انواع سواد در قرن ۲۱/ جدیدترین تعریف سواد ازنظر یونسکو

مفهوم سواد در گذشته آن قدر کلی و مبهم بود که هر الفبادانی را باسواد لقب می دادند و بعضا انتظاراتی که از یک پزشک، ادیب، منجم و ...می رودرا به طور همزمان از او داشتند. این مسئله البته در فرهنگ ما ریشه دار و به سبب داشتن بزرگانی است که در تاریخ آن ها را با نام «حکیم» می شناسیم. افرادی که به سبب تحصیل در سیستم آموزشی مکتبی و تلاش و پشتکار خودشان بر عمدۀ شاخه های علمی زمان خود اشراف داشتند و البته در هر صد سال و به سختی نام یکی از آن ها گل می کرد و مشفقانه جوابگوی نیازها و پرسش های مختلف مردم یک کشور بودند. اما همین بزرگ مردان نادر و نابغه و شریف روزگاران گذشتۀ ایران در واقع سالیان سال این انتظار بزرگ را از هر تحصیلکردۀ امروزی بوجود آورده بودند که چون سواد خواندن و نوشتن دارید، پس خیلی چیزها را باید بدانید و وقتی سوالی با این پیش زمینه مطرح می شد و با جواب «نمی دانم» یک با سواد امروزی مواجه می شد، دو واکنش از سوی پرسش کننده بیشتر نداشت: ۱. مگر تو سواد نداری و ۲. پس در این مدرسه ها به شما چه چیز یاد می دهند!؟

این تخصص ها و سوادهای یک بعدی امروزی وقتی با مشاهدۀ تحصیلکرده هایی که حتی بویی از سواد در رشتۀ تحصیلی تخصصی خودشان نیز نبرده بودند همراه شد، کم کم مفهوم سواد را در اذهان تودۀ مردم جا به جا کرد. این رویکرد اگرچه بر زبان عامه با عباراتی مثل: «تحصیل که شعور نمی آورد» و «درک بهتر از مدرک است» و... رواج گرفته بود اما به تازگی یونسکو به صورت علمی به این مسئله پاسخ داد.

اگر در گذشته مجری های تلویزیونی حین تحسین یک فرد موفق در جامعه می گفتند: «اگر چه سواد ندارد اما به این حد از مهارت رسیده» و آن فرد موفق را در برزخ غرور و حقارت فرو می بردند، امروز باید بگویند: «این فرد موفق سواد فلان مهارت را دارد.» حتما دور و برمان بسیاری از پدربزرگ ها و مادر بزرگ هایی هستند که با شنیدن تعریف تازۀ سواد خوشحال می شوند چون عمر درازی است که سواد عاطفی، مالی، ارتباطی و خیلی سواد های دیگر را داشته اند اما چون فقط از سواد خواندن و نوشتن و یا سواد رایانه محروم بوده اند، یک عمر گمان می کرده اند که بی سوادند و از نوه های الفبا دانشان عقب ترند. این تعاریف البته از اهمیت توجه به سواد خواندن و نوشتن نمی کاهد اما اندکی در این تصویر ثابت و بی کارکردی که از سواد وجود دارد، تغییر ایجاد می کند. توجه به انواع سواد همچنین می تواند ذهنیت والدین را نسبت به نمره گرفتن یا نگرفتن فرزندشان در مدرسه عوض کند و آن ها را متوجه ابعاد گسترده تری از سواد کند که یقینا در آموزش این انواع سواد به نسل بعدی جامعه، وظیفۀ کسی جز خود آن ها نخواهد بود.