شوند و چنین عواملی می‌توانند حتی به بروز افکار خودکشی و تلاش برای اجرای آن منجر شوند.
بنا بر نظر کاشانی‌نیا و همکارانش، «با توجه به یافته‌های مطالعه ما و نظر به وضعیت تحریف شناختی، لازم است نگرش معنوی سالمندان و ارتباط بین آن‌ها مورد توجه قرار گیرد».
آن‌ها افزوده‌اند: «توصیه می‌شود پرستاران شاغل در مراکز ارائه‌دهنده خدمات سلامت و مراکز درمانی باتوجه به نقش حمایتی و از طریق مشاوره، در کاهش تحریفات شناختی و ارتقای نگرش معنوی سالمندان اقدام کرده و امور لازم را در این خصوص به صورت کاربردی انجام دهند».